संजीवन समाधी व जिवंत समाधी यात काय फरक नाथ संप्रदायातील खऱ्या साधकांच्या ध्येयाची किंवा तपश्चर्येची शेवटची इच्छा म्हणजे समाधी अवस्था. पण जिवंत समाधी आणि संजीवन समाधी यातील फरक सदरील लेखात आहे. सद्गुरु भगवान श्री ज्ञानेश्वर महाराज हे अद्वितीय अवतार आहेत. त्यांच्या…
Sattvic Food Satvik Foodसात्विक आहार Sattvic Food Satvik Food सात्विक भोजन वह है जो शरीर को शुद्ध करता है और मन को शांति प्रदान करता है I पकाया हुआ भोजन यदि ३-४ घंटे के भीतर सेवन किया जाता है तो…
येर्‍हवीं तरी मी मुर्खु । जरी जाहला अविवेकु । तर्‍ही संतकृपादीपकु । सोज्वळु असे ॥1.76॥ जैसें मार्गेंचि चालतां । अपावो न पवे सर्वथा । का दीपाधारें वर्ततां । नाडळिजे ॥187-2॥ जैसी दीपकळिका धाकुटी । परी बहु तेजाते प्रगटी । तरी…
1751-18ऐसें श्रीनिवृत्तिनाथाचें । गौरव आहे जी साचें । ग्रंथु नोहे हें कृपेचें । वैभव तिये ॥1751॥असा श्रीगुरुनिवृत्तिनाथांचा महिमा आहे; हा माझा ग्रंथ नसून हे त्यांच्या कृपेचेच केवळ ऐश्वर्य होय. 511752-18क्षीरसिंधु परिसरीं । शक्तीच्या कर्णकुहरीं । नेणों कैं श्रीत्रिपुरारीं । सांगितलें…
1726-18समुद्रा जयाचें तोय । तोया जयाचें माधुर्य । माधुर्या सौंदर्य । जयाचेनि ॥1726॥समुद्राला ज्याच्या सत्तेने पाणी आहे, पाण्याला ज्याच्यायोगें माधुर्य आहे व माधुर्याला ज्याच्यामुळे शोभा आहे; 261727-18पवना जयाचें बळ । आकाश जेणें पघळ । ज्ञान जेणें उज्वळ । चक्रवर्ती ॥1727॥वाऱ्याच्या…
1701-18स्वातीचेनि पाणियें । न होती जरी मोतियें । तरी अंगीं सुंदरांचिये । कां शोभिती तियें? ॥1701॥स्वातीनक्षत्राचे पाणी जर मोत्यांच्या आकाराला न येतें तर, त्याला सुंदर स्त्रियांच्या अंगावरील शोभा कशी प्राप्त झाली असती? 17011702-18नादु वाद्या न येतां । तरी कां गोचरु…
1676-18कीं श्लोक सर्वतीर्थ संघातु । आला श्रीगीतेगंगे आंतु । जे अर्जुन नर सिंहस्थु । जाला म्हणौनि ॥1676॥किंवा, नर जो अर्जुन हाच जणु सिंहस्थ पर्वणीचा योग म्हणून गीतागंगेला मिळण्यासाठी हा श्लोकरूपी सर्वतीर्थमेळाच आला आहे ! 761677-18कीं नोहे हे श्लोकश्रेणी । अचिंत्यचित्तचिंतामणी…
1651-18येथ गुरुत्वा येतसे उणें । ऐसें झणें कोण्ही म्हणे । वन्हि प्रकाश दीपपणें । प्रकाशी आपुला ॥1651॥ह्या दृष्टांतांनी गुरूकडे कमी-पणा येतो असें प्रथमतः कोणाला वाटेल; पण तसें नाहीं; कारण, अग्नि हाच दीपद्वारा मोठा प्रकाश देतो; ( तेव्हां लोक त्याला दीपप्रकाश…
1626-18रानींचें राउळा नेलिया । दाही दिशा मानी सुनिया । कां रात्री होय पाहलया । निशाचरां ॥1626॥एखादा जंगलांत राहाणारा मनुष्य राजमंदिरांत नेला तर त्याला तेथे दाही दिशा जशा उदास दिसतात, अथवा सूर्योदय झाला कीं निशाचरांची रात्र उजाडते. 261627-18जो जेथिंचें गौरव नेणें…
1601-18जी मिळतां दोन्ही उदकें । माजी लवण वारूं ठाके । कीं तयासींही निमिखें । तेंचि होय ॥1601॥दोन जलप्रवाह एकत्र होत असतां त्यांना जर मीठ बांधासारखे आडवें, तर तेंही क्षणांत जसे जलरूप होते 11602-18तैसे श्रीकृष्ण अर्जुन दोन्ही । संवादले तें मनीं…
1576-18यया अर्जुनाचिया बोला । देवो नाचे सुखें भुलला । म्हणे विश्वफळा जाला । फळ हा मज ॥1576॥ह्या अर्जुनाच्या भाषणानें, देवांना सुखाचें भरतें येऊन ते आनंदानें नाचू लागले, व म्हणाले विश्वांत अत्यंत मोठी फलप्राप्ति जर असेल तर असा शिष्य मिळणे हि…
1551-18तैसा ब्रह्म मी हें विसरे । तेथ जगचि ब्रह्मत्वें भरे । हेंही सांडी तरी विरे । ब्रह्मपणही ॥1551॥त्याप्रमाणे, प्रथम असलेली “मी ब्रह्म ही वृत्ति सुटून जो जगाकडे पहातो तेव्हां, त्याला तेंही ब्रह्मरूप दिसावें व त्या वृत्तीच्या लयाने ब्रह्मपणाही स्वरूपांत विरावा.…
1526-18तेणें ज्ञानानळीं प्रदीप्तीं । मूळ अविद्येचिया आहुती । तोषविला होय सुमती । परमात्मा मी ॥1526॥तो, प्रदीप्त ज्ञानाग्नीमध्ये मूल अविद्येची आहुती देऊन मला परमात्म्याला संतुष्ट करितो. 261527-18घेऊनि गीतार्थ उगाणा । ज्ञानिये जें विचक्षणा । ठाकती तें गाणावाणा । गीतेचा तो लाहे…
1501-18अंग गोरें आणि तरुणें । वरी लेईलें आहे लेणें । परी येकलेनि प्राणें । सांडिलें जेवीं ॥1501॥शरीर गोरें आहे, तरुण आहे, अलंकारभूषित आहे, पण फक्त प्राण मात्र त्यांत जसा नसावा. 11502-18सोनयाचें सुंदर । निर्वाळिलें होय घर । परी सर्पांगना द्वार…
1476-18पैं क्षीरसागरायेवढें । अविरजी दुधाचें भांडें । सुरां असुरां केवढें । मथितां जालें ॥1476॥क्षीरसागराएवढं न विरजले जाणाऱ्या दुधाच्या भांडयाच्या मंथनाने देवांना व दैत्यांना कितीतरी श्रम पडले 761477-18तें सायासही फळा आलें । जें अमृतही डोळां देखिलें । परी वरिचिली चुकलें ।…
1451-18हें असो कांडत्रयात्मक । श्रुति मोक्षरूप फळ येक । बोभावे जें आवश्यक । ठाकावें म्हणौनि ॥1451॥हें असो, ही कांडत्रयाचे सार जी गीतारूप श्रुति, ती, सर्व साधनांचा हेतु. मोक्ष रूप जे अखेरचे फल तें जीवांनीं अवश्य प्राप्त करून घ्यावे अशी गर्जना…
1426-18एवं वेदाचें मूळसूत्र । सर्वाधिकारैकपवित्र । श्रीकृष्णें गीताशास्त्र । प्रकट केलें ॥1426॥ह्याप्रमाणे, वेदाचें मूलसूत्र व सर्वांना जेथे सारखाच अधिकार आहे असें हें पवित्र गीताशास्त्र देवांनीं प्रकट केले. 26 ॥1427-18येथ गीता मूळ वेदां । ऐसें केवीं पां आलें बोधा । हें…
1401-18वांचूनि सागराच्या पोटीं । वडवानळु शरण आला किरीटी । जाळूनि ठाके तया गोठी । वाळूनि दे पां ॥1401॥दुसराही शरण येण्याचा प्रकार आहे; समुद्राला वडवानल शरण येऊन त्याच्याअंतरात राहिला खरा; पण तो तेथेही दाहरूपाने आहे; तशी शरणागति नको हो ! 11402-18मजही…
1376-18कमळवना विकाशु । करी रवीचा एक अंशु । तेथ आघवाचि प्रकाशु । नित्य दे तो ॥1376॥अंशतः सूर्यप्रकाशानेही कमलवने विकसित होतात पण तो त्यांना आपला सर्वच प्रकाश नित्य देतो. 761377-18पृथ्वी निवऊनि सागर । भरीजती येवढें थोर । वर्षे तेथ मिषांतर ।…
1351-18तैसा तूं माझ्या ठाईं । राखों नेणसीचि कांहीं । तरी आतां तुज काई । गोप्य मी करूं? ॥1351॥त्याप्रमाणे तू ही मद्रूप होतांना आपण म्हणून निराळा कांहीं रहातच नाहींस; मग तुझ्यापन कांहीं गौप्य लपवावें हे, मी तरी कसें करणार? 511352-18म्हणौनि आघवींचि…
1326-18तें हें गा आत्मज्ञान । मज गोप्याचेंही गुप्त धन । परी तूं म्हणौनि आन । केवीं करूं? ॥1326॥अरे, तें हें आत्मज्ञान, सर्वांना गूढ असणारा जो मी त्या माझेही गुप्तधन होय; परंतु, तूंच म्हणून ते कसें चोरून ठेवावें? 261327-18याकारणें गा पांडवा…
1226-18एक शिष्य एक गुरु । हा रूढला साच व्यवहारु । तो मत्प्राप्तिप्रकारु । जाणावया ॥1226॥एक गुरु, एक शिष्य, असा जो संप्रदाय लोकांत रूढ आहे, तो मत्प्राप्तीचे योग्य मार्गदर्शन व्हावे म्हणून होय 261227-18अगा वसुधेच्या पोटीं । निधान सिद्ध किरीटी । वन्हि…
1201-18पैं चेइलेयानंतरें । आपुलें एकपण उरे । तेंही तोंवरी स्फुरे । तयाशींचि जैसें ॥1201॥किंवा जागे झाल्यावर आपण एकटेच असतो, व हे एकटेपणाचे स्फुरणही जो वर असते तो वर ते त्याला एकट्यालाच असते. 12011202-18कां प्रकाशतां अर्कु । तोचि होय प्रकाशकु ।…
1301-18वेद्योदकाच्या सरोवरीं । फांकतां विषयकल्हारीं । इंद्रियषट्पदा चारी । जीवभ्रमरातें ॥1301॥व जो दृश्यपदार्थ हेंच आहे उदक ज्यांत, अशा सरोवरांत पंचविषयरूप कमले प्रफुल्लीतझाली असता, पंचज्ञानेंद्रिये व मन हे आहेत सहा पाय ज्या जीवभ्रमरांना, त्यांजकडून तो कमलगंध सेवन करवितो.13011302-18असो रूपक हें तो…
1276-18जया देहसंबंधा आंतु । प्रतिपदीं आत्मघातु । भुंजतां उसंतु । कहींचि नाहीं ॥1276॥ह्या देहात्मबुद्धीने पावलों पावलीं, आत्मघात होत असतो व विसांवा म्हणून कसा तो क्षणभरही मिळत नाही. 761277-18येवढेनि दारुणें । निमणेनवीण निमणें । पडेल जरी बोलणें । नेघसी माझें ॥1277॥माझ्या…
1251-18तैसा बुद्धी वाचा कायें । जो मातें आश्रऊनि ठाये । तो निषिद्धेंही विपायें । कर्में करूं ॥1251॥त्याप्रमाणे, काया, वाचा, मनेंकरून जो माझा आश्रय करून राहिला आहे, तो क्वचित् निषिद्धही कर्म करो. 511252-18परी गंगेच्या संबंधीं । बिदी आणि महानदी । येक…
1176-18दीपातें दीपें प्रकाशिजे । तें न प्रकाशणेंचि निपजे । तैसें कर्म मियां कीजे । तें करणें कैंचें? ॥1176॥दिव्यानेच दिव्याला प्रकाशिलें ही जशी केवळ भाषा, वास्तवता नव्हे, तसे मद्रूप स्थितीत केल्या गेलेल्या कर्माला कर्म कसे म्हणतां येईल? 761177-18कर्मही करितचि आहे ।…
1151-18तैसी क्रिया कीर न साहे । तऱ्ही अद्वैतीं भक्ति आहे । हें अनुभवाचिजोगें नव्हे । बोला{ऐ}सें ॥1151॥त्याप्रमाणे, अद्वैतबोधांत क्रियेला काडीचा अवसर नसला तरी, भक्ति संभवते; पण बोलून दाखवितां येण्यासारखी हि गोष्ट नाही, ती स्वतःच्या अनुभवानेच पटणारी आहे 511152-18तेव्हां पूर्वसंस्कार छंदें…
1126-18पैं जेव्हांही असे किडाळ । तेव्हांही सोनेंचि अढळ । परी तें कीड गेलिया केवळ । उरे जैसें ॥1126॥मिश्रित सोने देखील केव्हांही स्वरूपतः सोनेपणांत कमी नसतेच, पण त्यातील कीट गेलें म्हणजे जसे त्याचे शुद्ध स्वरूपदर्शन होते. 261127-18हां गा पूर्णिमे आधीं कायी…
1076-18ऐसा जिंतिलिया रिपुवर्गु । अपमानिलिया हें जगु । अपैसा योगतुरंगु । स्थिर जाला ॥1076॥ह्याप्रमाणे शत्रुसमुदायाला (अहंकारादि) जिंकून, सर्वात्मभावाने जगताचा पारमार्थिक अभाव पटल्यावर त्याच्या राजयोगरूप अश्वाची धांव सहजच थांबते 761077-18वैराग्याचें गाढलें । अंगी त्राण होतें भलें । तेंही नावेक ढिलें ।…
1051-18जो न मोकली मारुनी । जीवों नेदी उपजवोनि । विचंबवी खोडां घालुनी । हाडांचिया ॥1051॥जो अहंकार, मनुष्याला मारूनही टाकीत नाही किंवा सुखाने जगू ही देत नाही; तर, देहरूपी अस्थिपंजरांत जीवाला अडकवून त्याची कुचंबणा मात्र करितो. 511052-18तयाचा देहदुर्ग हा थारा ।…
1026-18अशनाचेनि पावकें । हारपतां प्राणु पोखे । इतुकियाचि भागु मोटकें । अशन करी ॥1026॥जठराग्नि शांत असला (क्षधा निवारण झाली) म्हणजे प्राणांचे रक्षण किंवा समाधान असतें इतक्याच बेताने त्याचा आहार असतो. 261027-18आणि परपुरुषें कामिली । कुळवधू आंग न घाली । निद्रालस्या…
1001-18तैसा वैराग्यलाभु जाला । वरी सद्गुरुही भेटला । जीवीं अंकुरु फुटला । विवेकाचा ॥1001॥त्याप्रमाणे वैराग्यहि प्राप्त झाले, त्यात सद्गुरुंचीही भेट झाली व ज्ञानप्राप्ति करून घेण्याचीही अंत:करणांत इच्छा झाली; 11002-18तेणें ब्रह्म एक आथी । येर आघवीचि भ्रांती । हेही कीर प्रतीती…
976-18मुखाभासेंसी आरिसा । परौता नेलिया वीरेशा । पाहातेपणेंवीण जैसा । पाहाता ठाके ॥976॥अर्जुना, प्रतिबिंबासहित आरसा दूर नेल्यावर ज्याप्रमाणे पहाणारा हा पहातेपणाशिवाय असतो, 76977-18तैसें नेणणें जें गेलें । तेणें जाणणेंही नेलें । मग निष्क्रिय उरलें । चिन्मात्रचि ॥977॥त्याप्रमाणे अज्ञान जें जातें…
951-18कां नाव जैसी उदधीं । महारोगी दिव्यौषधी । न विसंबिजे तया बुद्धी । स्वकर्म येथ ॥951॥अथवा समुद्रांत पडलेल्याने नाव सोडू नये? किंवा महारोग्यानें दिव्यौषधीचा त्याग करू नये, त्याप्रमाणे स्वकर्माचे आचरण सोडू नये. 51952-18मग ययाचि गा कपिध्वजा । स्वकर्माचिया महापूजा ।…
926-18तेवीं स्वधर्मु सांकडु । देखोनि केला जरी कडु । तरी मोक्षसुरवाडु । अंतरला कीं ॥926॥त्याप्रमाणे स्वधर्म आचरण्यास कठीण आहे असे म्हणून जर त्याचा त्याग केला तर तो मोक्षसुखाला अंतरलाचकी की? 926927-18आणि आपुली माये । कुब्ज जरी आहे । तरी जीये…
901-18जें सकळ भाग्याची सीमा । मोक्षलाभाची जें प्रमा । नाना कर्ममार्गश्रमा । शेवटु जेथ ॥901॥जे वैराग्य सकळ भाग्याची सीमा होय व मोक्षलाभाचा निश्चय अथवा कर्ममार्गाचे श्रमपरिहार होण्याचे स्थान होय; 901902-18मोक्षफळें दिधली वोल । जें सुकृततरूचें फूल । तयें वैराग्यीं ठेवी…
876-18नातरी सप्तगुणार्णवीं । परीवारली बरवी । हे क्रिया नव्हे पृथ्वी । भोगीतसे तो ॥876॥किंवा सत्वगुणरुपी समुद्रांनी वेष्टित केलेली ही क्षात्रप्रकृतीरूप पृथ्वी होय. 876877-18कां गुणांचे सातांही ओघीं । हे क्रिया ते गंगा जगीं । तया महोदधीचिया आंगीं । विलसे जैसी ॥877॥अथवा…
851-18एवं नवही शमादिक । गुण जेथ निर्दोख । तें कर्म जाण स्वाभाविक । ब्राह्मणाचें ॥851॥याप्रमाणे शमादिक नऊ गुण जेये निर्दोष दृष्टीस पडतात, ते ब्राह्मणाचे स्वाभाविक कर्म आहे, असे समज. 851852-18तो नवगुणरत्नाकरु । यया नवरत्नांचा हारु । न फेडीत ले दिनकरु…
826-18जैसें बापें जोडिलें लेंका । वांटिलें सूर्यें मार्ग पांथिका । नाना व्यापार सेवकां । स्वामी जैसें ॥826॥ज्याप्रमाणे बापाने मिळविलेली संपत्ती मुलांना वाटून देतात, किंवा सूर्य वाटसरूस त्यांचे त्यांचे मार्ग दाखवून देतो, अथवा स्वामी सेवकांस भिन्नभिन्न व्यवहार सांगतो, 826827-18तैसी प्रकृतीच्या गुणीं…
801-18ऐसें आपत्ती जें सुख । ऐहिकीं परिणमे देख । परत्रीं कीर विख । होऊनि परते ॥801॥इहलोकी प्राप्त झालेले जे सुख, त्याचा हा अशा प्रकारचा परिणाम होतो; आणि ते परलोकही खरोखर विषरूपानेच फलप्रद होते. 801802-18जे इंद्रियजाता लळा । दिधलिया धर्माचा मळा…
776-18तेवीं जालेनि सुखलेशें । जीवु भाविलिया अभ्यासें । जीवपणाचें नासे । दुःख जेथें ॥776॥त्याप्रमाणे सुखाचा यत्किंचित लाभ झाला असता तोचा अभ्यास पुढे वाढवून जीवदशेचे दुःख जेथे नाहीसे होते; 776777-18तें येथ आत्मसुख । जालें असे त्रिगुणात्मक । तेंही सांगों एकैक ।…
751-18पैं ग्रहांमाजीं इंगळु । तयातें म्हणिजे मंगळु । तैसा तमीं धसाळु । गुणशब्दु हा ॥751॥सर्व ग्रहात जो इंगळ (निखाऱ्याप्रमाणे ताप देणारा) त्यालाही मंगळ म्हणत नाहीत काय? तसा तमाला गुण हा ढसाळ हा (साधरण) शब्द आहे. 751752-18जे सर्वदोषांचा वसौटा । तमचि…
726-18तैसें धर्मजात तितुकें । जिये बुद्धीसी पातकें । साच तें लटिकें । ऐसेंचि बुझे ॥726॥तसे, शास्त्रांत सांगितलेल्या सर्व मार्गांचे आचरण करणे हे ज्या बुद्धीला घातक वाटते व खऱ्या गोष्टी खोट्या भासतात; 726727-18ते आघवेचि अर्थ । करूनि घाली अनर्थ । गुण…
701-18येतुलेनि तें कर्म । सांडी जन्मभय विषम । करूनि दे उगम । मोक्षसिद्धि ॥701॥अशा युक्तीने नित्य कर्म केले असता ते दुस्तर अशा जन्म भयापासून सोडविते आणि मोक्षप्राप्ती सुलभ करून देते. 701702-18ऐसें करी तो भला । संसारभयें सांडिला । करणीयत्वें आला…
676-18कां हींव ऐसा पदार्थु । घातलिया आगीआंतु । तेचि क्षणीं धडाडितु । अग्नि होय ॥676॥अथवा कितीही थंड पदार्थ जर अग्नित घातला तर तो अग्नी उलट त्याच क्षणी धडाडतो, 676677-18नाना सुद्रव्यें गोमटीं । जालिया शरीरीं पैठीं । होऊनि ठाती किरीटी ।…
651-18तया परी जो अशेषा । विश्वाचिया अभिलाषा । पायपाखाळणिया दोषां । घरटा जाला ॥651॥त्याप्रमाणे वस्तूत: पाहिले असता ही जगांतील सर्व कामाची पाय धुण्याची जागा होय, 651652-18म्हणौनि फळाचा लागु । देखे जिये असलगु । तिये कर्मीं चांगु । रोहो मांडी ॥652॥म्हणून…
626-18तैसें कृत्याकृत्य सरकटित । आपपर नुरवित । कर्म होय तें निश्चित । तामस जाण ॥626॥तसे योग्य-अयोग्य एके ठिकाणी रगडून आपले व दुसऱ्याचे हा भेद असे उरू देत नाही, ते तामस कर्म असे समज. 626627-18ऐसी गुणत्रयभिन्ना । कर्माची गा अर्जुना ।…
601-18तैसीं फळें देखोनि पुढें । काम्यकर्में दुवाडें । करी परी तें थोकडें । केलेंही मानी ॥601॥त्याप्रमाणे फलावर आशा ठेवून कठीण अशी काम्यकर्मे पुष्कळ करतो. परंतु ती थोडीच केली असे मानतो. 601602-18तेणें फळकामुकें । यथाविधी नेटकें । काम्य कीजे तितुकें ।…
576-18नाना उंसांचीं कणसें । कां नपुंसकें माणुसें । वन लागलें जैसें । साबरीचें ॥576॥अथवा उसास आलेली कणसे किंवा नपुंसक मनुष्य अथवा निवडुंगाचे वन, ही सर्व जशी निरुपयोगी आहेत; 576577-18नातरी बाळकाचें मन । कां चोराघरींचें धन । अथवा गळास्तन । शेळियेचे…
551-18जें गा ज्ञान ऐसें । गुणग्रहें तामसें । घेतलें भवें पिसें । होऊनियां ॥551॥जे ज्ञान तमोगुणरुपी ब्रह्मराक्षसाचा संचार झाल्यामुळे वेड्याप्रमाणे फिरते; 551552-18जें सोयरिकें बाधु नेणें । पदार्थीं निषेधु न म्हणे । निरोविलें जैसें सुणें । शून्यग्रामीं ॥552॥जे शरीरसंबंधाची अडचण बाळगीत…
526-18परी विश्वींची आघवी मांदी । जेणें भेदलेनि गुणभेदीं । पडिली तें तंव आदी । ज्ञान सांगो ॥526॥परंतु हे सर्व विश्व ज्याच्या योगाने या तीन गुणांच्या सपाट्यात सापडले ते ज्ञान तुला अगोदर सांगतो.526527-18जे दिठी जरी चोख कीजे । तरी भलतेंही चोख…
501-18तरी बाहेरीलें तियेंही । चक्षुरादिकें दाहाही । उठौनि लवलाहीं । व्यापारा सूये ॥501॥तर नेत्रादि दहाही बाह्येन्द्रियांना उठवून त्यांना तो व्यापार करावयास लावतो; 501502-18मग तो इंद्रियकदंबु । करविजे तंव राबु । जंव कर्तव्याचा लाभु । हातासि ये ॥502॥नंतर त्या इंद्रिय समुदायाला…
476-18तैसें इंद्रियांच्या वाहवटीं । धांवतया ज्ञाना जेथ ठी । होय तें गा किरीटी । विषय ज्ञेय ॥476॥ज्याप्रमाणे अर्जुना, इंद्रियांच्या मार्गात धावत असलेल्या ज्ञानाचा जेथे शेवट होतो त्या विषयालाच ज्ञेय असणे असे म्हणतात. 476477-18एवं ज्ञातया ज्ञाना ज्ञेया । तिहीं रूप केलें…
451-18आगीसी आगी झगटलिया । काय पोळे धनंजया । कीं शस्त्र रुपे आपणया । आपणचि ॥451॥अर्जुना, अग्नी वर अग्नि पडला तर तो भाजतो का? किंवा शास्त्र आपणच आपल्याला कधी रुतेल काय? 451452-18तैसें आपणपयापरतें । जो नेणें क्रियाजातातें । तेथ काय लिंपवी…
426-18पैं लक्ष भेदिलियाहीवरी । बाण धांवेचि तंववरी । जंव भरली आथी उरी । बळाची ते ॥426॥तसेच निशान मारल्यावरही बाण जसा त्यातील शक्ती कमी होईपर्यंत पुढेच जातो; 426427-18नाना चक्रीं भांडें जालें । तें कुलालें परतें नेलें । परी भ्रमेंचि तें मागिले…
Sartha Dnyaneshwari Chapter 18th CompleteSartha Dnyaneshwari Adhyay Atharawa Sampurnसार्थ ज्ञानेश्वरी अध्याय अठरावा संपूर्णसार्थ ज्ञानेश्वरी अध्याय 18 वा संपूर्णसार्थ ज्ञानेश्वरी अध्याय १८ वा संपूर्ण 401-18परी कर्मीं असोनि कर्में । जो नावरे समेंविषमें । चर्मचक्षूंचेनि चामें । दृष्टि जैसी ॥401॥परंतु कर्म करीत…
351-18तें देववृंद बरवें । कर्मकारण पांचवें । अर्जुना एथ जाणावें । देवो म्हणे ॥351॥तेच दैव म्हणजे देवांचा समुदाय हे या कर्माचे पाचवे कारण आहे. देव म्हणतात:- समजलास अर्जुना? 351352-18एवं माने तुझिये आयणी । तैसी कर्मजातांची हे खाणी । पंचविध आकर्णीं…
326-18प्रकृति करी कर्में । तीं म्यां केलीं म्हणे भ्रमें । येथ कर्ता येणें नामें । बोलिजे जीवु ॥326॥देहाकडून जी जी कर्मे होतात, ती मीच केली असे भ्रमाने म्हणतो, म्हणून जीवाला कर्माचा कर्ता आहे असे म्हणतात. 326327-18मग पातेयांच्या केशीं । एकीच…
301-18तरी अर्जुना निरूपिजेल । तें कीर भाषेआंतुल । परी मेचु ये होईजेल । ऋणिया तुज ॥301॥तर अर्जुना, तुला खरोखर सिद्धांत सांगतो. कारण मी तुझा ऋणी असल्यामुळे तुला मोठा नमून आहे”302-18तंव अर्जुन म्हणे देवो । काई विसरले मागील भावो? । इये…
376-18कर्म होतचि असे तेव्हांही । परी तें होणें नव्हे पाहीं । तो अन्यायो गा अन्यायीं । हेतु होय ॥376॥तेव्हाही कर्म हे घडतच असते; पण बाबा रे, ते घडणे नव्हे; ते पाप कर्म असून पापकर्माला हेतू आहे. 376तत्रैवं सति कर्तारमात्मानं केवलं…
276-18विकाशें रवीतें उपजवी । द्रुती अलीकरवी भोगवी । ते सरोवरीं कां बरवी । अब्जिनी जैसी ॥276॥जशी सरोवरातील कमळे आपल्या बोलण्याने फुलंण्याने रवीचा उदय झाला असे कळवितात व आपल्यातील मकरंदचा भ्रमरांकडून कडून उपभोग घेववितात.277-18पुढतपुढती आत्मक्रिया । अन्यकारणकाचि तैशिया । करूं पांचांही…
251-18तैसीं कर्में करितां शरीरीं । लाहती महत्त्वाची फरारी । पाठीं निधनीं एकसरी । पावती फळें ॥251॥त्याप्रमाणे देहात आहे तोपर्यंत कर्म करीत असता कर्तेपणाचा गर्व वाहवत, मरणानंतर एकसारखी त्यांना फळे भोगावीच लागतात.॥51॥252-18तैसा समर्थु आणि ऋणिया । मागों आला बाइणिया । न…
226-18या शरीराचेनि मिसकें । कर्मची लागलें असिकें । जितां मेलया न ठाके । इया रीती ॥226॥या शरीराच्या निमित्ताने कर्म हे पाठीस लागले आहेच आणि याप्रमाणे ते जिवंतपणी व मेल्यावरही कर्म करण्याचे राहत नाही.॥26॥227-18यया कर्मातें सांडिती परी । एकीचि ते अवधारीं…
426-17ऐसिया समयीं कर्कशें । भोगीजत स्वानंदराज्य कैसें । आजि भाग्योदयो हा नसे । आनी ठाईं ॥ 426 ॥अहो, अशा घोर प्रसगी हा स्वानंदसाम्राज्य कसें भोगीत आहे पहा! आज ह्याच्यासारखा भाग्याचा पुतळा दुसरा कोणीही दिसत नाही ! 26427-17संजयो म्हणे कौरवराया ।…
401-17पाहें पां ॐतत्सत् ऐसें । हें बोलणें तेथ नेतसे । जेथूनि कां हें प्रकाशे । दृश्यजात ॥ 401 ॥अरे, असे पहा, ‘ॐ तत्सत’ हा उच्चार तो करणाराला त्या स्थलाप्रत नेतो कीं जेथून किंवा ज्यायोगे ह्या दृश्यजाताला प्रकाश अथवा सत्ता प्राप्त…
376-17आणि दुजे जंव जंव घडे । तंव तंव संसारभय जोडे । हें देवो आपुलेनि तोंडें । बोलती वेद ॥ 376 ॥आणि जोपर्यंत द्वैत नांदत असेल तोपर्यंत संसारदुःख होणारच, हें देवानीं मुख्यतः सांगितलें व वेदवचनही तसेच आहे.76377-17म्हणौनि परत्वें ब्रह्म असे ।…
351-17का स्नेहसूत्र वैश्वानरा । जालियाही संसारा । हातवटी नेणतां वीरा । प्रकाशु नोहे ॥ 351 ॥किंवा तेल, वात व अग्नि वगैरे सामग्री असली तरी त्यांचे एकत्रीकरण करण्याची पद्धति माहीत नसेल तर, जशी प्रकाशाची प्राप्ति होत नाही. 51352-17तैसे वेळे कृत्य पावे…
326-17हा बोलु आइकतखेवीं । अर्जुना आधि न माये जीवीं । म्हणे देवें कृपा करावी । सांगावें तें ॥ 326 ॥हें भाषण ऐकतांच, अर्जुनाच्या चित्ताला असह्य तळमळ लागली व तो म्हणाला, देवांनीं कृपा करून ते सांगावेंच. 26327-17तेथ कृपाळुचक्रवर्ती । म्हणे आईक…
301-17विपायें घुणाक्षर पडे । टाळिये काउळा सांपडे । तैसे तामसां पर्व जोडे । पुण्यदेशीं ॥ 301 ॥भुंग्यानें कोरलेल्या लांकडावर कदाचित् अक्षरा कृति उठावी अथवा टाळी मारीत असतां त्यांत कावळा सहज सांपडावा, त्याप्रमाणे ह्या तामसदान करणारालां पुण्यक्षेत्रांत पर्वणीचा काळ लाभतो. 1302-17तेथ…
276-17का जयाचें ठेविलें तया । देऊनि होईजे उतराइया । नाना हडपें विडा राया । दिधला जैसा ॥ 276 ॥किंवा, जशी कांही त्याची अ।पल्यापाशी असलेली ठेवच आपण परत करून त्याचे उतराई व्हावे अथवा राजसेवकाने जसा कर्तव्य म्हणून राजास विडा द्यावा तशी…
251-17एऱ्हवीं तरी आकाश मांडी । जो गर्जोनि ब्रह्मांड फोडी । तो अवकाळु मेघु काय घडी । राहात आहे? ॥ 251 ॥अभ्रांनी एकदम आकाश व्यापून फार गडगडाट उडवून दिला तरी असा अकालीं येणारा मेष काय फार काळ टिकतो? 51252-17तैसें राजस तप…
226-17नाना कळावैषम्यें चंद्रु । कां सांडिला आधीं नरेंद्रु । नातरी क्षीरसमुद्रु । मंदराचळें ॥ 226 ॥किंवा कलाहीन चंद्र, चिंतारहित राजा अथवा मंदर पर्वतावांचून समुद्र. 26227-17तैसीं नाना विकल्पजाळें । सांडुनि गेलिया सकळें । मन राहे का केवळें । स्वरूपें जें ॥…
201-17आतां गा तिहीं माझारीं । शारीर तंव अवधारीं । तरी शंभु कां श्रीहरी । पढियंता होय ॥201॥आतां या तीहींतील प्रथम शारीर तप कोणतें तें ऐक; त्या तपस्व्याचे उपास्य शंकर असो किंवा विष्णू असो. 1देवद्विजगुरुप्राज्ञपूजनं शौचमार्जवम् ॥ब्रह्मचर्यमहिंसा च शारीरं तप उच्यते…
176-17तिहीं फळवांच्छात्यागीं । स्वधर्मावांचूनि विरागीं । कीजे तो यज्ञु सर्वांगीं । अळंकृतु ॥ 176 ॥केवल स्वधर्म म्हणून, अन्य कशाच्याही इच्छेकरितां नव्हे अशा वैराग्यवृत्तीने ते तो यज्ञ सर्वांगानें सालंकृत म्हणजे यथासांग करतात. 76177-17परी आरिसा आपणपें । डोळां जैसें घेपें । कां…
151-17तैसें एकमेकां सळें । रोग उठती एके वेळे । ऐसा राजसु आहारु फळे । केवळ दुःखें ॥ 151 ॥तसेच एकमेकांची स्पर्धा करीत सर्व रोग एकेच वेळीं उद्भवतात, असा राजस आहाराचा दुःखदायक परिणाम होतो. 51152-17एवं राजसा आहारा । रूप केलें धनुर्धरा…
126-17आंगेंचि द्रव्यें सुरसें । जे आंगेंचि पदार्थ गोडसे । आंगेंचि स्नेहें बहुवसें । सुपक्वें जियें ॥ 126 ॥जे पदार्थ अंगानेच उत्तम रसभरित, गोड बव्हंशीं स्निग्ध, आणि सुपक्व असतात. 26127-17आकारें नव्हती डगळें । स्पर्शें अति मवाळें । जिभेलागीं स्नेहाळें । स्वादें…
101-17कां वैद्यातें करी सळा । रसु सांडी पाय खोळां । तो रोगिया जेवीं जिव्हाळा । सवता होय ॥ 101 ॥किंवा वैद्याचा द्वेष करून जो औषध लाथेनें उडवितो असा रोगी जसा मरणार जसे निश्चित. 1102-17नाना पडिकराचेनि सळें । काढी आपुलेचि डोळे…
76-17तरी सात्त्विक श्रद्धा । जयांचा होय बांधा । तयां बहुतकरूनि मेधा । स्वर्गीं आथी ॥ 76 ॥तर ज्यांचे अंत:करण सात्विक श्रद्धयुक्त असते, त्यांच्या बुद्धीचा ओढा प्रायः स्वर्गादि प्राप्तीकडे असतो. 7677-17ते विद्याजात पढती । यज्ञक्रिये निवडती । किंबहुना पडती । देवलोकीं…
51-17श्रद्धा म्हणितलियासाठीं । पातेजों नये किरीटी । काय द्विजु अंत्यजघृष्टीं । अंत्यजु नोहे? ॥ 51 ॥केवल श्रद्धेने त्याची (मोक्षाची) प्राप्ति होणार नाही; हें पहा, ब्राह्मण खरा, पण अत्यंजाच्या संगतीने पतित होणार नाही काय? 5152-17गंगोदक जरी जालें । तरी मद्यभांडां आलें…
26-17तैसी शास्त्रांची मोकळी । यां कैं कोण पां वेंटाळी । एकवाक्यतेच्या फळीं । पैसिजे कैं? ॥ 26 ॥त्याप्रमाणे अनेक शास्त्रे एकत्र आणून तीं वाचावीं कोणीं? व वाचली तरी त्यांची एकवाक्यता कशी करणार? 2627-17जालयाही एकवाक्यता । कां लाभें वेळु अनुष्ठितां ।…
॥ सार्थ ज्ञानेश्वरी:॥ अथ सप्तदशोऽध्यायः अध्याय सतरावा ॥ श्रद्धात्रयविभागयोग ॥अध्याय सतरावाकाम चालू आहे,, ॐ श्री परमात्मने नमः ॥ ॥ अथ श्रीमद्भगवद्गीता ॥ । अथ सप्तदशोऽध्यायः – अध्याय सतरावा । । । श्रद्धात्रयविभागयोगः ।1-17विश्वविकासित मुद्रा । जया सोडी तुझी योगमुद्रा ।…
451-16तरी माशालागीं भुलला । ब्राह्मण पाणबुडां रिघाला । कीं तेथही पावला । नास्तिकवादु ॥ 451 ॥ब्राह्मण, माशांच्या आशेने पाणबुडा (कोळ्यांच्या जातींत) शिरला, पण असला नास्तिक आम्हाला नको, म्हणून तेही त्याला आपल्या जातींत घेईनात, तात्पर्य तो आपल्या व परक्या जातीस मुकला…
426-16सर्व दुःखां आपुलिया । दर्शना धनंजया । पाढाऊ हे भलतया । दिधलें आहाती ॥ 426 ॥ज्याला सर्व दुःखांचा अनुभव यावा असे वाटेल, अशा वाटेल त्याला हे जणू वाटाडेच आहेत, हें अर्जुना, ध्यानांत असावें. 26427-16कां पापियां नरकभोगीं । सुवावयालागीं जगीं ।…
401-16आणि अभिचारावेगळें । विपायें जे अवगळें । तया टाकिती इटाळें । पैशून्याचीं ॥ 401 ॥आणि कोणी कदाचित् ह्या अभिचारांतून गळले तर त्यांच्यावर नीचतेचे आरोप करितात. (आणि त्यांस छळतात) 1402-16सती आणि सत्पुरुख । दानशीळ याज्ञिक । तपस्वी अलौकिक । संन्यासी जे…
376-16एऱ्हवीं यागादिक क्रिया । आहाण तेचि धनंजया । परी विफळती आचरोनियां । नाटकी जैसी ॥ 376 ॥अर्जुना, एऱ्हवी पाहू गेले असतां, त्या यागादिक क्रिया खऱ्या, पण दंभानं नांटक्यासारख्या आचरल्या गेल्यामुळे त्या व्यर्थ होतात. 76377-16वल्लभाचिया उजरिया । आपणयाप्रति कुस्त्रिया । जोडोनि…
351-16ऐसेनि धना विश्वाचिया । मीचि होईन स्वामिया । मग दिठी पडे तया । उरों नेदी ॥ 351 ॥ह्याप्रमाणे जगांतील सर्व संपत्तीचा मीच स्वामी होईन; मग ज्याच्यावर माझी दृष्टि पडेल तो उरणारच नाही ! 51असौ मया हतः शत्रुऱनिष्ये चापरानपि ।ईश्वरोऽहमहं भोगी…
326-16आणि आग्रहा तोचि ठावो । वरी मौढ्या{ऐ}सा सावावो । मग काय वानूं निर्वाहो । निश्चयाचा ॥ 326 ॥मुळांत आग्रही स्वभाव आणि त्यांत मूर्खपणाची भर, मग अशा स्थितींत होणाऱ्या दुराग्रही निश्चयाचे कोठवर वर्णन करावें? 26327-16जिहीं परोपतापु घडे । परावा जीवु रगडे…
301-16प्राण घेपती संपन्नांचे । ते पाप जरी साचें । तरी सर्वस्व हाता ये तयांचें । हें पुण्यफळ कीं? ॥ 301 ॥श्रीमान् लोकांचे प्राण घेणे हे जर पापच असेल तर त्यांचे सर्वस्व आपल्या हाती येते हेही पुण्यफळ मानावयास नको काय? 1302-16बळी…
201-16तैसीं बांधिलीं सोडिता । बुडालीं काढिता । सांकडी फेडिता । आर्तांचिया ॥ 201 ॥त्याप्रमाणे बद्धांना मुक्त करणारा, बुडणारांचा उद्धार करणारा, व संकटग्रस्तांचे संकट निवारण करणारा. 1202-16किंबहुना दिवसराती । पुढिलांचें सुख उन्नति । आणित आणित स्वार्थीं । प्रवेशिजे ॥ 202 ॥किंबहुना…
226-16तृणाचेनि इंधनें । आगी धांवे गगनें । थिल्लरबळें मीनें । न गणिजे सिंधु ॥ 226 ॥गवताच्या मोळीचा जाळ जसा तात्काळ आकाशांत उंचवर जातो, किंवा डबक्यांतील माशाला जसा सागर तुच्छ वाटतो. 26227-16तैसा माजे स्त्रिया धनें । विद्या स्तुती बहुतें मानें ।…
251-16तैसें पापपुण्याचें खिचटें । करोनि खातां बुद्धिचेष्टे । कडु मधुर न वाटे । ऐसी जे दशा ॥ 251 ॥त्याप्रमाणेपापपुण्य इत्यादि भेदाभेद न मानतां त्याची खिचडी (एकत्र) करून ज्याच्या सर्व क्रिया चालतात, व ज्याला इष्टानिष्ट भोग अशी कांहीं कल्पनाही नसते, अशी…
276-16तरी वाद्येंवीण नादु । नेदी कवणाही सादु । कां अपुष्पीं मकरंदु । न लभे जैसा ॥ 276 ॥अरे, वाद्यादि साधनांशिवाय नाद जसा श्रवणाचा विषय होऊ शकत नाही, किंवा जेथे पुष्पादि पदार्थ नाहीत, तेथे जसा सुगंध येत नाही. 76277-16तैसी प्रकृति हे…
176-16नाना चांडाळ मंदिराशीं । अवचटें आलिया संन्याशी । मग लाज होय जैसी । उत्तमा तया ॥ 176 ॥किंवा एखादा संन्यासी आकस्मिकपणे चांडाळगृह आला असतां या श्रेष्ठ पुरुषाला जशी लज्जा उत्पन्न होते. 76177-16क्षत्रिया रणीं पळोनि जाणें । तें कोण साहे लाजिरवाणें…
151-16वरी कोणे एकें उपायें । पडिलें तें उभें होये । तेंच कीजे परी घाये । नेदावे वर्मीं ॥ 151 ॥तर, जो कोणी पतित असेल तो ज्या उपायाने उभा राहील म्हणजे सुधारेल ते उपाय योजून त्याचा मर्मच्छेद करू नये. 51152-16पैं उत्तमाचियासाठीं…
126-16त्वचा पायें शिरीं । हालेयाही फडे न करी । वसंतींही अंबरीं । न होती फुलें ॥ 126 ॥सर्पाच्या कांतेच्या शिरावर पाय दिला असतां ती जशी फडा वर करीत नाही, किंवा वसंत ऋतु प्राप्त झाला तरीही आकाशांत जशीं पुष्पे निर्माण होत…
101-16नातरी ठेविलें देखावया । आदर कीजे दिविया । कां शाखा फळें यावया । सिंपिजे मूळ ॥ 101 ॥अंधारांतील जिन्नस सांपडावा म्हणून दिव्याला जपतात; किंवा मुळांना पाणी घालतात ते मुळांसाठी नसून खाद्यांना (फांद्याना) फळे यावी म्हणून होय. 1102-16हें बहु असो आरिसा…
76-16नातरी वार्षिया नाहीं मांडिली । ग्रीष्में नाहीं सांडिली । माजीं निजरूपें निवडली । गंगा जैसी ॥ 76 ॥किंवा, वर्षाऋतु संपून गेला आहे व ग्रीष्मऋतूस आरंभ नाही ह्या मधल्या कालांत गंगा जशी स्वत:च्या नित्यशुद्ध स्वरूपाने असते. 7677-16तैसी संकल्पविकल्पाची वोढी । सांडूनि…
51-16येवढेया लाठेपणाचा उपावो । आनु नाहींचि म्हणे देवो । हा सम्यक्‌ज्ञानाचा रावो । उपायांमाजीं ॥ 51 ॥ब्रह्मप्राप्तीला इतकें बलवत्तर दुसरें साधनच नाही; सर्व उपायांमध्ये सम्यक् ज्ञान हाच राजा होय असे देवांनी सांगितले. 5152-16ऐसे आत्मजिज्ञासु जे होते । तिहीं तोषलेनि चित्तें…
26-16जी भृगूचा कैसा अपकारु । कीं तो मानूनि प्रियोपचारु । तोषेचिना शारङ्गधरु । गुरुत्वासीं? ॥ 26 ॥पाहू गेले तर, भृगूनें केवढा अपराध केला? पण त्याने केलेला लत्ताप्रहार हा गुरुप्रसादच समजून, भगवंतांनीं संतुष्ट होऊन तें प्रसादचिन्ह म्हणून हृदयावर धारण केले. 2627-16कीं…
सार्थ ज्ञानेश्वरी: ॥ अथ षोडशोऽध्यायः अध्याय सोळावा ॥ दैवासुरसंपविभागयोग ॥अध्याय सोळावाॐ श्री परमात्मने नमः ॥ ॥ अथ श्रीमद्भगवद्गीता ॥ । अथ षोडशोशोऽध्यायः – अध्याय सोळावा । । । दैवासुरसंपत्तिविभागयोगः ।1-16मावळवीत विश्वाभासु । नवल उदयला चंडांशु । अद्वयाब्जिनीविकाशु । वंदूं आतां…
576-15म्हणौनि जगीं गीता । मियां आत्मेनि पतिव्रता । जे हे प्रस्तुत तुवां आतां । आकर्णिली ॥ 576 ॥म्हणून प्रस्तुत तुला जिचे श्रवण घडले ती ही गीता, मला आत्मारामाला वरिल्यामुळे सर्व जगामध्ये पतिव्रता आहे. 76577-15साचचि बोलाचें नव्हे हें शास्त्र । पैं…
551-15पैं नेणतयाप्रती । रुपेपणाची प्रतीती । रुपें न होनि शुक्ती । दावी जेवीं ॥ 551 ॥किंवा, ज्याप्रमाणे, शुक्ति स्वतः रूपे न होतां नेणत्याला रुप्याचा भास होण्यास कारण होते 51552-15कां नाना अलंकारदशे । सोनें न लपत लपालें असे । विश्व न…
526-15आतां अन्यथाज्ञानीं । या दोनी अवस्था जया जनीं । तया हरपती घनीं । अज्ञानतत्त्वीं ॥ 526 ॥आतां अज्ञानाच्या विक्षेपशक्तीमुळे जगांत रूढ असलेल्या जागृति व स्वप्न ह्या दोन्ही अवस्था ज्या मूलाज्ञानांत लय पावतात. 26527-15तें अज्ञान ज्ञानीं बुडालिया । ज्ञानें कीर्तिमुखत्व केलिया…
476-15तया एका नाम क्षरु । येरातें म्हणती अक्षरु । इहीं दोहींचि परी संसारु । कोंदला असे ॥ 476 ॥त्यांतील पहिल्याचे नांव क्षर; व दुसऱ्याचे नांव अक्षर. या दोघांनीच हे संसारनगर व्यापून टाकले आहे. 76477-15आतां क्षरु तो कवणु । अक्षरु तो…
451-15जैसा आरिसा आलिया जवळां । दिसे आपणपें आपला डोळा । तैसा संवादिया तूं निर्मळा । शिरोमणी ॥ 451 ॥आरसा जवळ आणिला असतां जसे आपले मुख आपल्यास दिसते, त्याप्रमाणे, शुद्धस्वरूपवस्तुविषयक संवाद करणारांमध्ये श्रेष्ठ असा तू, मला जणू आरसाच भेटल्यामुळे माझ्या सुखरूपतेचा…
426-15ना शरीरपरातें सेवितां । संसारगौरवचि ऐकतां । देहीं जयांची अहंता । बुडोनि ठेली ॥ 426 ॥अथवा, देहात्मबुद्धिवानांची सेवा करून, संसाराचे कोडकौतुक, ऐकून, ज्यांचा अहंकार देहाच्या ठिकाणींच दृढ झाला आहे. 26427-15ते स्वर्गसंसारालागीं । धांवतां कर्ममार्गीं । दुःखाच्या सेलभागीं । विभागी होती…
401-15मी रिगालों असें भूतळीं । म्हणौनि समुद्र महाजळीं । हे पांसूचि ढेंपुळी । विरेचिना ॥ 401 ॥मी पृथ्वीमध्ये प्रवेश केला आहे म्हणून, समुद्रासारख्या महाजलाशयांत, ही रजःकणांनी बनलेली पृथ्वीरूप ढेपळी विरून जात नाही. 1402-15आणी भूतेंही चराचरें । हे धरितसे जियें अपारें…
376-15पैं रुखु डोलतु देखावा । तरी वारा वाजतु मानावा । रुखु नसे तेथें पांडवा । नाहीं तो गा? ॥ 376 ॥पण अर्जुना, असे पहा कीं, वृक्ष हलत असला म्हणजेच वारा वहात असल्यामुळे आहे असे म्हणावें? आणि जेथे वृक्षच नसेल तेथे…
351-15किंबहुना आत्मा चोखटु । होऊनि प्रकृतीसी एकवटु । बांधे प्रकृतिधर्माचा पाटु । आपणपयां ॥ 351 ॥काय सांगावें ! आत्मा चोखट खरा ! (शुद्धअसंग ) पण, प्रकृतीपाशी ऐक्य पावून तिच्या सर्व धर्माचा भार आपल्या माथ्यावर घेतो. 51352-15पैं मनादि साही इंद्रियें ।…
Sartha Dnyaneshwari Chapter 15th CompleteSartha Dnyaneshwari Adhyay Pandharawa Sampurnसार्थ ज्ञानेश्वरी अध्याय पंधरावा संपूर्णसार्थ ज्ञानेश्वरी अध्याय 15 वा संपूर्णसार्थ ज्ञानेश्वरी अध्याय १५ वा संपूर्ण 326-15म्हणौनि तुजसी अभिन्नां जीवां । तुझा संयोगवियोगु देवा । नये बोलों अवयवां । शरीरेंसीं ॥ 326 ॥देवा,…
301-15जैसा अग्नीचा डोंगरु । नेघे कोणी बीज अंकुरु । तैसा मनीं जयां विकारु । उदैजेना ॥ 301 ॥आगीमध्ये जसे कसलेही बी रुजणे शक्य नाही, तसा ज्याच्या मनांत विकार (सत्यत्वाने) उत्पन्नच होत नाही. 1302-15जैसा काढिलिया मंदराचळु । राहे क्षीराब्धि निश्चळु ।…
276-15तेथही उपाधीचा वोथंबा । घेऊनि श्रुति उभविती जिभा । मग नामरूपाचा वडंबा । करिती वायां ॥276॥त्या आत्मस्वरूपाच्या ठिकाणी देखील माया-उपाधीचा आश्रय घेऊन आत्मस्वरूपाचे वर्णन करण्यास तयार होतात आणि मग त्या ठिकाणी नामरूपाचा व्यर्थ गलबला करतात.277-15पैं भवस्वर्गा उबगले । मुमुक्षु योगज्ञाना…
251-15एऱ्हवीं दोरीचिया उरगा । डांगा मेळवितां पैं गा । तो शिणुचि वाउगा । केला होय ॥251॥या संसारवृक्षाच्या नाशाकरता आत्मज्ञाना व्यतिरिक्त इतर साधने म्हणजे ओझेच सहज विचार करून पाहिले तर दोरीवर भासणार्‍या सर्पाला मारण्याकरता लांब लांब काठ्या गोळा केल्या असता त्या…
226-15तैसा जंव पार्था । विवेकु नुधवी माथा । तंव अंतु नाहीं अश्वत्था । भवरूपा या ॥226॥त्याप्रमाणे अर्जुना, जोपर्यंत विचाराने डोके वर काढले नाही तोपर्यंत या संसाररूपी वृक्षाला अंत नाही.227-15वाजतें वारें निवांत। जंव न राहे जेथिंचें तेथ। तंव तरंगतां अनंत। म्हणावीचि…
201-15प्राकृताही तरी रुखा । जें फळें दाटलीं होय शाखा । ते वोवांडली देखा । बुडासि ये ॥201॥आणि हे पहा, इतर लौकिक वृक्षाचेही असेच आहे. तरी फळांनी लगडलेली जी फांदी असते ती लवली असता पुन्हा मुळाकडे येते.202-15तैसें जेथूनि हा आघवा ।…
176-15एऱ्हवीं ऊर्ध्वींचें पार्था । मुद्दल मूळ पाहतां । अधींचिया मध्यस्था । शाखा इया ॥176॥एरवी अर्जुना, संसारवृक्षाचे वरच्या बाजूचे मुख्य अज्ञानरूपी मूळ जर पाहिले तर खाली वाढलेल्या शाखात मनुष्यप्राणी ह्या मध्यावर असलेल्या शाखा होत.177-15परी तामसी सात्त्विकी । सुकृतदुष्कृतात्मकी । विरुढती या…
151-15स्त्री पुरुष नपुंसकें । हे व्यक्तिभेदांचे टके । आंदोळती आंगिकें । विकारभारें ॥151॥✏ स्त्री, पुत्र व नंपुसक हे भेदात्मक आकाराचे घोस असलेल्या कामादिक विकारांच्या भाराने एकमेकांवर आदळतात.152-15जैसा वर्षाकाळु गगनीं । पाल्हेजे नवघनीं । तैसें आकारजात अज्ञानीं । वेलीं जाय ॥152॥✏ज्याप्रमाणे…
126-15.महाकल्पाच्या शेवटीं । उदेलिया उमळती सृष्टी । तैसेंचि आणिखीचें दांग उठी । सासिन्नलें ॥126॥उत्पन्न झालेली चतुर्दश भुवने, कल्प संपण्याचे वेळी उन्मळून पडतात व पुन्हा कल्प सुरू झाला म्हणजे भरास आलेले तितकेच जगताचे अनेक समुदाय तयार होतात.127-15संहारवातें प्रचंडें । पडती प्रळयांतींचीं…
101-15अंगत्वचेचे वेलपल्लव । स्पर्शांकुरीं घेती धांव । तेथ बांबळ पडे अभिनव । विकारांचें ॥101॥शरीरातील त्वचेइंद्रियांचे वेल आणि पाने स्पर्श रुपी अंकुर येतो. त्यावेळी नव्या नव्या विकारांची खुपच पुष्कळ वाढ होते.102-15पाठीं रूपपत्र पालोवेलीं । चक्षु लांब तें कांडें घाली । ते…
76-15उपाधीचा दुसरा । घालितां वोपसरा । नामरूपाचा संसारा । होय जयातें ॥76॥ज्या ब्रह्माच्या ठिकाणी मायोपाधीचा दुसरा संबंध कल्पिला असता नामरूपाचा व्यवहार होतो.77-15ज्ञातृज्ञेयाविहीन । नुसधेंचि जें ज्ञान । सुखा भरलें गगन । गाळींव जें ॥77॥जे ब्रह्म ज्ञाता आणि ज्ञेय यावाचून केवळ…
51-15अर्जुना हें कवतिक । सांगतां असे अलौकिक । जे वाढी अधोमुख । रुखा यया ॥५१॥अर्जुना, या संसारवृक्षाचे आश्चर्य सांगावयास लागले तर लोकोत्तर आहे. कारण की या संसारवृक्षाची वाढ खालच्या बाजुस आहे.52-15जैसा भानू उंची नेणों कें । रश्मिजाळ तळीं फांके ।…
26-15तैसें श्रीनिवृत्तिराजें । अज्ञानपण हें माझें । आणिलें वोजें । ज्ञानाचिया ॥26॥(निवृत्तिनाथांच्या गुरुकृपेचे महत्व) त्याप्रमाणे श्रीनिवृत्तिनाथांनी माझे अज्ञानपण ज्ञानाच्या योग्यतेस आणले.27-15परी हें असो आतां । प्रेम रुळतसे बोलतां । कें गुरुगौरव वर्णितां । उन्मेष असे? ॥27॥पण आता हे गुरुकृपेचे वर्णन…
॥ भग्वद्गीतगीता श्लोक :-27 ॥ ॥ ज्ञानेश्वरी ओव्या :- ५९९ ॥ ॥ सार्थ श्रीज्ञानेश्वरी ॥ अथ पञ्चदशोऽध्यायः अध्याय पंधरावा ॥ पुरुषोत्तमयोग ॥अध्याय पंधरावा1-15आतां हृदय हें आपुलें । चौफाळुनियां भलें । वरी बैसऊं पाउलें । श्रीगुरूंचीं ॥15-1॥( सद्गुरुस्तवन)आता आपले अंत:करण शुद्ध करुन…
401-14यया ब्रह्मत्वासीचि पार्था । सायुज्य ऐसी व्यवस्था । याचि नांवें चौथा । पुरुषार्थ गा ॥401॥अर्जुना, या ब्रह्मत्वालाच सायुज्य असे म्हणतात व यालाच चौथा पुरुषार्थ असेही नाव आहे.402-14परी माझें आराधन । ब्रह्मत्वीं होय सोपान । एथ मी हन साधन । गमेन…
376-14अगा हिम जें आकर्षलें । तेंचि हिमवंत जेवीं जालें । नाना दूध मुरालें । तेंचि दहीं ॥376॥अर्जुना, बर्फ जे एकत्र गोठून झाले तेच जसे हिमालय पर्वत होय अथवा विरजलेले दूध तेच जसे दही असते,377-14तैसें विश्व येणें नांवें । हें मीचि…
351-14एऱ्हवीं तरी सहजें । सुखदुःख तैंचि सेविजे । देहजळीं होईजे । मासोळी जैं ॥351॥सहज विचार करून पाहिले तर देहरूपी जलामधे जेव्हा मासोळी होऊन राहावे (पूर्ण देहतादात्म्य घ्यावे) तेव्हाच सुखदु:ख भोगावे लागते.352-14आतां तें तंव तेणें सांडिलें । आहे स्वस्वरूपेंसीचि मांडिलें ।…
Sartha Dnyaneshwari Chapter 14th CompleteSartha Dnyaneshwari Adhyay ChaudavaSampurnसार्थ ज्ञानेश्वरी अध्याय चौदावा संपूर्णसार्थ ज्ञानेश्वरी अध्याय 14 वा संपूर्णसार्थ ज्ञानेश्वरी अध्याय १४ वा संपूर्ण 326-14हा संदेह जरी वाहसी । तरी सुखें पुसों लाहसी । परिस आतां तयासी । रूप करूं ॥326॥हा संशय…
301-14किंबहुना पंडुसुता । ऐसी तो माझी सत्ता । पावे जैसी सरिता । सिंधुत्व गा ॥301॥फार काय सांगावे? अर्जुना, ज्याप्रमाने नदी समुद्राला प्राप्त होत असते. त्याप्रमाणे असा तो द्रष्टा पुरुष माझ्या स्वरुपाला प्राप्त होतो.302-14नळिकेवरूनि उठिला । जैसा शुक शाखे बैसला ।…
276-14पैं वस्तु वस्तुत्वें असिकें । तें आपणपें गुणासारिखें । देखोनि कार्यविशेखें । अनुकरे गा ॥276॥वस्तू ही वस्तुत्वाने आपल्या ठिकाणी पूर्णत्वाने आहेच, तरी ती वस्तू (विस्मृतीने) आपण आपल्याला गुणांसारखे पाहून त्या त्या गुणाच्या विशेष कार्याप्रमाणे वागते.277-14जैसें कां स्वप्नींचेनि राजें । जैं…
251-14तैसें निषिद्धाचेनि नांवें । भलतेंही भरे हावे । तियेविषयीं धांवे । घेती करणें ॥251॥त्याप्रमाणे शास्ञनिषिद्ध कर्म म्हटले की वाटेल त्या निषिद्ध कर्माविषयीची इच्छा पूर्ण करण्याकरता त्याची इंद्रियसुद्धा त्याच दिशेने धाव घेतात.252-14मदिरा न घेतां डुले । सन्निपातेंवीण बरळे । निष्प्रेमेंचि भुले…
226-14इयाचि परी देख । तमसत्त्व अधोमुख । बैसोनि जैं आगळीक । धरी रज ॥226॥हे पहा, याचप्रमाणे ज्यावेळी तमोगुण व सत्वगुण खाली तोंड करून बसतात (कमी होतात) व रजोगुण ज्यावेळेला वृद्धी पावतो.(रजोगुणाचे लक्षण)227-14आपलिया कार्याचा । धुमाड गांवीं देहाचा । माजवी तैं…
201-14तयाचि गा परिपाठीं । सत्त्व तमातें पोटीं । घालूनि जेव्हां उठी । रजोगुण ॥201॥त्याच रीतीने सत्वगुणास व तमोगुणास या दोघानांही पाठीमागे सारून जेव्हा रजोगुण उठतो.202-14तेव्हां कर्मावांचूनि कांहीं । आन गोमटें नाहीं । ऐसें मानी देहीं । देहराजु ॥202॥तेव्हा कर्मावाचून दुसरे…
176-14अविवेक महामंत्र । जें मौढ्यमद्याचें पात्र । हें असो, मोहनास्त्र । जीवांसि जें ॥176॥अविचार हाच या तमोगुणाचा महामंत्र आहे व तो तमोगुण मूर्खपणारूपी दारूचे भांडे आहे. हे राहू दे. फार काय सांगावे? जो तमोगुण जीवाला मोहनास्त्र (भूल पाडणारे अस्त्र) आहे.177-14पार्था…
151-14म्हणे भाग्य ना माझें? । आजि सुखियें नाहीं दुजें । विकाराष्टकें फुंजे । सात्त्विकाचेनि ॥151॥आणि म्हणतो, “माझे भाग्य उत्तम नाही काय? आज माझ्यासारखा दुसरा कोणी सुखी नाही” असा अष्टसात्विक भावांनी गर्वाला चढतो किंवा फुलुन जातो.152-14आणि येणेंही न सरे । लांकण…
126-14कीं विरूढलिया जोंधळा । कणिसाचा निर्वाळा । वेंचला कीं आगळा । दिसतसे ॥126॥जोंधळ्याचा बी पेरल्यानंतर त्याला अंकुर फुटून कणीस निवडून आल्यावर म्हणजे कणीस परिपक्व झाल्यावर तो पहिला पेरलेला दाणा नाहीसा झाला का? का तो दाना अनेक पटीने वाढला.127-14म्हणौनि जग परौतें…
101-14आपपृथ्वी उत्कटें । आणि तमोमात्रें निकृष्टें । स्थावरु उमटे । उद्भिजु हा ॥101॥आप व पृथ्वी यांच्या आधिक्याने आणि केवळ नीच अशा तमोगुणाने स्थावर असा उद्भिज उत्पन्न होतो.102-14पांचां पांचही विरजीं । होती मनबुद्ध्यादि साजीं । हीं हेतु जारजीं । ऐसें जाण…
76-14पैल खांबु कां पुरुखु । ऐसा निश्चयो नाहीं एकु । परी काय नेणों आलोकु । दिसत असे ॥76॥पलीकडे दिसत आहे तो खांब आहे की पुरुष आहे असा एक निश्चय होत नाही, परंतु काय भास होतो तेही कळत नाही,77-14तेवीं वस्तु जैसी…
51-14मग तें देहाचें बेळें । वोलांडूनि एकेचि वेळे । संवतुकी कांटाळें । माझें जालें ॥51॥मग दुबेळके (स्थूल व सूक्ष्म देह) एकाच वेळेला ओलांडून (निरास करून) ते पुरुष वजनात माझ्या बरोबरीचे झाले.52-14इदं ज्ञानमुपाश्रित्य मम साधर्म्यमागताः ।सर्गेऽपि नोपजायन्ते प्रलये न व्यथन्ति च…
26-14हें असो आतां वांजटा । तो ज्ञानार्थ करूनि गोमटा । ग्रंथु दावीं उत्कंठा । भंगो नेदीं ॥26॥हे वायफळ बोलणे आता राहू दे. गीतेतील ज्ञानरूपी विषय चांगला स्पष्ट करून गीताग्रंथ सांग. श्रोत्यांची ऐकण्याविषयीची उत्कट इच्छा मोडू नकोस.27-14हो कां जी स्वामी ।…
सार्थ ज्ञानेश्वरी: ॥ अथ चतुर्दशोऽध्यायःअध्याय चौदावा ॥ गुणञयविभागयोगः ॥अध्याय चौदावा1-14जय जय आचार्या । समस्तसुरवर्या । प्रज्ञाप्रभातसूर्या । सुखोदया ॥14-1॥आचार्य आपण सर्व देवांमध्ये श्रेष्ठ आहात. जगामध्ये जेवढे पण सुख आहे. त्याचा उदय करणारे अन्य कोणी नसुन आपण आहात.आपला जयजयकार असो.2-14जय जय…
1151-13तैसें जी होतसे देवा । तया अवधानाचिया लवलवा । पाहतां व्याख्यान चढलें थांवा । चौगुणें वरी ॥1151॥महाराज, तसे श्रीकृष्णास झाले. त्या अर्जुनाची ऐकण्याची टवटवी (श्रवण उत्सुकता पाहून त्यानांही सांगण्याला चौपटीपेक्षा जास्त जोर आला.1152-13सुवायें मेघु सांवरे । जैसा चंद्र सिंधु भरे…
1126-13अपाडु नभा आभाळा । रवि आणि मृगजळा । तैसाचि हाही डोळां । देखावा पै ॥1126॥आकाश व ढग यात जो भेद आहे, अथवा सूर्य व मृगजळ यात जो भेद आहे, तितकाच हाही (देह व आत्मा यातील) भेद जर तू विवेकाच्या डोळ्याने…
1101-13उजियेडा आणि अंधारेया । जो पाडु मृता उभेयां । तोचि गा आत्मया । देहा जाण ॥1101॥उजेड व अंधार यात जे सादृश्य, अथवा मेलेला व जिवंत यात जे सादृश्य तेच सादृश्य आत्मा व देह यामधे आहे असे समज.1102-13रात्री आणि दिवसा ।…
1076-13तें सुख येणेंचि देहें । पाय पाखाळणिया लाहे । जो भूतवैषम्यें नोहे । विषमबुद्धी ॥1076॥भूतांच्या भिन्नपणाने ज्याची बुद्धी भिन्न होत नाही (भेदाला पावत नाही) त्याला ते सुख याच देहात पाय धुण्यास प्राप्त होते. (म्हणजे विपुल मिळाते).1077-13दीपांचिया कोडी जैसें । एकचि…
1051-13तरी क्षेत्रज्ञ येणें बोलें । तुज आपणपें जें दाविलें । आणि क्षेत्रही सांगितलें । आघवें जें ॥1051॥तर क्षेत्रज्ञ या शब्दाने जे मी आपले स्वरूप तुला दाखवले आणि जे सर्व क्षेत्र सांगितले.1052-13तया येरयेरांच्या मेळीं । होईजे भूतीं सकळीं । अनिलसंगें सलिलीं…
1026-13अनंतें काळें किरीटी । जिया मिळती इया सृष्टी । तिया रिगती ययाच्या पोटीं । कल्पांतसमयीं ॥1026॥अर्जुना, अनंतकालापासून ज्या ह्या सृष्ट्या उत्पन्न होतात, त्या कल्पांताच्या वेळेस ह्याच्या पोटात प्रवेश करतात.1027-13हा महद्ब्रह्मगोसावी । ब्रह्मगोळ लाघवी । अपारपणें मवी । प्रपंचातें ॥1027॥हा पुरुष…
1001-13तया अनार्ताची आर्ती । तया पूर्णाची तृप्ती । तया अकुळाची जाती- । गोत होय ॥13-1001॥त्या इच्छारहिताची इच्छा, त्या पूर्णाची तृप्ती व त्या कुलरहिताची जाती व गोत देखील ही प्रकृती होते.1002-13तया अचर्चाचें चिन्ह । तया अपाराचें मान । तया अमनस्काचें मन…
976-13ऐसेनि संतासंतें । कर्में प्रकृतीस्तव होतें । तयापासोनि निर्वाळे ते । सुखदुःख गा ॥976॥अरे, याप्रमाणे बरीवाईट कर्मे प्रकृतिपासून होतात. मग त्या कर्मापासून जे उत्पन्न होते ते सुखदु:ख होय.977-13असंतीं दुःख उपजे । सत्कर्मीं सुख निफजे । तया दोहींचा बोलिजे । भोगु…
951-13पैं बाळ जैं जेवविजे । तैं घांसु विसा ठायीं कीजे । तैसें एकचि हेंचतुर्व्याजें । कथिलें आम्हीं ॥951॥मुलाला जेव्हा जेवायला घालायचे असते, तेव्हा एक घास वीस ठिकाणी करावा लागतो, त्याप्रमाणे एकच परब्रह्म चार प्रकारच्या निमित्ताने तुला सांगितले.952-13एक क्षेत्र एक ज्ञान…
926-13नभाचें शून्यत्व गिळून । गुणत्रयातें नुरऊन । तें शून्य तें महाशून्य । श्रुतिवचनसंम त ॥926॥आकाशाचे शून्यत्व गिळून सत्वादि तिन्ही गुणांचा नाश करून जे शून्य असते तेच महाशून्य होय. अशा बद्दल वेदवचन प्रमाण आहे.ज्योतिषामपि तज्ज्योतिस्तमसः परमुच्यते ।ज्ञानं ज्ञेयं ज्ञानगम्यं हृदि सर्वस्य…
901-13परी पैं गुळाची गोडी । नोहे बांधया सांगडी । तैसीं गुण इंद्रियें फुडीं । नाहीं तेथ ॥901॥परंतु गुळाची गोडी जरी ढेपेत सापडलेली असते, तरी ती गोडी ढेपेच्या आकाराची झालेली नसते, त्याप्रमाणे (गुण व इंद्रिये यात जरी ब्रह्म वस्तु आहे तरी)…
876-13आणि समस्तांही ठाया । एके काळीं धनंजया । आलें असे म्हणौनि जया । विश्वांघ्रीनाम ॥876॥आणि सर्व ठिकाणी एकाच काली ते ब्रह्म आहे, म्हणून अर्जुना, त्यास ‘विश्वांघ्रि` ज्याचे चरण सर्वत्र आहेत असा, हे नाव आहे.877-13पैं सवितया आंग डोळे । नाहींत वेगळे…
851-13जे ज्ञानपदें अठरा । केलियां येरी मोहरां । अज्ञान या आकारा । सहजें येती ॥851॥कारण की ज्ञानाची अठरा पदे उलट फिरवली उदा. अमानित्वाच्या उलट मानित्व वगैरे असता अज्ञानाची लक्षणे सहजच सिद्ध होतात.852-13मागां श्लोकाचेनि अर्धार्धें । ऐसें सांगितलें श्रीमुकुंदें । ना…
826-13आणि आत्मा गोचरु होये । ऐसी जे विद्या आहे । ते आइकोनि डौर वाहे । विद्वांसु जो ॥826॥(अज्ञानाची लक्षणे अध्यात्मज्ञानाची नावड)आणि आत्म्याचा साक्षात्कार होईल अशी जी विद्या ब्रह्मविद्या आहे ती ऐकून जो (अध्यात्मशास्त्राव्यतिरिक्त इतर पढलेला) विद्वान ज्या ब्रह्मविद्येची निंदा करतो.827-13उपनिषदांकडे…
801-13नायट्यांभेण । न मोडिजे नागांची आण । तैसी पाळी उणखुण । स्त्रीयेची जो ॥801॥ज्याप्रमाणे नायट्यांच्या भीतीने देवीची शपथ मोडत नाही, त्याप्रमाणे जो स्त्रीचे मनोगत पाळतो.802-13किंबहुना धनंजया । स्त्रीचि सर्वस्व जया । आणि तियेचिया जालिया- । लागीं प्रेम ॥802॥अर्जुना, फार काय…
776-13न धरावा तो संगु । न लागावें तेथ लागु । नाचरावा तो मार्गु । आचरे जो ॥776॥ज्याची संगती धरू नये त्याची धरतो, जेथे संबंध करू नये तेथे संबंध करतो व ज्या मार्गाचे आचरण करू नये, त्या मार्गाचे आचरण जो करतो.777-13नायकावें…
751-13तैसें जीवित्व जाये । तयास्तव काळु पाहे । हें हातोहातींचें नव्हे । ठाउकें जया ॥13-751॥त्याप्रमाणे (वरील 750 ओवी. मीठाच्या उदाहरणाप्रमाणे) दिवसानुदिवस आयुष्य कमी होत जाते. त्यामुळे काळाला उजाडते म्हणजे मरण जवळ येते. ही त्वरेने एकसारखी चालू असलेली गोष्ट ज्याला कळत…
726-13जो लाटणें ऐसा न लवे। पाथरु तेवीं न द्रवे। गुणियासि नागवे। फोडसें जैसें॥१३-७२६॥जो लाटण्यासारखा लवत नाही, जसा दगडाला तसा त्याला पाझर फुटत नाही, ज्याप्रमाणे फुरसे चावले असता मांत्रिकाला उतरवता येत नाही, त्याप्रमाणे मोठा ज्ञाता देखील त्याला ताळ्यावर आणू शकत नाही.727-13किंबहुना…
701-13जैसें सत्रीं अन्न जालें । कीं सामान्या बीक आलें । वाणसियेचें उभलें । कोण न रिगे? ॥701॥ज्याप्रमाणे सत्रातील अन्न असते, ते वाटेल त्याला मिळते किंवा सामान्य मनुष्यास एखादा अधिकार प्राप्त झाला असता तो काय करणार नाही? अथवा वेश्येच्या उंबर्‍याचे आत…
676-13येतुलेनि पांगु पापाचा । निस्तरेल हे वाचा । जो गुरुतल्पगाचा । नामीं झाला ॥676॥एवढ्याने गुरुभक्ताचे नाव घेतल्याने ती वाचा गुरुविषयी मात्रागमनी असणाराचे नाव घेण्याच्या पापामुळे जो हीनपणा झाला, तो घालवील,677-13हा ठायवरी । तया नामाचें भय हरी । मग म्हणे अवधारीं…
651-13मग म्हणें या नांवें । ज्ञान एथ जाणावें । हे स्वमत आणि आघवें । ज्ञानियेही म्हणती ॥651॥यानंतर लक्षणांवरून ज्ञान ओळखावे हे माझे स्वत:चे मत आहे आणि सर्व ज्ञानीही असेच म्हणतात असे श्रीकृष्ण म्हणाले.652-13करतळावरी वाटोळा । डोलतु देखिजे आंवळा । तैसें…
626-13एऱ्हवीं बोधा आलेनि ज्ञानें । जरी ज्ञेय न दिसेचि मनें । तरी ज्ञानलाभुही न मने । जाहला सांता ॥626॥वास्तविक ज्ञानाविषयी मनात समजूत पटली असूनही जर ज्ञानाने जाणण्याच्या वस्तूचा मनाला नीट बोध होत नसेल तर तो ज्ञानाचा लाभ झाला असला तरी…
601-13महासिंधू जैसे । ग्रीष्मवर्षीं सरिसे । इष्टानिष्ट तैसें । जयाच्या ठायीं ॥601॥15) चित्ताचे समत्वआणि महासागर जसे उन्हाळ्यात व पावसाळ्यात सारखेच भरलेले असतात, त्याप्रमाणे ज्याच्या ठिकाणी प्रिय व अप्रिय गोष्टी सारख्या असतात (म्हणजे प्रिय गोष्टींनी ज्याला हर्ष होत नाही व अप्रिय…
576-13ऐसी वार्धक्याची सूचणी । आपणिया तरुणपणीं । देखे मग मनीं । विटे जो गा ॥576॥असा पुढे येणार्‍या म्हातारपणाचा इशारा आपल्या ठिकाणी तरुणपणी विचाराने पहातो आणि मग तो ज्याविषयी मनात विटतो.577-13म्हणे पाहे हें येईल । आणि आतांचें भोगितां जाईल । मग…
551-13म्हणौनि समर्थेंसीं वैर । जया पडिलें हाडखाइर । तो जैसा आठही पाहर । परजून असे ॥551॥म्हणून समर्थ पुरुषाशी हाडवैर पडले आहे, तो जसा आठही प्रहर शस्त्र हातात घेऊन सज्ज असतो.552-13नातरी केळवली नोवरी । का संन्यासी जियापरी । तैसा न मरतां…
501-13हें स्थैर्य निधडें । जेथ आंगें जीवें जोडे । तें ज्ञानाचें उघडें । निधान साचें ॥501॥हे न ढळणारे स्थैर्य ज्या पुरुषात शरीराच्या व मनाच्या ठिकाणी प्राप्त झाले आहे, तो पुरुष ज्ञानाचा खरा उघडा ठेवा आहे.502-13आणि इसाळु जैसा घरा । कां…
476-13म्हणौनि सद्भाव जीवगत । बाहेरी दिसती फांकत । जे स्फटिकगृहींचे डोलत । दीप जैसे ॥476॥म्हणून स्फटिकाच्या तावदानात ठेवलेले दिवे मंद मंद हालतांना जसे बाहेरून दिसतात, तशा अंत:करणातील चांगल्या मनोवृत्ती बाहेर (इंद्रियांद्वारा) प्रगट झालेल्या दिसतात.477-13विकल्प जेणें उपजे । नाथिली विकृति निपजे…
451-13कैवल्यसुखासाठीं । परमाणु घे किरीटी । उधळती पायांपाठीं । चालतां जे ॥451॥अर्जुना, श्रीगुरू चालत असताना त्यांच्या पायामागे जी धूळ उडते त्यातील रज:कण तो गुरुभक्त मोक्षसुखाच्या किंमतीचे समजतो.452-13हें असो सांगावें किती । नाहीं पारु गुरुभक्ती । परी गा उत्क्रांतमती । कारण…
426-13श्रीगुरुंचे मन । जया देईल अवधान । तें मी पुढां होईन । चमत्कारु ॥426॥श्रीगुरूंचे मन जिकडे लक्ष देईल ती वस्तू मीच होईन, असा चमत्कार करीन.427-13तया श्रवणाचे आंगणीं । होईन शब्दांचिया आक्षौहिणी । स्पर्श होईन घसणी । आंगाचिया ॥427॥श्रीगुरूंच्या श्रवणरूपी अंगणात…
401-13गुरूतें पक्षिणी करी । चारा घे चांचूवरी । गुरु तारू धरी । आपण कां स ॥401॥गुरूला पक्षिणी करतो व आपण (पिल्लू बनलेला) तिच्या चोचेतून चारा घेतो. गुरूला पोहणारा करून आपण त्यांच्या कासेला लागतो.402-13ऐसें प्रेमाचेनि थावें । ध्यानचि ध्यानातें प्रसवे ।…
376-13तियेकडोनि येतसे वारा । देखोनि धांवे सामोरा । आड पडे म्हणे घरा । बीजें कीजो ॥376॥गुरूच्या देशाकडून जो वारा येत असेल, त्या वार्‍याला पाहून त्याला सामोरा धावून जातो व त्याच्या मार्गात आडवा पडून म्हणतो, “आपण माझ्या घरी यावे”.377-13साचा प्रेमाचिया भुली…
351-13तैसें जयाचिया ठायीं । न साहणें काहींचि नाहीं । आणि साहतु असे ऐसेंही । स्मरण नुरे ॥351॥त्याप्रमाणे ज्याच्या ठिकाणी सहन न करणे हे कधीच नसते आणि आपण सहन करीत आहोत अशी आठवणही ज्याचे ठिकाणी रहात नाही,352-13आंगा जें पातलें । तें…
326-13कां अभ्रापैलीकडे । जैं येत चांदिणें कोडें । तैं चकोरें चांचुवडें । उचलितीना ॥13-326॥किंवा ढगामधून ज्या वेळेला चांदणे येते त्यावेळेला त्या मळकट चंद्रप्रकाशाचा उपभोग घेण्याकरता चकोर पक्षी कौतुकाने देखील आपली चोच सरसावीत नाहीत.327-13तैसें तुम्ही वास न पाहाल । ग्रंथु नेघा…
301-13म्हणौनि मनपण जैं मोडे । तैं इंद्रिय आधींचि उबडें । सूत्रधारेंवीण साइखडें । वावो जैसें ॥13-301॥म्हणून (ज्यावेळी) मनाचा मनपणा नाहीसा होईल त्यावेळी अगोदरच इंद्रियांची कर्मे रहातात. (म्हणजे इंद्रियांची कर्मे करण्याची शक्ती बंद पडते). ज्याप्रमाणे सुताच्या दोरीने हालणारी बाहुली सूत्रधाराशिवाय व्यर्थ…
सार्थ ज्ञानेश्वरी अध्याय १८ वा ओवी १ ते २५ पहा. सार्थ ज्ञानेश्वरी अध्याय १८ वा ओवी २६ ते ५० पहा. सार्थ ज्ञानेश्वरी अध्याय १८ वा ओवी ५१ ते ७५ पहा. सार्थ ज्ञानेश्वरी अध्याय १८ वा ओवी ७६ ते १०० पहा.…
सार्थ ज्ञानेश्वरी अध्याय १७ वा ओवी १ ते २५ पहा. सार्थ ज्ञानेश्वरी अध्याय १७ वा ओवी २६ ते ५० पहा. सार्थ ज्ञानेश्वरी अध्याय १७ वा ओवी ५१ ते ७५ पहा. सार्थ ज्ञानेश्वरी अध्याय १७ वा ओवी ७६ ते १०० पहा.…
सार्थ ज्ञानेश्वरी अध्याय १६ वा ओवी १ ते २५ पहा. सार्थ ज्ञानेश्वरी अध्याय १६ वा ओवी २६ ते ५० पहा. सार्थ ज्ञानेश्वरी अध्याय १६ वा ओवी ५१ ते ७५ पहा. सार्थ ज्ञानेश्वरी अध्याय १६ वा ओवी ७६ ते १०० पहा.…
सार्थ ज्ञानेश्वरी अध्याय १५ वा ओवी १ ते २५ पहा. सार्थ ज्ञानेश्वरी अध्याय १५ वा ओवी २६ ते ५० पहा. सार्थ ज्ञानेश्वरी अध्याय १५ वा ओवी ५१ ते ७५ पहा. सार्थ ज्ञानेश्वरी अध्याय १५ वा ओवी ७६ ते १०० पहा.…
501-15एवं जीवचैतन्य आघवें । हें क्षर पुरुष जाणावें । आतां रूप करूं बरवें । अक्षरासी ॥ 501 ॥ह्याप्रमाणे, जेवढे म्हणून जीवचैतन्य, तो क्षर पुरुष असे जाण. आतां पुढे, अक्षर पुरुषाची लक्षणे सांगतों. 1502-15तरी अक्षरु जो दुसरा । पुरुष पैं धनुर्धरा…
सार्थ ज्ञानेश्वरी अध्याय १४ वा ओवी १ ते २५ पहा. सार्थ ज्ञानेश्वरी अध्याय १४ वा ओवी २६ ते ५० पहा. सार्थ ज्ञानेश्वरी अध्याय १४ वा ओवी ५१ ते ७५ पहा. सार्थ ज्ञानेश्वरी अध्याय १४ वा ओवी ७६ ते १०० पहा.…
276-13तरी चंद्रबिंबौनि धारा । निघतां नव्हती गोचरा । परि एकसरें चकोरां । निघती दोंदें ॥13-276॥तर चंद्रबिंबातून निघणार्‍या अमृताच्या धारा जरी निघतांना डोळ्याना दिसत नाहीत परंतु त्या धारांच्या योगाने चकोर पक्षांना एकसारखी दोंदे निघतात, (चकोर पक्षी पुष्ट होतात).277-13तैसें प्राणियांसि होये ।…
251-13ऐसिया जतना । चालणें जया अर्जुना । हें अनिर्वाच्य परिमाणा । पुरिजेना ॥13-251॥अर्जुना, अशा रीतीने जपून ज्याचे चालणे असते त्या चालण्याचे वर्णन करता येत नाही आणि ते चालणे अमक्यासारखे आहे म्हणून प्रमाण दिले तर ते पुरे पडत नाही.252-13पैं मोहाचेनि सांगडें…
226-13नाना रोगें आहाळलीं । लोळतीं भूतें देखिलीं । ते हिंसा निवारावया केली । चिकित्सा कां ॥13-226॥नाना प्रकारच्या रोगांनी पोळलेले व त्या दु:खाने लोळत पडलेले प्राणी पाहिले व मग आयुर्वेदाने ती हिंसा (दु:ख) निवारण करण्याकरता औषधांची योजना केली.227-13तंव ते चिकित्से पहिलें…
201-13किंबहुना ऐसीं । चिन्हें जया देखसी । जाण तया ज्ञानेंसीं । शेज जाहली ॥13-201॥फार काय सांगावे? अशी लक्षणे तू ज्या पुरुषाच्या ठिकाणी पाहशील त्या पुरुषाचे व ज्ञानाचे एकच अंथरूण झाले आहे असे तू समज.202-13पैं अमानित्व पुरुषीं । तें जाणावें इहीं…
176-13आत्मया जीवबुद्धी । जे लागली होती क्षयव्याधी । ते जयाचिये सन्निधी । निरुजा कीजे ॥176॥देह बुद्ध्यादि अनात्म पदार्थ मी आहे (म्हणजे मी जीव आहे) असा (भ्रमाचा) क्षयरोग आत्म्याला जो झाला होता, तो रोग ज्याचा सहवास बरा करतो.177-13तें अनिरूप्य कीं निरूपिजे…
151-13रथांगांचा मेळावा । जेवीं रथु म्हणिजे पांडवा । कां अधोर्ध्व अवेवां । नांव देहो ॥151॥चाक, जूं वगैरे रथाच्या भागांच्या समुदायास, अर्जुना, ज्याप्रमाणे रथ म्हणावे, किंवा (शरीराच्या) वरच्या व खालच्या अवयवांना एकत्र मिळून जसे देह हे नाव येते,152-13करीतुरंगसमाजें । सेना नाम…
126-13आणी इच्छिलिया सांगडें । इंद्रियां आमिष न जोडे । तेथ जोडे ऐसा जो डावो पडे । तोचि द्वेषु ॥126॥(द्वेष = 126)आणि इच्छा केल्याप्रमाणे इंद्रियांना इच्छित विषय प्राप्त न होणे अशी स्थिती घडून आली असता तेथे उत्पन्न होणारी जी वृत्ती, तिला…
101-13कर्मेंद्रियें म्हणिपती । तीं इयें जाणिजती । आइकें कैवल्यपती । सांगतसे ॥101॥कैवल्य देणारे भगवान श्रीकृष्ण म्हणतात. अर्जुना! ऐक. ज्यांना कर्मेंद्रिंय म्हणतात, ती ही जाण.102-13पैं प्राणाची अंतौरी । क्रियाशक्ति जे शरीरीं । तियेचि रिगिनिगी द्वारीं । पांचे इहीं ॥102॥प्राणाची पत्नी म्हणून…
76-13तरी पृथ्वी आप तेज । वायु व्योम इयें तुज । सांगितलीं बुझ । महाभूतें पांचें ॥76॥तरी पृथ्वी, आप, तेज, वायू, आकाश ही तुला सांगितलेली पाच महाभूते होत, असे समज.77-13आणि जागतिये दशे । स्वप्न लपालें असे । नातरी अंवसे । चंद्र…
51-13यापरी मत्तमुगुतकीं । तेथ पडिघायिलें आणिकीं । म्हणती हां हो विवेकीं । कैसें तुम्ही ॥51॥याप्रमाणे निराधार मतांची मौक्तिके मुखातून बाहेर काढणार्‍यावर दुसर्‍यांनी प्रहार केले. ते म्हणतात, “अहो ! तुम्ही कसा विचार करता?”52-13परतत्त्वाचिया गांवीं । संकल्पसेज देखावी । तरी कां पां…
26-13पैं सत्यलोकनाथा । वदनें आलीं बळार्था । तरी तो सर्वथा । जाणेचिना ॥26॥बुद्धीचे सामर्थ्य वाढवून क्षेत्रक्षेत्रज्ञाचा विचार करण्याकरिता ब्रह्मदेवाला चार तोंडे प्राप्त झाली, तरी त्याला क्षेत्राचा निर्णय करता आला नाही.ऋषिभिर्बहुधा गीतं छन्दोभिर्विविधैः पृथक् ।ब्रह्मसूत्रपदैश्चैव हेतुमद्भिर्विनिश्चितैः ॥13.4॥अर्थ हे (क्षेत्र व क्षेत्रज्ञ…
सार्थ ज्ञानेश्वरी: ॥ अथ त्रयोदशोऽध्यायःअध्याय तेरवा ॥ क्षेत्रक्षेत्रज्ञविभागयोगः॥अध्याय तेरावा(श्रीगुरुस्तवन व साहित्य = 1-6)1-13आत्मरूप गणेशु केलिया स्मरण । सकळ विद्यांचें अधिकरण । तेचि वंदूं श्रीचरण । श्रीगुरूंचे ॥1॥ज्या चरणांचे अत्यंत परम आदराने स्मरण केले असता पुरुष संपूर्ण विद्येचे वसतिस्थान होतो, त्याच…
सार्थ ज्ञानेश्वरी अध्याय १३ वा ओवी १ ते २५ पहा. सार्थ ज्ञानेश्वरी अध्याय १३ वा ओवी २६ ते ५० पहा. सार्थ ज्ञानेश्वरी अध्याय १३ वा ओवी ५१ ते ७५ पहा. सार्थ ज्ञानेश्वरी अध्याय १३ वा ओवी ७६ ते १०० पहा.…
226-12तेणेंसीं आम्हां मैत्र । एथ कायसें विचित्र? । परी तयाचें चरित्र । ऐकती जे ॥226॥अशा भक्ताशीं माझे अत्यंत सख्य असते, यात काही आश्चर्य नाही; पण जे कोणी माझ्या भक्तांचे चरित्र श्रवण करतात.227-12तेही प्राणापरौते । आवडती हें निरुतें । जे भक्तचरित्रातें…
201-12अरिमित्रीं तैसा । अर्जुना जया भावो ऐसा । मानापमानीं सरिसा । होतु जाये ॥201॥त्याप्रमाणे अर्जुना ! जो शत्रू-मित्र, मान-अपमान यांचे ठिकाणी एकसारखी समबुद्धी ठेवतो202-12तिहीं ऋतूं समान । जैसें कां गगन । तैसा एकचि मान । शीतोष्णीं जया ॥202॥ज्याप्रमाणे आकाश तिन्ही…
176-12खोलिये पारु नेणिजे । तरी भक्तीं न बुडिजे । रोकडाचि लाहिजे । न मरतां मोक्षु ॥176॥ज्ञानभक्तीने संतांना जे पावित्र्य येते, या पवित्रतेच्या खोलीला पारच नाही; तरी भक्त त्यात बुडत नाही आणि न मरता — म्हणजे जिवंतपणीच, रोकडाचि — म्हणजे प्रत्यक्ष…
151-12वार्षियेवीण सागरू । जैसा जळें नित्य निर्भरु । तैसा निरुपचारु । संतोषी जो ॥151॥ज्याप्रमाणे वर्षाऋतुवाचून देखील समुद्र पूर्ण पाण्याने भरला असतो, त्याप्रमाणे सुखभोग प्राप्त न होता देखील जो अखंड प्रसन्नचित्त असतो.152-12वाहूनि आपुली आण । धरी जो अंतःकरण । निश्चया साचपण…
126-12बुद्धीचिये पाठीं पोटीं । कर्माआदि कां शेवटीं । मातें बांधणें किरीटी । दुवाड जरी ॥126॥बुद्धीच्या आत-बाहेर व कर्माच्या आदि किंवा अंती, मला बांधून ठेवणे, अर्जुना ! तुला कठीण वाटत असेल.127-12तरी हेंही असो । सांडीं माझा अतिसो परि संयतिसीं वसो ।…
101-12उचललेया प्राणासरिसीं । इंद्रियेंही निगती जैसीं । तैसा मनोबुद्धिपाशीं । अहंकारु ये ॥101॥किंवा ज्याप्रमाणे प्राण निघून गेल्याबरोबर इंद्रियेही प्राणाबरोबर निघून जातात, त्याप्रमाणे मन व बुद्धी जेथे जडतात तेथेच अहंकारही राहतो.102-12म्हणौनि माझिया स्वरूपीं । मनबुद्धि इयें निक्षेपीं । येतुलेनि सर्वव्यापी ।…
76-12कर्मेंद्रियें सुखें । करिती कर्में अशेखें । जियें कां वर्णविशेखें । भागा आलीं ॥76भगवंतांनी निरनिराळ्या वर्णाश्रमाला धरून जी कर्मे विहित केली असतील, ती सर्व कर्मे फक्त, भगवंताची आज्ञा समजून कर्मेंद्रियाच्या द्वारा, प्रेमाने करीत असतात.77-12विधीतें पाळित । निषेधातें गाळित । मज…
51-12मग कुंडलिनियेचा टेंभा । आधारीं केला उभा । तया चोजवलें प्रभा । निमथावरी ॥51॥आणि मग, त्याच वज्राग्नीच्या प्रखर उष्णतेने तेजस्वी झालेल्या कुंडलिनीशक्तीचा टेंभा, आधारचक्रावर उभा करून, त्याच्या योगाने ब्रह्मरंध्रापर्यंतचा सुषुम्नानाडीचा मार्ग ज्यांनी प्रकाशित केला,52-12नवद्वारांचिया चौचकीं । बाणूनि संयतीची आडवंकी ।…
26-12अमृताचिया सागरीं । जे लाभे सामर्थ्याची थोरी । तेचि दे अमृतलहरी । चुळीं घेतलेया ॥26॥अमृताच्या समुद्रात अमर करण्याचे जे थोर सामर्थ्य असते, तेच त्याच्या एका लहरीतून निघालेल्या चूळभर अमृतातही असते.27-12हे कीर माझ्या चित्तीं । प्रतीति आथि जी निरुती । परि…
॥ सार्थ ज्ञानेश्वरी:॥ अथ द्वादशोऽध्यायःअध्याय बारावा ॥ भक्तियोग ॥एकूण ओव्या 247अध्याय बारावा1-12जय जय वो शुद्धे । उदारे प्रसिद्धे । अनवरत आनंदे । वर्षतिये॥1॥हे सद्गुरु आई ! तू शुद्ध म्हणजे अखंड अज्ञानादि दोषरहित आहेस, तू एक अत्यंत उदार म्हणून प्रसिध्द आहेस…
सार्थ ज्ञानेश्वरी अध्याय १२ वा ओवी १ ते २५ पहा. सार्थ ज्ञानेश्वरी अध्याय १२ वा ओवी २६ ते ५० पहा. सार्थ ज्ञानेश्वरी अध्याय १२ वा ओवी ५१ ते ७५ पहा. सार्थ ज्ञानेश्वरी अध्याय १२ वा ओवी ७६ ते १०० पहा.…
676-11तरी विश्वात्मक रूपडें । जें दाविलें आम्ही तुजपुढें । तें शंभूही परि न जोडे । तपें करितां ॥676॥पण आम्ही तुझ्यापुढे आपले जे विश्वव्यापकरूप दाखविले, ते कितीही तप करून शंकराला देखील प्राप्त होत नाही677-11आणि अष्टांगादिसंकटीं । योगी शिणताति किरीटी । परिअवसरु…
651-11हो कां जे कृष्णाकृतीचिये मोडी । होती विश्वरूपपटाची घडी । ते अर्जुनाचिये आवडी । उकलूनि दाविली ॥651॥असे वाटते की, मर्यादित श्रीकृष्णस्वरूपाच्या आकारात जी व्यापक विश्ववस्त्राची घडी होती, ती अर्जुनाच्या प्रेमाकरिता उकलून दाखविली.652-11तंव परिमाणा रंगु । तेणें देखिलें साविया चांगु ।…
626-11दैवें चिंतामणी लेईजे । कीं हें ओझें म्हणौनि सांडिजे? । कामधेनु दवडिजे । न पोसवे म्हणौनि? ॥626॥सुदैवाने चिंतामणी अंगावर घातला गेला की, त्याचे ओझे होते म्हणून जसा टाकून द्यावा किंवा कामधेनू आपल्याच्याने पोसवत नाही, म्हणून तिला हाकून द्यावे?627-11चंद्रमा आलिया घरा…
601-11जैसा परिमळ जाहला मरगजा । कां आनंदासि निघालिया भुजा । ज्याचे जानुवरी मकरध्वजा । जोडली बरव ॥601॥ज्याच्या अंगाचा सुगंध म्हणजे जणू काय मरगजाला प्राप्त झालेला सुगंध होय. भगवंताचे बाहू म्हणजे ब्रह्मानंदालाच निघालेल्या भुजा होत. ज्याच्या गुडघ्याचे सौंदर्य मदनाला प्राप्त झाले…
576-11नातरी प्राणाचें सोयरें भेटे । मग जीवें भूतलीं जियें संकटें । तियें निवेदितां न वाटे । संकोचु कांहीं ॥576॥किंवा अत्यंत जिवलग सोयर्‍यांची भेट झाली असतां, मग आपण भोगलेले दुःखाचे प्रसंग, त्याला सांगतांना मनांत कांही संकोच वाटत नाही.577-11कां उखितें आंगें जीवें…
551-11देवो बोनयाच्या अवसरीं । लोभें कीर आठवण करी । परी माझा निसुग गर्व अवधारीं । जे फुगूनचि बैसें ॥551॥देवा!तुम्ही जेवणाचे वेळीं माझी खरोखर प्रेमाने आठवण करीत असां, पण मी फुगुनच बसत असे. हा माझा निर्लज्ज गर्व पहा!552-11देवाचिया भोगायतनीं । खेळतां…
526-11इये चराचरीं जीं भूतें । सर्वत्र देखे तयांतें । आणि पुढती म्हणे नमस्ते । नमस्ते प्रभो ॥526॥ही स्थावर जंगम जी भूते आहेत, ती सर्वत्र पाहू लागला व पुनः पुनः भगवंता ! तुला नमस्कार असो, तुला नमस्कार असो, असेच म्हणू लागला.527-11ऐसीं…
501-11मग म्हणतसे देवा । तूं सूत्रीं विश्वलाघवा । जग आला मा आघवा । पूर्वस्थिति पुढती ॥501॥तेव्हा मग अर्जुन म्हणू लागला, देवा! विश्वरूपी मायाखेळाचा तू सूत्रधार आहेस. पुनः हे जग पूर्वस्थितीत आले ना !502-11परी पडिलिया दुःखसागरीं । तूं काढिसी कां जयापरी…
476-11जेव्हां तुवां देखिले । हे माझिया वदनीं पडिले । तेव्हांचि यांचें आयुष्य सरलें । आतां रितीं सोपें ॥476॥जेव्हा तूं हे सर्व माझ्या तोंडांत पाहिलेस, तेव्क्षांच त्याचे आयुष्य संपलें. ही आतां रिकामी सोपटी आहे.477-11म्हणौनि वहिला उठीं । मियां मारिले तूं निवटीं…
451-11तरी मी काळु गा हें फुडें । लोक संहारावयालागीं वाढें । सैंघ पसरिलीं आहातीं तोंडें । आतां ग्रासीन हें आघवें ॥451॥तर अर्जुना! मी(खरोखर काळ) आहे, हें स्पष्ट जाण. सर्व लोकांचा संहार करण्यकरितां मी वाढत आहे. हीं जिकडे तिकडे सर्वत्र माझी…
426-11परि जेतुलें येथ प्रवेशलें । तें तातलिया लोहें पाणीचि पां गिळिलें । वहवटींहि पुसिलें । नामरूप तयांचें ॥426॥पण तुझ्या मुखांत जेवढे काही गेले, तेवढे सर्व तापलेल्या लोखंडावर टाकलेल्या पाण्याप्रमाणे गिळले गेले. त्यांचे वहिवाटीपुरते देखील नामरूप राहिले नाही.लेलिह्यसे ग्रसमानः समन्ताल्लोकान्समग्रान्वदनैर्ज्वद्भिः ।…
401-11मागां थोडिया बहुवा उपपत्ती । येणें सांगितलिया विभूती । तैसा नसेचि मा पुढती । बैसलों पुसों ॥401॥पूर्वी थोड्याबहुत युक्तीने भगवंताने आपल्या विभूती सांगितल्या, त्या ऐकून तसाच मी राहिलो नाही आणि पुनः पुढे विश्वरूपदर्शनाविषयी विचारू लागलो.402-11म्हणौनि भोग्य तें त्रिशुद्धी न चुके…
376-11असो दांत दाढांची दाटी । न झांकवे मा दों दों वोठीं । सैंघ प्रळयशस्त्रांचिया दाट कांटी । लागलिया जैशा ॥376॥हें असो संपूर्ण प्रलयकालच्या शस्रांचे दाट कुंपण लागावें, त्याप्रमाणे तुझ्या मुखांतील दांतदाढांची असलेली दाटी दोन्ही ओठांनी झांकली जात नाही.377-11जैसें तक्षका विष…
351-11ज्या मज संहाररुद्र वासिपे । ज्या मजभेणें मृत्यु लपे । तो मी एथें अहाळबाहळीं कांपें । ऐसें तुवां केलें ॥351॥ज्या मला सृष्टीचा संहार करणारा रूद्र भितो, ज्या मला भिऊन मृत्युदेखील तोंड लपवितो. त्या मलाही अत्यंत थरकाप सुटावा, असा विश्वरूप तूं…
326-11तैसें या जगासि जाहलें । तूंतें देखोनि तळमळित ठेलें । यामाजीं पैल भले । ज्ञानशूरांचे मेळावे ॥326॥त्याप्रमाणे या संपूर्ण त्रैलोक्याला झालें असून, तुला पाहून, ते अत्यंत तळमळत आहे. यामध्यें पलीकडे मोठमोठे ज्ञानियांचे मेळावेहि आहेत.अमी हि त्वां सुरसंघा विशन्तिकेचिद्भीताः प्राञ्जलयो गृणन्ति…
301-11हो कां महातेजाचिया महार्णवीं । बुडोनि गेली सृष्टी आघवी । कीं युगांतविजूंच्या पालवीं । झांकलें गगन ॥301॥असे वाटते जणूं काय या तुझ्या महा तेजाच्या समुद्रांत सर्व सृष्टि बुडून गेली आहे किंवा कल्पांतसमयीच्या विजांच्या वस्रांनी सर्व आकाश झांकून टाकले आहे302-11.नातरी संहारतेजाचिया…
276-11तंव देखिलें जी आघवेंचि । तरि आतां तुज ठावो तूंचि । तूं कुणाचा नव्हेसि ऐसाचि । अनादि आयता ॥276॥हें संपूर्ण मी पाहिलें, तेव्हा कळून आले की तुझें स्थान तूंच आहेस — म्हणजे तुझ्याहून स्थान निराळे नाही. तू कोणाचाहि नव्हेस –…
251-11उदयलेनि सुधाकरें । जैसा भरलाचि समुद्र भरे । तैसा वेळोवेळां उर्मिभरें । उचंबळत असे ॥251॥पौर्णिमेला पूर्णचंद्राचा उदय झाला असतां, ज्याप्रमाणे भरलेल्या समुद्राला भरती येते, त्याप्रमाणे आंत वेळोवेळी उठत असलेल्या आनंदाच्या उर्मीमुळें अर्जुन वारंवार उचंबळूं लागला.252-11ऐसा सात्त्विकांही आठां भावां । परस्परें…
226-11ऐसी एकैक शृंगारशोभा । पाहतां अर्जुन जातसें क्षोभा । तेवींचि देवो बैसला कीं उभा । का शयालु हें नेणवें ॥226॥अशा रीतीने विश्वरूपाची एक एक सौंदर्य शोभा पाहतं असतां, अर्जुन अगदी भांबावून गेला. तसेच देव बसले आहेत, उभे आहेत, की निजले…
201-11तैसीं अद्भुतें भयासुरें । तेथ वदनें देखिलीं वीरें । आणिकें असाधारणें साळंकारें । सौम्यें बहुतें ॥201॥त्याप्रमाणे भगवंताची अत्यंत भ्यासुर मुखें अर्जुनाने पाहिलीं आणखी कांही अप्रतिम अलंकारांनी अलंकृत केलेली व सौम्य अशीं पुष्कळशीं तोंडें पाहिलीं,202-11पैं ज्ञानदृष्टीचेनि अवलोकें । परी वदनांचा शेवटु…
151-11तरी इयेही विषयींचें कांहीं । एथ सर्वथा सांकडें नाहीं । सुखें आवडे तें माझिया देहीं । देखसी तूं ॥151॥तर त्याबद्दल हि काही संकट वाटण्याचे कारण नाही, या माझ्या शरीरात जे तुला आवडेल ते सुखाने पाहून घे.152-11ऐसें विश्वमूर्ती तेणें । बोलिलें…
126-11एके घूर्णितें सावधें । असलगें एकें अगाधें । एकें उदारें अतिबद्धें । क्रुद्धें एकें ॥126॥कांही रूपें धुंदीत असलेली, तर कांही सावध दिसत आहेत. कांही सूक्ष्म दिसतात, तर कांही रूपे फार मोठी आहेत. कांही रूपे उदार, कांही कृपण व कांही क्रुध्द…
176-11म्हणौनि तो देवांचा रावो । म्हणे पार्थाते तुज दृष्टि देवों । जया विश्वरूपाचा ठावो । देखसी तूं ॥176॥म्हणून तो देवांचाहि देव भगवान श्रीकृष्ण अर्जुनाला म्हणाला, ज्या दृष्टिने माझ्या विश्वरूपाचा ठाव घेशील, अशी दृष्टि तुला देतो.177-11ऐसी श्रीमुखौनि अक्षरें । निघती ना…
101-11हां गा राजसूय यागाचिया सभासदीं । देखतां त्रिभुवनाची मांदी । कैसा शतधा दुर्भाग्य । शब्दीं निस्तेजिलासी ॥101॥त्याचप्रमाणे दुसरा प्रसंग पहा ! पांडवांच्या राजसूययज्ञामध्यें सर्व सभासदांच्या समोर, त्रैलोक्यांतील समुदाय जमला असतांना, त्या शिशुपालाकडून हजारों अपशब्दांनी तुमचा कसा पाणउतारा केला गेला102-11ऐशिया अपराधिया…
76-11तैसी प्रकृती हे आड होती । ते देवेंचि सारोनि परौती । मग परतत्त्व माझिये मती । शेजार केलें ॥76॥त्याप्रमाणें माझ्या व आत्मस्वरूपाच्या मध्ये जो अज्ञानप्रकृतिचा पडदा होता,तो आपण देवा !दूर सारला आणि माझ्या बुध्दी परतत्वाचे शय्याघर केलें77-11म्हणौनि इयेविषयींचा मज देवा…
51-11मी जगीं एक अर्जुनु । ऐसा देहीं वाहे अभिमानु । आणि कौरवांतें इयां स्वजनु । आपुलें म्हणें॥51॥या जगांत मी एक कोणी अर्जुन आहे, असा या देहाच्या ठिकाणीं मी अभिमान वागवित होतों व हे कौरव माझे सोयरे आहेत असे म्हणत होतो.52-11याहीवरी…
26-11बाप बाप ग्रंथ गीता । जो वेदीं प्रतिपाद्य देवता । तो श्रीकृष्ण वक्ता । जिये ग्रंथीं ॥26धन्य धन्य हा गीता ग्रंथ ! कारण संपूर्ण वेदांनी ज्यांचे वर्णन केले; तोच भगवान श्रीकृष्ण साक्षात् हा ग्रंथ सांगत आहे.27-11तेथिंचे गौरव कैसें वानावें ।…
सार्थ ज्ञानेश्वरी:॥अथ एकादशोऽध्यायः- अध्याय अकरावा ॥ विश्वरूपदर्शनयोगः॥अध्याय अकरावा1-11आतां यावरी एकादशीं । कथा आहे दोहीं रसीं । येथ पार्था विश्वरूपेंसीं । होईल भेटी ॥1॥यानंतर आता जेथे अर्जुनाला विश्वरूपाचे दर्शन होणार आहे, त्या अकराव्या अध्यायातील कथाभागात दोन रस मुख्यतः व्यक्त झालेले आहेत2-11.जेथ…
सार्थ ज्ञानेश्वरी अध्याय ११ वा ओवी १ ते २५ पहा. सार्थ ज्ञानेश्वरी अध्याय ११वा ओवी २६ ते ५० पहा. सार्थ ज्ञानेश्वरी अध्याय ११ वा ओवी ५१ ते ७५ पहा. सार्थ ज्ञानेश्वरी अध्याय ११ वा ओवी ७६ ते १०० पहा. सार्थ…
326-10हेंचि पाहावयालागीं । नावेक बोलिलों बाहेरिसवडिया भंगीं । तंव विभूती तुज चांगी । आलिया बोधा॥326॥हे पाहण्याकरितांच असे मी थोडेसें बाह्यात्कारी बोललो; पण तुला विभूतीचा बोध उत्तम प्रकारे झाला हे समजून आलें.327-10येथ अर्जुन म्हणे देवें । हें आपुलें आपण जाणावें ।…
301-10पैं महोदधीचिया तरंगां । व्यवस्था धरूं नये जेवीं गा । तेवीं माझिया विशेष लिंगां । नाहीं मिती ॥301॥परंतु महासमुद्राचे तरंगांची गणती ज्यापमाणे करतां येत नाही, त्याप्रमाणे माझ्या विशेषरूपचिन्ह असलेल्या विभूतींची संख्याच करतां यावयाची नाही.302-10ऐशियाही सातपांच प्रधाना । विभूती सांगितलिया तुज…
276-10तरी नीच नवी जे कीर्ति । अर्जुना ते माझी मूर्ती । आणि औदार्येंसी जे संपत्ती । तेही मीचि जाणें ॥276॥तरी नित्य नवी जी कीर्ति आहे ती, अर्जुना ! माझी विभूति होय आणि औदार्यासह जी संपत्ति तीहहि माझी विभूति होय, असें…
251-10तयां वहिलियां गतिमंतां- । आंत पवनु तो मी पांडुसुता । शस्त्रधरां समस्तां- । माजीं श्रीराम तो मी ॥251॥त्यात वायू तो मी आहे आणि शस्र धारण करणार्‍यांमध्ये प्रभू रामचंद्र मी आहे.252-10जेणें सांकडलिया धर्माचेन कैवारें । आपणपयां धनुष्य करूनि दुसरें । विजयलक्ष्मीये…
226-10यक्षरक्षोगणांआंतु । शंभूचा सखा जो धनवंतु । तो कुबेरु मी हें अनंतु । म्हणता जाहला ॥226॥यक्षराक्षस यांच्या समुदायांत शंकराचा मित्र जो धनसंपन्न कुबेर, तो माझी विभूति होय, असे अनंत म्हणाला.227-10मग आठांही वसूंमाझारीं । पावकु तो मी अवधारीं । शिखराथिलियां सर्वोपरी…
201-10आतां हें सुख कायिसयासारिखें । कांहीं निर्वचेना मज परितोखें । तरि येतुलें जाणें जे येणें मुखें । पुनरुक्तही हो ॥201॥आतां हें होणारें सुख कशासारखें आहे, हें मला झालेल्या आनंदामुळे शब्दाने कांही सांगतां येत नाही. पण एवढें मात्र मला सांगतां येतें…
176-10एथ आपुलें वाडपण जैसें । आपणचि जाणिजे आकाशें । कां मी येतुली घनवट ऐसें । पृथ्वीचि जाणे ॥176॥ज्याप्रमाणे आकाशाचे मोठेपण आकाशालाच समजते, किंवा पृथ्वीचे वजन पृथ्वीलाच समजते,177-10तैसा आपुलिये सर्वशक्ती । तुज तूंचि जाणूं लक्ष्मीपती । येर वेदादिक मती । मिरवती…
151-10अनादिसिद्ध तूं स्वामी । जो नाकळिजसी जन्मधर्मीं । तो तूं हें आम्ही । जाणितलें आतां ॥151॥प्रभो श्रीकृष्णा ! तू अनादि व स्वतःसिध्द ब्रह्मांडाचा स्वामी आहेस. तूं जन्मादिधर्मांत सांपडत नाहीस— म्हणजे तुला जन्मादिक नाहीत असा तूं आहेस, हें आज मी जाणलें.152-10तूं…
126-10पैं गुरुशिष्यांचां एकांतीं । जे अक्षरा एकाची वदंती । ते मेघाचियापरी त्रिजगतीं । गर्जती सैंघ ॥126॥तसेच गुरुशिष्याच्या एकांतात, ज्या एका अविनाशी वस्तुविषयींच्या रहस्याची चर्चा होते, ती चर्चा ते भक्त मेघगर्जनेप्रमाणे त्रैलोक्यांत गर्जून सांगतात.127-10जैसी कमळकळिका जालेपणें । हृदयींचिया मकरंदातें राखों नेणें…
101-10ऐसें मी एकचि पहिलें । मग मी तें मनातें व्यालें । तेथ सप्तऋषि जाहाले । आणि चारी मनु ॥101॥याप्रमाणे सृष्टीच्या पूर्वी मीच एक असतो. मग त्या माझ्यापासून मनाची उत्पत्ती होते व त्या मनापासून सप्तर्षी व चार मनु उत्पन्न होतात.102-10इहीं लोकपाळ…
76-10तो पाषाणांमाजीं परिसु । रसांमाजी सिद्धरसु । तैसा मनुष्याकृति अंशु । तो माझाचि जाण ॥76॥जसा पाषाणांत परिस श्रेष्ठ आहे कींवा रसांत सिध्दरस म्हणजे अमृत श्रेष्ठ आहे, त्याप्रमाणे तो सर्व मनुष्यांत माझा अंश होय, हें जाण.77-10तो चालतें ज्ञानाचें बिंब । तयाचे…
51-10घटीं थोडेसें उदक घालिजे । तेणें न गळे तरी वरिता भरिजे । ऐसा परिसौनि पाहिलासि तंव परिसविजे । ऐसेंचि होतसे ॥51॥घागरीत थोडेसे पाणी भरावे व तेवढे पाणी तसेच राहिले. गळ्यापर्यंत भरले नाही, तर ती आणखी भरावी त्याप्रमाणे मी थोडे निरूपण…
26-10तेचि षष्ठामाजीं प्रगट । आसनालागोनि स्पष्ट । जीवात्मभाव एकवट । होती जेणें ॥26॥ज्या योगाने जीवात्मभावाचे ऐक्य होते, तेच योगतत्व सहाव्या अध्यायांत आसनादि अंगासह स्पष्ट करून सांगितले.27-10तैसी जे योगस्थिती । आणि योगभ्रष्टां जे गती । तें आघवीचि उपपत्ती । सांगितली षष्ठीं॥27॥त्याचप्रमाणे…
॥ सार्थ ज्ञानेश्वरी: ॥ अथ दशमोऽध्यायः अध्याय दहावा ॥ विभूतियोग ॥अध्याय दहावा1-10नमो विशदबोधविदग्धा । विद्यारविंदप्रबोधा । पराप्रमेयप्रमदा । विलासिया ॥1॥स्पष्ट ब्रह्मबोध करून देण्यांत निपुण असणारे, ब्रह्मविद्यारूपी कमलाला विकसित करणारे, पराविद्येचे प्रमेय जें परब्रह्म- तीच कोणी स्री- तिच्याशीं विलास करणारे, अशा…
सार्थ ज्ञानेश्वरी अध्याय १० वा ओवी १ ते २५ पहा. सार्थ ज्ञानेश्वरी अध्याय १० वा ओवी २६ ते ५० पहा. सार्थ ज्ञानेश्वरी अध्याय १० वा ओवी ५१ ते ७५ पहा. सार्थ ज्ञानेश्वरी अध्याय १० वा ओवी ७६ ते १०० पहा.…
501-9म्हणोनि मृत्युलोकीं सुखाची कहाणी । ऐकिजेल कवणाचां श्रवणीं । कैंची सुखनिद्रा आंथरुणीं । इंगळाचां ॥501॥म्हणुन मृत्युलोकात खर्‍या सुखाची कथा कोणाच्या कानांनी ऐकली जाईल?निखार्‍याच्या (इंगळ म्हणजे विंचू किंवा विस्तव) अंथरुणावर मनमोकळेपणाने (निश्चिंत)झोप घेता येईल काय.502-9जिये लोकीचा चंद्र क्षयरोगी । जेथ उदयो…
476-9जेथ अखंड वसिजे यागीं । जे वेदांची वज्रांगी । जयाचिये दिठीचां उत्संगीं । मंगळ वाढे ॥476॥जे पृथ्वीवरील देवच; जे तपश्चर्येचे मूर्तिमंत अवतार; ज्यांच्या योगाने सर्व तीर्थाचे दैव उदय पावले आहे;477-9जे पृथ्वीतळींचे देव । जे तपोवतार सावयव । सकळ तीर्थांसी दैव…
451-9तो प्रल्हादु गा मजसाठीं । घेतां बहुतें सदा किरीटी । कां जें मियां द्यावें ते गोष्टी । तयाचिया जोडे ॥451॥हे किरीटी, ज्या प्रल्हादाला माझ्याकरितां पुष्कळांनी नेहमी छळले, तो, एका भक्तीने, मजपासून प्राप्त होणाऱ्या गोष्टी दुसऱ्यास प्राप्त करून देण्यास समर्थ झाला.452-9एऱ्हवीं…
426-9पै सूर्य जो वेळु नुदैजे । तया वेळा कीं रात्र म्हणिजे । तेवीं माझिये भक्तीविण जें कीजे । तें महापाप नोहे ॥426॥हे बघ, ज्या वेळी सुर्य उदय पावत नाही, त्याच वेळेला रात्र असे म्हणतात; त्याचप्रमाणे, माझ्या भक्तीशिवाय जे करणे ते…
401-9परि सर्वथा आपुलां जीवीं । केलियाची शंका कांहींचि नुरवीं । ऐसीं धुवोनि कर्मे द्यावीं । माझियां हातीं ॥401॥परंतु ती केल्याबद्दलची आपल्या मनांत आठवणही राहूं नये इतक्या निष्कामतेने ती सर्व मला अर्पण कर.शुभाशुभफलैरेवं मोक्ष्यसे कर्मबन्धनै: ।संन्यासयोगयुक्तात्मा विमुक्तो मामुपैष्यसि ॥9.28॥402-9मग अग्निकुंडी बीजें…
376-9ऐसें जियेचियां जवळिकां । सामर्थ्य घरींचियां पाइकां । ते लक्ष्मी मुख्यनायका । न मनेचि एथ ॥376॥असे जिच्या घरांतील दासींचे सामर्थ्य आहे, त्या पट्टराणी श्रीलक्ष्मीचीहीया ठिकाणीं प्रतिष्ठा नाही.377-9मग सर्वस्वें करुनि सेवा । अभिमान सांडूनि पांडवा । ते पाय धुवावयाचिया दैवा ।…
351-9एऱ्हवीं पाहें पां पंडुसुता । या यज्ञोपहारां समस्तां । मीवांचूनि भोक्ता । कवणु आहे॥351॥अर्जुना, एरव्ही असे पहा की, या सर्व यज्ञोपचारांचा माझ्यावांचून दुसरा कोण भोक्ता आहे?352-9मी सकळां यज्ञांचा आदि । आणि यजना या मीचि अवधि । कीं मातें चुकोनि दुर्बुद्धि…
326-9लोकपाळरांगेचे । राउत जिये पदीचे । उचैःश्रवा खांचे । खोलणिये ॥326॥ज्यांच्या सभोवती लोकपालांसारखे राजे चालत असुन, जय मिळविलेले पदवीधर सरदार आहेत, व उच्चैःश्रवा नामक खाजगी कोतवालघोडा आहे.327-9हें बहु असो जे ऐसे । भोग इंद्रसुखासरिसे । ते भोगिजती जंव असे ।…
301-9तरंग पाणियेंवीण सुकती । रश्मि वातीवीण न देखती । तैसे मीचि ते मी नव्हती । विस्मो देखे ॥301॥ज्याप्रमाणे लाटा पाण्याशिवाय आटाव्या किंवा सुर्यकिरण दिव्याच्या उजेडाशिवाय दिंसू नयेत, त्याप्रमाणे सर्व जीव मीच बनलेला असून, ते मला ओळखत नाहीत, हे केवढे आश्चर्य…
276-9जया ॐकाराचिये कुशी । अक्षरें होती अउमकारेंसीं । जियें उपजत वेदेंसीं । उठलीं तिन्हीं ॥276॥ज्या ॐकाराच्या पोटी अ, उ व म् अशी अक्षरे उत्पन्न होतात, व जी उपजल्याबरोबर तीन वेद उत्पन्न झाले,277-9म्हणोनि ऋग्यजुःसामु । हे तिन्ही म्हणे मी आत्मारामु ।…
251-9कां शाखा सानिया थोरा । परि आहाति एकाचिये तरुवरा । बहु रश्मि परि दिनकरा । एकाचे जेवीं ॥251॥किंवा फांद्या जरी लहानमोठ्या असल्या तरी त्या एकाच झाडाच्या असतात, अथवा पुष्कळ किरणे दृष्टीस पडली तरी ती जशी एकाच सुर्यापासून निघालेली असतात;252-9तेविं नानाविधा…
226-9अखंड अगर्वता होऊनि असती । तयांतें विनयो हेचि संपत्ती । जे जयजयमंत्रें अर्पिती । माझांचि ठायीं ॥226॥ते नेहमीं गर्वरहित असतात व नम्रता हीच त्यांची संपत्ति असते; व ते जयजयमंत्राने माझ्या ठिकाणीं आपली सर्व कर्मे अर्पण करतात.227-9नमितां मानापमान गळाले । म्हणोनि…
201-9ते पाहांटेवीण पाहावित । अमृतेंवीण जीववित । योगेंवीण दावित । कैवल्य डोळां ॥201॥ते साधू पहांट झाल्याशिवाय जीवांना प्रकाश म्हणजे आत्मज्ञान करून देतात; अमृताशिवाय प्राण्यांच्या जीवांचे रक्षण करतात; व योगसाधनाशिवाय धडधडीत डोळ्यांसमोर मोक्ष दाखवितात.202-9परि राया रंका पाड धरुं । नेणती सानेयां…
176-9मग जें कांहीं ते पढिन्नले । तें मर्कटें नारळ तोडिले । कां आंधळ्या हातीं पडिलें । मोती जैसें ॥176॥मग त्या मूर्खांनी जे काही शास्त्राध्ययन केले असेल, ते म्हणजे माकडाने नारळ तोडल्याप्रमाणे किंवा अंधळ्याला मोती सांपडावे त्याप्रमाणे होय.177-9किंबहुना तयांचीं शास्त्रें ।…
151-9तैसा कृतनिश्चय वायां गेला । जैसा कोण्ही एकु कांजी प्याला । मग परिणाम पाहों लागला । अमृताचा ॥151॥त्याचप्रमाणे संसारात मी आहे असा जो त्यांचा कृतनिश्चय, तो वाया जातो. असा कोणी एखादा कांजी पिऊन अमृतापासून होणाऱ्या सुखाचा लाभ इच्छितो,152-9तैसें स्थूलाकारीं नाशिवंते…
126-9हें असो पर्वताचिये हृदयींचें । जेविं पर्जन्यधारास्तव न खोंचे । तेविं कर्मजात प्रकृतीचें । न लगे मज ॥126॥ज्याप्रमाणे पर्वताच्या पोटांतील द्रव्यांना पर्जन्याच्या अतिवृष्टीनेही कांही बाधा होत नाही, त्याप्रमाणे, प्रकृतीच्या कर्मापासून मला कांही एक बाधा होत नाही.127-9एऱ्हवीं इये प्राकृतीं विकारीं ।…
101-9ग्रीष्माचां अतिरसीं । सबीजे तृणें जैसीं । मागुती भूमीसी । सुलीनें होती ॥101॥ग्रीष्म ऋतूमध्ये कडक उन्हाच्या योगाने ज्याप्रमाणे गवत बीजासह जिरून जाते; किंवा वर्षाकालच्या मेघाचे अवडंबर संपल्यावर शरदऋतूचा अंकुर फुटतो,102-9कां वार्षिये ढेंढें फिटे । जेव्हां शारदीयेचा अनुघडु फुटे । तेव्हां…
76-9पाहें पां कापसाचां पोटीं । काय कापडाची होती पेटी । तो वेढितयाचिया दिठी । कापड जाहला ॥76॥हे पहा, कापसाच्या पोटांत कापडाचे गठ्ठे असतात का? वापरणाराच्या समजुतीनें तो कापड बनला आहे!77-9जरी सोनें लेणें होऊनि घडे । तरी तयाचें सोनेपण न मोडे…
51-9परि भोगाचिये ऐलीकडिलिये मेरे । चित्त उभें ठेलेंचि सुखा भरे । ऐसें सुलभ आणि सोपारें । वरि परब्रह्म ॥51॥परंतु ज्याच्या प्राप्तीच्या सुखाच्या अलीकडील कांठावर उभे असतांही चित्त आनंदयुक्त होते, असे सुलभ आणि सोपे असून जे परब्रह्म होय.52-9पैं गा आणिकही एक…
26-9सहजें तरी अवधारा । वक्तृत्वा अवधानाचा होय चारा । तरी दोंदें पेलती अक्षरां । प्रमेयाचीं ॥26॥वक्तृत्वरूप पांखराला अवधानरूपी चारा मिळाल्यावर त्याच्या प्रत्येक अक्षररूपी अवयवाला अर्थरूपी पुष्टि येईल.27-9अर्थु बोलाची वाट पाहे । तेथ अभिप्रावो अभिप्रायातें विये । भावाचा फुलौरा होत जाये…
सार्थ ज्ञानेश्वरी: ॥ अथ नवमोऽध्यायःअध्याय नववा ॥ राजविद्याराजगुह्ययोग ॥अध्याय नववा1-9तरि अवधान एकवेळें दीजे । मग सर्व सुखासि पात्र होईजे । हें प्रतिज्ञोत्तर माझें । उघड ऐका ॥1॥श्री ज्ञानेश्वर म्हणतात, ” श्रोतेहो, ऐका. मी प्रतिज्ञापुर्वक हे स्पष्ट सांगतो की, तुम्ही एक…
सार्थ ज्ञानेश्वरी अध्याय ९ वा ओवी १ ते २५ पहा. सार्थ ज्ञानेश्वरी अध्याय ९ वा ओवी २६ ते ५० पहा. सार्थ ज्ञानेश्वरी अध्याय ९ वा ओवी ५१ ते ७५ पहा. सार्थ ज्ञानेश्वरी अध्याय ९ वा ओवी ७६ ते १०० पहा.…
251-8आतां शरीराचें तयाचिया ठाईं । आडनांवही उरलें नाहीं । तरि कोणें काळें काई । निमे तें पाहें पां ॥251॥देहासकट ब्रह्म झाल्यावर त्यांच्या ठिकाणी देहाचे नुसते आडनांव सुद्धा रहात नाही. मग असे पहा की, कोणच्या वेळेस कशाचा लय होतो.252-8मग मार्गातें कासया…
226-8तरि प्रयाणाचिया अवसरें । वात श्लेष्मां श्लेष्मां । तेणें अंतःकरणीं आंधारें । कोंदले ठाके ॥226॥मरणसमयी कफवातादि दोषांच्या भरानें अंतःकरणांत अंधार होऊन जातो,227-8सर्वेंद्रियां लांकुड पडे । स्मृती भ्रमामाजीं बुडे । मन होय वेडें । कोंडे प्राण ॥227॥सर्व इंद्रियांची गति कुंठित होते;…
201-8लोहाचें कनक जहालें । हें एकें परिसेंचि केलें । आतां आणिक कैंचें तें गेलें । लोहत्व आणी ॥201॥लोखंडाचे एका परिसाने सोने बनले, नंतर कोणता दुसरा असा दगड आहे, की त्याचे गेलेले लोखंडपण परत आणील?202-8म्हणोनि तूप होऊनि माघौतें । जेवीं दूधपण…
176-8जें हें विश्वचि होऊनि असे । परि विश्वपण नासिलेनि न नासे । अक्षरें पुसिल्या न पुसे । अर्थु जैसा॥176 ॥जे ब्रह्म विश्वाकार होऊन राहते, परंतु विश्वपण लयाला गेले तरी ते लय पावत नाही. ज्याप्रमाणे अक्षरे पुसून टाकली तरी त्यांचा अर्थ…
151-8ऐसें जें हें शरीर । तें ते न पवतीचि पुढती नर । जे होऊनि ठेले अपार । स्वरूप माझें ॥151॥ते हे शरीर, मद्रूप होऊन राहिलेल्या पुरुषांना पुनः प्राप्त होत नाही.आब्रह्मभुवनाल्लोकाः पुनरावर्तिनोऽर्जुन ।मामुपेत्य तु कौन्तेय पुनर्जन्म न विद्यते ॥ 8.16॥152-8एऱ्हवीं ब्रह्मपणाचिय…
126-8ऐसे निरंतर एकवटले । जे अंतःकरणी मजशीं लिगटले । मीचि होऊनि आटले । उपासैती ॥126॥अशा रीतीने निरंतर माझ्या ऐक्यरूपास पावलेले, आपले अंतःकरणांत माझ्याशी तल्लीन झालेले, व मद्रूप होऊन जे माझीच सेवा करणारे आहेत,127-8तयां देहावसान जैं पावे । तैं तिहीं मातें…
101-8चंडवातेंही न मोडे । तें गगनचि कीं फुडें । वांचूनि जरे होईल मेहुडें । तरी उरेल कैंचे ॥101॥झंझावाताने न मोडणारे असे एक खरोखर गगनच आहे; त्याच्याशिवाय, त्या वाऱ्यापुढे ढग आले असतां कसे टिकतील?102-8तेविं जाणणेया जें आकळिलें । तें जाणवलेपणेंचि उमाणलें…
76-8डोळां जें देखावें । कां कानी हन ऐकावें । मनीं जें भावावें । बोलावें वाचे॥76॥डोळ्यांनी जे पहावे किंवा कानांनी जे ऐकावे, मनाने जे चिंतावे अथवा वाचेने जे बोलावे,77-8तें आतं बाहेरि आघवें । मीचि करूनि घालावें । मग सर्वीं काळीं स्वभावें…
51-8मग मनप्राण आणि संयमु । हाचि हवनसंपदेचा संभ्रमु । येणें संतोषविजे निर्धूमु । ज्ञानानळु ॥51॥मग, मन व प्राण यांचा निग्रह हीच होमाच्या द्रव्याची तयारी, इने, धुराशिवाय निर्दोप जो ज्ञानाग्नि त्याचा संतोष करितात.52-8ऐसेनि हें सकळ ज्ञानी समर्पे । मग ज्ञान तें…
26-8तैसें समविषमत्व नेणों कैचें । वांयांचि चराचर रचे । पाहतां प्रसवतिया योनीचे । लक्ष दिसती ॥26॥त्याचप्रमाणे, स्थावरजंगम विश्वाची रचना सहज होऊन त्यांत अधिकउणेपणा कसा होतो, हे समजत नाही; परंतु पाहूं गेले असता लक्षावधि जाति उत्पन्न झालेल्या दिसतात.27-8येरी जीवभावाचिय पालविये ।…
सार्थ ज्ञानेश्वरी: ॥ अथ अष्टमोऽध्यायः ॥ अध्याय आठवा ॥ अक्षरब्रह्मयोग ॥अध्याय आठवाअर्जुन उवाचःकिं तद् ब्रह्म किमध्यात्मं किं कर्म पुरुषोत्तम ।अधिभूतं च किं प्रोक्तमधिदैवं किमुच्यते॥8.1॥1-8मग अर्जुनें म्हणितलें । हां हो जी अवधारिले । जे म्यां पुसिले । ते निरूपिजो ॥1॥मग अर्जुन…
सार्थ ज्ञानेश्वरी अध्याय ८ वा ओवी १ ते २५ पहा. सार्थ ज्ञानेश्वरी अध्याय ८ वा ओवी २६ ते ५० पहा. सार्थ ज्ञानेश्वरी अध्याय ८ वा ओवी ५१ ते ७५ पहा. सार्थ ज्ञानेश्वरी अध्याय ८ वा ओवी ७६ ते १०० पहा.…
सार्थ ज्ञानेश्वरी अध्याय ९ वा ओवी १ ते २५ पहा. सार्थ ज्ञानेश्वरी अध्याय ९ वा ओवी २६ ते ५० पहा. सार्थ ज्ञानेश्वरी अध्याय ९ वा ओवी ५१ ते ७५ पहा. सार्थ ज्ञानेश्वरी अध्याय ९ वा ओवी ७६ ते १०० पहा.…
201-7तेविंचि अर्थाची चाड मज आहे । तें सांगतांही वेळु न साहे । म्हणूनि निरूपण लवलाहें । किजो देवा ॥201॥त्या शब्दांचा अर्थ समजण्याची मला फार इच्छा आहे असे म्हणण्यांत जो वेळ चालला आहे, तोही मला सहन होत नाही. म्हणून, देवा लवकर…
176-7तया तो प्रयत्नुचि एके वेळे । मग समग्रें परब्रह्में फळे । जया पिकलेला रसु गळे । पूर्णतेचा ॥176॥त्यांना त्याचा तो प्रयत्न फलद्रूप होऊन ब्रह्मप्राप्ती होते, व पिकलेल्या फळांच्या रसाप्रमाणे ते पूर्णतेस पावतात.177-7ते वेळीं कृतकृत्यता जग भरे । तेथ अध्यात्माचें नवलपण…
151-7परी तैसें ते न करिती प्राणिये । वायां आपुलां हितीं वाणिये । पै पोहताति पाणियें । तळहातिंचेनि ॥151 ॥पण प्राणी तसें करीत नाहीत, आणि फुकट आपल्या हिताचे नुकसान करुन घेऊन (इतर देवतांच्या पूजनाने अल्प फलप्राप्ती करून घेऊन) तळहातावरच्या पाण्यांत पोहल्याप्रमाणे…
151-7परी तैसें ते न करिती प्राणिये । वायां आपुलां हितीं वाणिये । पै पोहताति पाणियें । तळहातिंचेनि ॥151 ॥पण प्राणी तसें करीत नाहीत, आणि फुकट आपल्या हिताचे नुकसान करुन घेऊन (इतर देवतांच्या पूजनाने अल्प फलप्राप्ती करून घेऊन) तळहातावरच्या पाण्यांत पोहल्याप्रमाणे…
126-7येऱ्हवीं ज्ञानिया जो म्हणिजे । तो चैतन्यचि केवळ माझें । हें न म्हणावें परी काय कीजे । न बोलणें बोलों ॥126॥येऱ्हवी ज्ञानी ज्याला म्हणतात; तो केवळ माझा जीव की प्राण होय. हे सांगू नये, पण काय करावे? ही न बोलण्याची…
101-7ते उपरतीचां वांवीं सेलत । सोहंभावाचेनि थावें पेलत । मग निघाले अनकळित । निवृत्तितटीं ॥1॥हात टाकीत ‘अहंब्रह्म ‘ या भावाच्या बळावर पोहून निवृत्तिरूपी तटावर निर्विघ्नपणे निघतात.102-7येणें उपायें मज भजले । ते हे माझी माया तरले । परी ऐसे भक्त विपाइले…
76-7उदोअस्ताचे लोंढे । पाडीत जन्ममृत्यूचे चोंढे । जेथ पांचभौतिक बुडबुडे । होती जाती ॥76॥उदय आणि अस्त यांच्या लोंढ्यांनी जन्ममरणांचे धोंडे पडुन त्या ठिकाणी पंचमहाभुतात्मक शरीररुप बुडबुडे उत्पन्न होतात व लय पावतात.77-7सम्मोह विभ्रम मासे । गिळिताती धैर्याचीं आविषें । तेथ देव्हडे…
51-7ऐसा नियतु कां कंदर्पु । जो भूतां यां बीजरूपु । तो मी म्हणे बापु । योगियांचा ॥51॥योग्यांचे जनक श्रीकृष्ण म्हणतात :- अशा नियमाने राहाणारा व प्राणिमात्रास बीजभूत असा काम, तो मी आहे.52-7हें एकैक किती सांगावें । आतां वस्तुजातचि आघवें ।…
26-7जें आंखूनि नाणें विस्तारी । पाठीं तयांची आटणी करी । माजीं कर्माकर्माचिया व्यवहारीं । प्रवर्तु दावी ॥26॥ती नाण्यांवर खुणा करून त्यांचा विस्तार करिते, व मागाहून त्यांची आटणी करिते; अशा प्रकारे कर्माकर्माप्रमाणे घडामोड करण्याची मायेची प्रवृत्ती आहे.27-7हें रूपक परी असो ।…
सार्थ ज्ञानेश्वरी अध्याय ७ वा ओवी १ ते २५ पहा. सार्थ ज्ञानेश्वरी अध्याय ७ वा ओवी २६ ते ५० पहा. सार्थ ज्ञानेश्वरी अध्याय ७ वा ओवी ५१ ते ७५ पहा. सार्थ ज्ञानेश्वरी अध्याय ७ वा ओवी ७६ ते १०० पहा.…
सार्थ श्रीज्ञानेश्वरी ॥ ॥ अथ सप्तमोऽध्यायः – अध्याय सातवा ॥ ॥ ज्ञानविज्ञानयोगः ॥अध्याय सातवाश्रीभगवानुवाच :मय्यासक्तमना: पार्थ योगं युञ्जन्मदाश्रय: ।असंशयं समग्रं मां यथा ज्ञास्यसि तच्छृणु ॥7.1॥ज्ञानं तेऽहं सविज्ञानमिदं वक्ष्याम्यशेषत: ।यज्ज्ञात्वा नेहभूयोऽन्यज्ज्ञातव्यमवशिष्यते ॥7.2॥1-7आइका मग तो अनंतु । पार्थातें असे म्हणतु । पै…
476-6अथवा निलागें निसरडा । तपोदुर्गाचा आडकडा । झोंबती तपिये चाडा । जयाचिया ॥476॥अथवा ज्याच्या प्राप्तीसाठी तपस्वी लोक निराश्रित व निसरडे झालेल्या अशा तपोरूप पर्वताच्या तुटलेल्या कड्यावरुन प्रवास करितात,477-6जें भजतियांसी भज्य । याज्ञिकांचे याज्य । एवं जें पूज्य । सकळां सदा…
451-6जे विवेकग्रामींचां मुळीं । बैसले आहाति नित्य फळीं । तया योगियांचिया कुळीं । जन्म पावे ॥451॥आणि जे विचार वृक्षाच्या मुळापाशी बसून ब्रह्मरूप नित्य फळांचे सेवन करतात, अशा योग्यांच्या कुलांत तो (योगभ्रष्ट)पुरुष जन्म घेतो.452-6मोटकी देहाकृती उमटे । आणि निजज्ञानाची पाहांट फुटे…
426-6आंगी योगाचें होय बळ । तरी मन केतुलें चपळ । काय महदादि हें सकळ । आपु नोहे ॥426॥जर योगसाधनांचे बळ अंगात असेल, तर मनाच्या चंचलतेची काय बिशाद आहे? महत्तत्वादिक स्वाधीन होत नाहीत काय?427-6तेथ अर्जुन म्हणे निकें । देवो बोलती तें…
401-6तो पंचात्मकीं सांपडे । तरी मग सांग पा कैसेनि अडे । जो प्रतीतीचेनि पाडें । मजसी तुके ॥401॥तो पंचमहाभुतात्मक शरीरांत जरी सापडला, तरी मग तो स्वस्वरूपास येण्याला कसा बरे प्रतिबंध पावेल? कारण, अनुभवाच्या योगाने माझी एकता पावतो,402-6माझें व्यापकपण आघवें ।…
376-6हा विषयातें निमालिया आइके । इंद्रियें नेमाचिया धारणीं देखे । तरी हियें घालूनि मुके । जीवितांसी ॥376॥विषय लय पावले असे या संकल्पाने ऐकले, व इंद्रिये नियमितपणाने वागतात असे पाहीले, म्हणजे त्याची छाती फुटून जाऊन हा जीवाला मुकतो.377-6ऐसें वैराग्य हें करी…
351-6जागणें जरी जाहलें । तरी व्हावे तें मितलें । येतुलेनि धातुसाम्य संचले । असेल सहजें ॥351॥जाग्रण जरी करावयाचे झाले तरी ते नियमित वेळेपर्यंत करावे. अशा नियमित रीतीने आचरण केल्यावर शरीरांतील रक्तादिक सप्तधातू समतोल राहतील.352-6ऐसें युक्तीचेनि हातें । जें इंद्रियां वोपिजे…
326-6आम्ही साधन हें जें सांगितलें । तेंचि शरीरीं जिहीं केलें । ते आमुचेनि पाडें आले । निर्वाळलेया ॥326॥आम्ही हे जे अष्टांगयोगाचे साधन सांगितले,ते स्वतः शरीराने जे करितात, ते योगाने तयार झाल्यामुळे माझ्याच योग्यतेस येतात.327-6परब्रह्माचेनि रसें । देहाकृतीचिये मुसें । वोतींव…
301-6ते वेळी कुंडलिनी हे भाष जाये । मारुत ऐसें नाम होये । परि शक्तीपण तें आहे । जंव न मिळे शिवीं ॥301॥त्या वेळी कुंडलिनी हे नाव राहत नाही, तिला मरुत म्हणजे वायूमय हे नाव प्राप्त होते. जोपर्यँत ती शिवाशी एकरूप…
276-6घोषाच्या कुंडी । नादचित्रांची रुपडीं । प्रणवाचिया मोडी । रेखिलीं ऐसीं ॥276॥घोषच्या कुडीत ध्वनी व नादरूपी ओंकाराच्या आकाराची अनेक रूपे उमटतात.277-6हेंचि कल्पावें तरी जाणिजे । परि कल्पितें कैचें आणिजे । तरी नेणों काय गाजे । तिये ठायीं ॥277॥याची कल्पना केली,…
251-6जैसी आभाळाची बुंथी । करुनि राहे गभस्ती । मग फिटलिया दीप्ति । धरूं नये ॥251॥सुर्यासमोर ढगांचे आवरण आले असता त्याचे तेज झाकलेले असते आणि ढग दूर गेल्यावर त्याचे तेज आवरून धरता येत नाही.252-6तैसा आहाचवरि कोरडा । त्वचेचा असे पातवडा ।…
226-6तेथ नक्षत्र जैसें उलंडलें । कीं सुर्याचें आसन मोडलें । तेजाचे बीज विरुढलें । अंकुरेशीं ॥226॥त्या वेळी नक्षत्र तुटून पडतेवेळी जसे तेजस्वी दिसते अथवा सूर्याने आपले आसन सोडून खाली यावे, अथवा तेजाचे बीज अंकुरासहित विकसित व्हावे,227-6तैशी वेढियातें सोडती । कवतिकें…
201-6तंव करसंपुट आपैसें । वाम चरणीं बैसे । तंव बाहुमुळीं दिसे । थोरवी आली॥201॥नंतर सहजच डाव्या पायावर दोन्ही हात द्रोणाकर करून ठेवाव्यात. त्यामुळे दोन्ही खांदे वर चढलेले दिसतात.202-6माजी उभारलेनि दंडें । शिरकमळ होय गाढें । नेत्रद्वारीची कवाडें । लागूं पहाती…
176-6बहुत करुनि निःशद्ब । दाट न रिगे श्वापद । शुक हन षट्पद । तेउतें नाहीं ॥176॥ते स्थान बहुत करून निःशब्द असावे, तेथे हिंस्त्र पशुंचा प्रवेश नसावा, आवाज करणारे पोपट व इकडे तिकडे फिरणारे भ्रमर नसावेत.177-6पाणिलगें हंसें । दोनी चारी सारसें…
151-6म्हणे जें जें हा अधिष्ठील । तें आरंभींच यया फळेल । म्हणौनि सांगितला न वचेल । अभ्यासु वायां ॥151॥भगवान श्रीकृष्ण म्हणाले, हा अर्जुन ज्या ज्या साधनांचे आचरण करेल, ते ते साधन त्याला प्रारंभी फळ देईल; म्हणून याला सांगितलेला अभ्यास वाया…
126-6यावरी बाप पुण्यपवित्र । जगीं भक्तिबीजासि सुक्षेत्र । तो कृष्णकृपे पात्र । याचिलागीं ॥126॥याप्रमाणे तो अर्जुन पुण्याने धन्य असून पवित्र आहे, या जगात भक्तिरूप बीज पेरण्यासाठी त्याची हृदयरुपी भूमी उत्तम आहे; आणि म्हणूनच तो भगवान श्रीकृष्णाच्या कृपेला पात्र झाला आहे.127-6हो…
101-6ऐसेनि प्रतीती हे गवसे । ऐसा अनुभव जयातें असे । तोचि समबुध्दी हें अनारिसें । नव्हे जाणें ॥101॥अशा अतिव्यापक ज्ञानाने हे सारे विश्व व्यापलेले आहे, असा ज्याला ब्रम्हानुभव आहे, तो सर्वत्र समप्रमाणात चैत्यन्य पाहणारा योगारूढ आहे, असे जाणावे. या माझ्या…
76-6जैसी ते शुकाचेनि आंगभारें । नळिका भोविन्नली एरी मोहरें । तेणें उडावें परी न पुरे । मनशंका ॥76॥पारधी हा पोपटाला पकडण्यासाठी दोरीत नळी ओवून झाडाला बांधतो. पोपट त्यावर बसतात. नळी कोणत्या तरी एका बाजूला फिरते. त्यावेळी वास्तविक पाहता पोपटाने उडून…
51-6म्हणौनि अग्निसेवा न सांडितां । कर्माची रेखा नोलांडितां । आहे योगसुख स्वभावता । आपणापांचि ॥51॥म्हणून ग्रहस्थाश्रमात अग्निहोत्र न त्यागता, कर्मचरणाची मर्यादा उल्लंन्घन न करता योगसुख स्वभावतःच आपल्या ठिकाणी सहजच मिळणारे आहे.यं संन्यासमिति प्राहुर्योगं तं विध्दि पाण्डव ।न ह्यसंन्यस्त्यसंकल्पो योगी भवनि…
26-6ऐसें हळुवारपण जरी येईल । तरीच हें उपेगा जाइल । एरव्हीं आघवी गोठी होईल । मुकिया बहिरयाची ॥26॥असे जर ब्रम्हस्वरूपाशी एकरूप होता येईल, तरच मी सांगितलेल्या निरुपणाचा उपयोग होईल; नाहीतर मुक्याने सांगावे आणि बहिऱ्याने ऐकावे, अशी अवस्था होईल.27-6परी तें असो…
सार्थ ज्ञानेश्वरी: ॥ॐ श्रीज्ञानेश्वरी भावार्थदीपिका ॐ॥। अथ षष्ठोऽध्यायः – अध्याय सहावा । । आत्मसंयमयोग: ।अध्याय सहावा1-6मग रायातें म्हणे संजयो । तोचि अभिप्रावो अवधारिजो । कृष्ण सागंती जो । योगरुप ॥1॥मग संजय राजा धृतराष्ट्रस म्हणाला, जो अष्टांगयोगासंबंधी जो योगरूप अभिप्राय भगवान…
सार्थ ज्ञानेश्वरी अध्याय ६ वा ओवी १ ते २५ पहा. सार्थ ज्ञानेश्वरी अध्याय ६ वा ओवी २६ ते ५० पहा. सार्थ ज्ञानेश्वरी अध्याय ६ वा ओवी ५१ ते ७५ पहा. सार्थ ज्ञानेश्वरी अध्याय ६ वा ओवी ७६ ते १०० पहा.…
151-5तरी वैराग्यचेनि आधारें । जिहीं विषय दवडुनि बाहिरें । शरीरीं एकंदरें । केलें मन ॥151॥ज्यांनी वैराग्याच्या आधाराने सर्व विषयांना मनातून बाहेर घालविले आहे व मन अंतर्मुख केले,152-5सहजें तिहीं संधी भेटी । जेथ भ्रुपल्लवां पडे गांठी । तेथ पाठमोरी दिठी ।…
126-5म्हणोनि अविद्याजात नाथिलें । तें तिहींचि साच दाविलें । जिहीं सुखबुद्धी घेतलें । विषयदुःख ॥126॥म्हणून ज्यांनी, विषयापासून होणारे दुःखच सुख मानले / स्वीकारले. त्यांनीच मिथ्या असलेले सर्व अज्ञान, ते खरे आहे, असे दाखविले.127-5या कारणें गा सुभटा । हा विचारितां विषय…
101-5तैसें नाम रुप तयाचें । एऱ्हवीं ब्रह्मचि तो साचें । मन साम्या आलें जयाचें । सर्वत्र गा ॥101॥त्याप्रमाणे त्यांचे शरीर आणि नाव जगाप्रमाणे असले, तरीदेखील साक्षात ब्रम्हरूप आहेत, आणि त्यांचे मन सर्व ठिकाणी साम्याप्रत झालेले असते.102-5ऐसेनि समदृष्टी जो होये ।…
76-5जैसा कां सर्वेश्वरु । पाहिजे तंव निर्व्यापारु । परि तोचि रची विस्तारु । त्रिभुवनाचा ॥76॥सूक्ष्म विचार केला, तर तो सर्वेश्वर वस्तुतः काहीच न करणारा आहे, परंतु मायेच्या उपधींचा आरोप त्यावर केला म्हणजे संपूर्ण त्रिभुवनाचा विस्तार तोच करतो, असे दिसून येते.77-5आणि…
51-5देखे बुध्दीची भाष नेणिजे । मनाचा अंकुर नुदैजे । ऐसा व्यापारु तो बोलिजे । शारीरु गा ॥51॥ज्याची बुद्धी हे चांगले, हे वाईट हि द्वैतभावना जाणत नाही, जेथे मनाला अंकुर उत्पन्न होत नाही, असे द्वैतभावणारहित व इच्छारहित कर्माला कायिक व्यवहार म्हणतात.52-5हेंच…
26-5एऱ्हवीं तरी पार्था । जे मूर्ख होती सर्वथा । ते सांख्यकर्मसंस्था । जाणती केवीं ॥26॥एरव्ही तरी अर्जुना, जे विचाराने पूर्णपणे अज्ञानी आहेत, ते सांख्ययोग व कर्मयोग यांचे स्वरूप कसे जाणू शकतील??27-5सहजें ते अज्ञान । म्हणोनि म्हणती हे भिन्न । एऱ्हवी…
सार्थ ज्ञानेश् ॥ॐ श्रीज्ञानेश्वरी भावार्थदीपिका ॐ॥॥ अथ पञ्चमोऽध्यायः– अध्याय पाचवा ॥ संन्यासयोगःअध्याय पाचवाअर्जुन उवाचःसंन्यासं कर्मणां कृष्ण पुनर्योगं च शंससि ।यत् श्रेयं एतयोरेकें तत् मे ब्रूहि सुनिश्चितम्॥5.1॥भावार्थ :- अर्जुन म्हणाला, हे श्रीकृष्णा, कर्माचा त्याग करावा असे तू सांगतोस आणि पुनः कर्माचे…
सार्थ ज्ञानेश्वरी अध्याय ५ वा ओवी १ ते २५ पहा. सार्थ ज्ञानेश्वरी अध्याय ५ वा ओवी २६ ते ५० पहा. सार्थ ज्ञानेश्वरी अध्याय ५ वा ओवी ५१ ते ७५ पहा. सार्थ ज्ञानेश्वरी अध्याय ५ वा ओवी ७६ ते १०० पहा.…
201-4तैसे साच आणि लटिकें । विरुद्ध आणि निकें । संशयी तो नोळखे । हिताहित ॥201॥त्याप्रमाणे खरे खोटे, अनुकूल आणि प्रतिकूल, हित आणि अहित हे काहींचं संशयी माणूस जाणत नाही.202-4हा रात्रिदिवसु पाहीं जैसा । जात्यंधा ठाउवा नाहीं । तैसे संशयीं असतां…
176-4सांगे भुवनत्रयाची काजळी । जे गगनामाजि उधवली । तिये प्रळयींचे वाहुटळी । काय अभ्र पुरे ॥176॥प्रलकाळची वावटळ ही त्रैलोक्याची राख आकाशात उडवून देणारी असते. तिच्यापुढे अभ्र काय बरे टिकणार, तूच सांग?177-4कीं पवनाचेनि कोंपें । पाणियेंचि जो पळिपें । तो प्रळयानळु…
151-4विचार जेथ न रिगे । हेतु जेथ न निगे । जें द्वैतदोषसंगें । सिंपेचिना ॥151॥ज्या ठिकाणी कोणत्याही विचारांचा प्रवेश होत नाही, कोणत्याही इच्छेचा प्रवेश होत नाही, जे द्वैत दोषाच्या संगतीने कधीही लिप्त होत नाही,यज्ञशिष्टामृतभुजो यान्ति ब्रह्म सनातनम् ।नायं लोकोऽस्त्ययज्ञस्य कुतोऽन्यः…
126-4आतां अवधारीं सांगेन आणिक । जे ब्रह्माग्नी साग्निक । तयांते यज्ञेंचि यज्ञु देख । उपासिजे॥126॥दुसरा प्रकार आता तुला सांगतो, ऐक. जे ब्राम्हरूप अग्नीचे अग्निहोत्री आहेत, ते यज्ञाची यज्ञानेच उपासना करतात.(स्वकर्माने ईश्वराची आराधना करतात)श्रोत्रादीनींद्रियाण्यन्ये संयमाग्निषु जुह्वति ।शब्दादीन् विषयानन्य । इंद्रियाग्निषु जुह्वति॥4.26॥भावार्थ…
101-4तेणें न पाहतां विश्व देखिलें । न करितां सर्व केले । न भोगितां भोगिलें । भोग्यजात॥101॥त्याप्रमाणे चर्मचक्षुने विश्व पहिले नसले, तरी दिव्य चक्षुने तो सर्व काही पाहत असतो. तो काही न करताही सर्व कर्मे केल्याप्रमाणे आहे आणि भोग्य वस्तूंचा उपभोग…
76-4तैसा समस्तां यां भजनां । मी साक्षिभूतु पैं अर्जुना । एथ प्रतिफळे भावना । आपुलाली ॥76॥त्याप्रमाणे अर्जुना, मी या सर्व उपसकांचा साक्षी आहे. येथे प्रत्येकाच्या भावनेप्रमाणे ज्याला-त्याला फळाची प्राप्ती होत असते.चातुर्वर्ण्यं मया सृष्टं गुणकर्मविभागशः ।तस्य कर्तारमपि मां विध्यकर्तारमव्यम्॥4.13॥भावार्थ :- गुण…
51-4ते वेळी आपुल्याचेनि कैवारें । मी साकारु होऊनि अवतरें । मग अज्ञानाचें आंधारें । गिळूनि घालीं ॥51॥त्या वेळी माझ्या भक्तांच्या कैवारासाठी मी देह धारण करून अवतरतो; आणि मग हा अज्ञानरूपी अंधकार पार नाहीसा करून टाकतो.52-4अधर्माचि अवधी तोडीं । दोषांचीं लिहिलीं…
26-4कैसा नेणों मोहो वाढीनला । तेणें बहुतेक काळु व्यर्थ गेला । म्हणोनि योगु हा लोपला । लोकीं इये ॥26॥असा हा अज्ञानाचा मोह कसा वाढला,हे कांही कळत नाही. त्यामुळे बहुतेक काळ हा योगपरंपरेपासून व्यर्थ गेला, म्हणून या लोकी हा निष्काम कर्मयोग…
सार्थ ज्ञानेश्वरी: ॥ॐ श्रीज्ञानेश्वरी भावार्थदीपिका ॐ॥। अथ चतुर्थोऽध्यायः – अध्याय चवथा ॥ ज्ञाकर्मसंन्यासयोगः ।अध्याय चवथा1-4आजि श्रवणेंद्रियां पाहलें । जें येणें गीतानिधान देखिलें । आतां स्वप्नचिहें तुकलें । साचा सरिसें ॥1-1॥आज कानांना उजाडले, म्हणजे त्यांचा भाग्योदय झाला; कारण यथार्थ गीता श्रवण…
सार्थ ज्ञानेश्वरी अध्याय ४ था ओवी १ ते २५ पहा. सार्थ ज्ञानेश्वरी अध्याय ४ था ओवी २६ ते ५० पहा. सार्थ ज्ञानेश्वरी अध्याय ४ था ओवी ५१ ते ७५ पहा. सार्थ ज्ञानेश्वरी अध्याय ४ था ओवी ७६ ते १०० पहा.…
251-0साध्वी शांती नागवली । मग माया मांगी शृंगारिली । तियेकरवी विटाळविली । साधुवृंदे ॥251॥या काम क्रोधाने पतिव्रता असलेल्या शांती हिला वस्त्रहीन केले; आणि मायारूपी स्त्रीला वस्त्रे अलंकारांनी सजविले. मग अशा या मायेने साधूंचा समुदाय काम क्रोधाच्या लहरीनी भ्रष्ट करून टाकला.252-3इहीं…
226-3हां गा साकर आणि दूध । हें गौल्य कीर प्रसिद्ध । परी कृमीदोषीं विरुद्ध । घेपें केवीं॥226॥दूध आणि साखर याची गोडी सर्वाना ठाऊकच आहे, परंतु जंतांच्या रोगात (पोटाचा आजार, कृमिदोष) त्यांचा वाईट परिणाम होत असल्यामुळे, असा रोग असणाऱ्या मनुष्याने ते…
201-3पतंगा दीपीं आलिंगन । तेथ त्यासी अचूक मरण । तेवीं विषयाचरण । आत्मघाता ॥201॥पतंगाने जर दिव्याला आलिंगन दिले, तर त्याचक्षणी त्याला अचूक मरण येते, त्याप्रमाणे विषयांचा उपभोग घेणे, हे माणसाच्या नाशाला कारणीभूत होते.(विषयाला आलिंगन देणे, त्याचा उपभोग घेण्याचा विचार सुद्धा…
176-3जैसी बहुरूपियाची रावो राणी । स्त्रीपुरुषभावो नाही मनीं । परी लोकसंपादणी । तैशीच करिती ॥176॥बहुरुप्याने जरी राजा-राणीची सोंगे घेतली, तरीपण त्याच्या मनात स्त्री आणि पुरुष हा भाव मुळीच नसतो. लोकांची समजूत मात्र ते तसेच असल्याची होते. त्याप्रमाणे लोक कल्याणासाठी निष्काम…
151-3जे स्वकर्मे निष्कामता । अनुसरले पार्था । कैवल्य पर तत्वतां । पातले जगी ॥151॥हे पार्था ! जे निष्काम बुद्धीने स्वधर्माचे आचरण करतात, ते श्रेष्ठ अशा कैवल्यपदाला प्राप्त होतात.152-3कर्मणैव हि संसिद्धीमास्थिता जनकादयः ।लोकसंग्रहमेवापि संपश्यन् कर्तुमर्हसि॥3.20॥भावार्थ :- कारण, आसक्ती रहित कर्म करूनच…
126-3हें वांचूनि पार्था । राहाटों नये अन्यथा । ऐसी आद्य ही कथा । मुरारी सांगे॥126॥हे अर्जुना ! अशा या नियमाशिवाय (वागण्याखेरीज) दुसऱ्या तऱ्हेने वागू नये (अन्य आचरण करू नये). अशी ही पुरातन काळापासूनची कथा भगवान श्रीकृष्ण सांगत आहेत. (किंवा सांगितली…
101-3इष्टान् भोगान् हि वो देवा दास्यंते यज्ञभाविताः ।तैर्दत्तानप्रदायैभ्यो यो भुङक्ते स्तेन एव सः॥3.12॥भावार्थ :- स्वधर्माचे आचरण केल्याने (यज्ञाने) तृप्त झालेले देव तुम्हाला प्रिय व हितकर भोग्य वस्तू देतील. त्यांनी दिलेल्या भोग्य वस्तू देवाला समर्पण न करता जो त्याचा उपभोग घेतो…
51-3आणि आपुलालिया चाडे । आपादिले हे मांडे । कीं त्यजिलें हें कर्म सांडे । ऐसें आहे ॥51॥आपल्या इच्छेप्रमाणे कर्माचा स्वीकार केला म्हणजे ते घडते आणि कर्माचा त्याग केला म्हणजे कर्मसंन्यास घडतो, असे आहे का?52-3हें वायाचि सैरा बोलिजे । उकलु तरी…
76-3तूं मानसा नियमु करीं । निश्चळु होय अंतरी । मग कर्मेंद्रियें हीं व्यापारीं । वर्ततु सुखें ॥76॥तू आपल्या मनाचा निग्रह कर आणि अंतःकरणात स्थिर हो; मग ही कर्मेंद्रिय आपापले व्यवहार करीत खुशाल राहूं देत.77-3नियतं कुरु कर्म त्वं ज्यायो ह्यकर्मणः ।शरीरयात्रापि…
सार्थ-ज्ञानेश्वरी-अध्याय ३ रा संपूर्णसार्थ ज्ञानेश्वरी अध्याय ३ रा ओवी १ ते २५ पहा.सार्थ ज्ञानेश्वरी अध्याय ३ रा ओवी २६ ते ५० पहा.सार्थ ज्ञानेश्वरी अध्याय ३ रा ओवी ५१ ते ७५ पहा.सार्थ ज्ञानेश्वरी अध्याय ३ रा ओवी ७६ ते १०० पहा.सार्थ…
26-3तरी आपुलेया सवेसा । कां न मगावासी परेशा । देवा सुकाळु हा मानसा । पाहला असे ॥26॥तर मग हे परमेश्वरा ! माझ्या इच्छेप्रमाणे मी का बरे तुझ्याकडे (हट्ट धरू नये) मागू नये? देवा, माझ्या मनांतील हेतू (इच्छा) पूर्ण सफल होण्याची…
सार्थ ज्ञानेश्वरी:॥ॐ श्रीज्ञानेश्वरी भावार्थदीपिका ॐ॥। अथ तृतीयोऽध्यायःअध्याय तीसरा । । कर्मयोगः ।गीता श्लोक :- 43 ज्ञानेश्वरी ओव्या :- 276अध्याय तीसरा 1-3अर्जुन उवाच:ज्यायसी चेत् कर्मणस्ते मता बुद्धिर्जनार्दन ।तत् किं कर्मणि घोरे मां नियोजयसि केशव॥3.1॥भावार्थ :- अर्जुन म्हणाला, “हे जनार्दना ! कर्मा…
351-2म्हणोनि आपुलीं आपणपेया । जरी ये इंद्रिये येती आया । तरी अधिक कांही धनंजया । सार्थक असे ॥351॥म्हणून हे धनंजया ! आपली ही इंद्रियें आपल्याच स्वाधीन झाली, (इंद्रियावर विजय प्राप्त केला,) तर यापेक्षा जीवनाचे अधिक सार्थक ते काय आहे?? (याहुन…
326-2जैसें जात्यंधा पळणी पावे । मग ते काकुळती सैरा धांवे । तैसे बुद्धीसि होती भवें । धनुर्धरा ॥326॥जसे जन्मांधाला कांही कारणामुळे पळण्याची वेळ आली की तो अगतिकपणे (गोंधळुन जातो) दीन होऊन सैरावैरा (दिशाहीन)धावू लागतो.त्याप्रमाणे अर्जुना बुद्धिला भ्रांती होते.327-2ऐसा स्मृतिभ्रंशु घडे…
301-2कां कूर्म जियापरी । उवाइला अवेव पसरी । ना इच्छावशें आवरी । आपुले आपण ॥301॥किंवा ज्याप्रमाणे कासव आनंदात असताना आपले अवयव जसे पसरते, अथवा मनाला वाटेल तेव्हा आपले अवयव आपणच आवरून घेते,302-2तैसीं इंद्रिये आपैतीं होतीं । जयाचें म्हणितलें करिती ।…
276-2म्हणोनि बुद्धियोगु सधरु । तेथ अर्जुना होई स्थिरु । मनिं करी अव्हेरु । फळहेतूचा ॥276॥म्हणून हे अर्जुन ! बुद्धीयोगच श्रेष्ठ आहे, म्हणुन फलेच्छा न धरता या योगाचे ठिकाणी तू निश्चल हो. (स्थिर हो.) आपले मन स्थिर कर.277-2जे बुद्धियोगा योजिले ।…
251-2जैसा कर्पुराचा राशि कीजे ।मग अग्नि लाऊनि दीजे ।कां मिष्टानीं संचरविजे । काळकूट ॥ 251 ॥ज्याप्रमाणे कापराची रास करावी आणि मग तिला अग्नी लाऊन द्यावा किंवा मिष्टान्नात जालीम विष घालावे.252-2दैवें अमृतकुंभ जोडला । तो पायें हाणोनि उलंडिला ।तैसा नासिती धर्म…
226-2सुखीं संतोषा न यावे । दुःखी विषादा न भजावें । आणि लाभालाभ न धरावे । मनामाजीं ॥226॥अर्जुना, सुखाच्या वेळी संतोष मानू नको, दुःखाच्या वेळी खेद करू नकोउ.आणि मनात लाभ किंवा हानी याचा (कसलाही) विचार करू नकोस.227-2एथ विजयपण होईल । कां…
अकीर्तिं चापि भूतानि कथयिष्यंति तेऽव्याम् ।संभावितस्य चाकीर्तिर्मरणादतिरिच्यते॥2.34॥भावार्थ:- आणि सर्व लोक अनेक दिवस तुझी अपकीर्ती बोलत राहतील. सन्मान्य माणसाला अपकीर्ती मारणापेक्षाही अधिक दुःखकारक असते.201-2म्हणोनि स्वधर्म हा सांडसील । तरी पापा वरपडा होसील । आणि अपेश तें न वचेल । कल्पांतावरी ॥201॥(एवढ्याच…
176-2तैसिया योगीश्वरांचिया मती । मिळणीसवें एकवटती । परी जे विचारूनि पुनरावृत्ति । भजतीचिना ॥176॥त्या प्रमाणे थोर योगीश्वरांची बुद्धी आत्मसाक्षात्काराने तद्रूप होते.मग ते योगी पुनः विचार करूनदेखील देहबोधावर (संसारात किंवा देहादि मायाजालात) येत नाहीत.देही नित्यमवध्योऽयं देहे सर्वस्य भारत ।तस्मात् सर्वाणि भूतानि…
151-2अर्जुना ऐसा जाणावा । हा सकळात्मकु देखावा । मग सहजे शोकु आघवा । हरेल तुझा ॥151॥हे अर्जुना,(आत्मा) हा असा आहे हे लक्षात घे. हे जाणावें आणि (आत्मा) हा सर्वत्र समप्रमाणात आहे, हे पाहावे. म्हणजे तुझा हा सगळा शोक की आपोआप…
126-2या उपाधिमाजीं गुप्त । चैतन्य असे सर्वगत । तें तत्त्वज्ञ संत । स्वीकारिती ॥126॥या विश्वामध्ये सर्वत्र चैतन्य गुप्त रुपाने आहे.(असे गुप्त रुपाने असलेले चैतन्य जे) तत्व जाणणारे (तत्वज्ञानी) संत ते ओळखून त्याचेच ग्रहण करतात.127-2सलिलीं पय जैसें । एक होऊनि मीनलें…
101-2परी मूर्खपणें नेणसी । न चिंतावें तें चिंतीसी । आणि तूंचि नीति सांगसी । आम्हांप्रति ॥101॥या अज्ञानामुळे (मोहाने, मूर्खपणामुळे) तुला या गोष्टी समजत नाहीत. ज्याची चिंता करू नये, त्या गोष्टींची चिंता करत आहेस, मनात आणू नये ते तू आणतो आहेस;…
76-2(दुसरे उदाहरणं देऊन माऊली सांगत आहेत)तयापरी तो धर्नुधरू । जाहलासे दुःखे जर्जरु । जैसा ग्रीष्मकाळीं गिरिवरु । वणवला कां ॥76॥किंवा कडक उन्हाळ्यात (तीव्र उन्हामुळे जंगलात लागलेली आग) मोठा पर्वत वणव्याने व्यापला जावा. तसा तो धूनर्धारी अर्जून दुःखाने अगदी जर्जर (पिडीत)…
51-2हें जाणोनि पार्थु बिहाला । मग पुनरपि बोलों लागला । म्हणे देवो कां चित्त या बोलां । देतीचिना ॥51॥(आपल्या बोलण्याकडे लक्ष देत नाहीत), हे लक्षात आल्यावर अर्जुन मनात गोंधळला (,घाबरला). मग पुनः बोलू लागला. तो म्हणाला, देवा ! माझ्या या…
26-2तरी आतां काय जाहलें । कायि स्‍नेह उपनलें । हें नेणिजे परी कुडें केलें । अर्जुना तुवां ॥26॥तर मग आताच (यांक्षणी) असे काय झाले, हा मोह कोठून उत्पन्न झाला, (हे मला काहीं कळत नाही) परंतू हे अर्जुना !! हे तू…
अध्याय दुसरासंजय उवाच :तं तथा कृपयाविष्टमश्रूपूर्णाकुलेक्षणम् ।विषीदन्तमिदं वाक्यमुव मधुसूदनः॥2.1॥भावार्थ :- संजय म्हणाला, करुणेने व्याप्त झालेल्या, दुःखाने डोळे भरून आलेल्या त्या विषादयुक्त अर्जुनाला भगवान श्रीकृष्ण असे बोलले.॥1॥1-2मग संजयो म्हणे रायातें । आइकें तो पार्थु तेथें । शोकाकुल रुदनातें । करितुसे ॥1॥(अर्जुनाची…
सार्थ-ज्ञानेश्वरी-अध्याय २ ला संपूर्ण सार्थ ज्ञानेश्वरी अध्याय २ रा ओवी १ ते २५ पहा.सार्थ ज्ञानेश्वरी अध्याय २ रा ओवी २६ ते ५० पहा. सार्थ ज्ञानेश्वरी अध्याय २ रा ओवी ५१ ते ७५ पहा. सार्थ ज्ञानेश्वरी अध्याय २ रा ओवी ७६…
251-1जैसी चोहटाचिये बळी । पाविजे सैरा काउळीं । तैसीं महापापें कुळीं । संचरती ॥251॥ज्याप्रमाणे चव्हाट्यावर ठेवलेल्या बळीवर चारी बाजूनी कावळे येऊन पडतात, त्याप्रमाणे महापापें (अशा) कुळात सर्व बाजूनी प्रवेश करतात. ॥251॥252-1सङ्करो नरकायैव कुलघ्नानां कुलस्य च ।पतन्ति पितरो ह्येषां लुप्तपिण्डोदकक्रियाः॥1.42॥भावार्थ :-…
226-1त्रैलोक्यींचें अनकळित । जरी राज्य होईल प्राप्त । तरी हें अनुचित । नाचरें मी ॥226॥त्रैलोक्याचे / त्रिभूवनाचे राज्य जरी मिळणार असेल, तरी हे अनुचित कृत्य मी करणार नाही. ॥226॥227-1जरी आजि एथ ऐसें कीजे । तरी कवणाच्या मनीं उरिजे? । सांगे…
201-1जैसा भ्रमर भेदी कोडें । भलतैसें काष्ठ कोरडें । परि कळिकेमाजी सांपडे । कोंवळिये ॥201॥भुंगा हा ज्याप्रमाणे वाटेल त्याप्रकारचे कोरडे लाकूड सहज लीलेने पोखरून टाकतो, परंतु कोवळ्या कळीमध्येंच अडकून पडतो. ॥201॥202-1तेथ उत्तीर्ण होईल प्राणें । परि तें कमळदळ चिरूं नेणें…
176-1तेथ स्थिर करूनियां रथु । अर्जुन असे पाहातु । तो दळभार समस्तु । संभ्रमेंसीं ॥176॥त्या ठिकाणी रथ थांबवून, अर्जुन तो सर्व सैन्यसमुदाय उत्सुकतेनें पाहू लागला. ॥76॥177-1मग देवा म्हणे देख देख । हे गुरुगोत्र अशेख । तंव कृष्णमनीं नावेक । विस्मो…
151-1काश्यश्च परमेष्वासः शिखण्डी च महारथः ।धृष्टद्युम्नो विराटश्च सात्यकिश्चापराजितः॥1.17॥द्रुपदो द्रौपदेयाश्च सर्वशः पृथिवीपते ।सौभद्रश्च महाबाहुः शंखान्दध्मुः पृथक् पृथक्॥1.18॥स घोषो धार्तराष्ट्राणां हृदयानि व्यदारयत् ।नभश्च पृथिवीं चैव तुमुलो व्यनुनादयन्॥1.19॥भावार्थ :- हे राजा ! महाधनुर्धर काशीराज, महारथी शिखंडी, दृष्टदुमनं तसेच विराट राजा, अजिंक्य असा सात्यकी…
126-1तो गाजत असे अद्‍भुतु । दोन्ही सैन्याआंतु । प्रतिध्वनि न समातु । उपजत असे ॥1-126॥तो प्रचंड नाद दोन्ही सैन्यात दुमदुमून गेला. त्या नादाचा प्रतिध्वनी आकाशात देखील मावेना; आणि आकाशातून पुनः पुन्हा नवीन नाद निर्माण होऊ लागले. ॥126॥127-1तयाचि तुलगासवें । वीरवृत्तीचेनि…
101-1हा सुभद्राहृदयनंदनु । जो अपरु नवार्जुनु । तो अभिमन्यु म्हणे दुर्योधनु । देखें द्रोणा ॥1-101॥दुर्योधन पुन्हा म्हणाला, हे द्रोणाचार्य ! सुभद्रेच्या अंतःकरणाला आनंद देणारा तिचा मुलगा प्रतिअर्जुन असा अभिमन्यू पाहा. ॥101॥102-1आणीकही द्रौपदीकुमर । हे सकळही महारथी वीर । मिती नेणिजे…
76-1येर्‍हवीं तरी मी मुर्खु । जरी जाहला अविवेकु । तर्‍ही संतकृपादीपकु । सोज्वळु असे ॥1.76॥एरव्ही तरी मी अज्ञानी आहे, माझ्याकडून भाष्य लिहिताना अविवेक होत आहे. तरीपण संतकृपेचा प्रकाशमान दीप प्रज्वलित आहे. ॥1-76॥77-1लोहाचें कनक होये । हें सामर्थ्य परिसींच आहे ।…
51-1ना तरी शब्दब्रह्माब्धि । मथियेला व्यासबुद्धि । निवडिलें निरवधि । नवनीत हें ॥1.51॥महर्षी व्यासांनी आपल्या प्रखर बुध्दीने वेदरूपी समुद्राचे मंथन करून महाभारतरूपी अनुपमेय नवनीत काढले॥1-51॥52-1मग ज्ञानाग्निसंपर्कें । कडसिलेंनि विवेकें । पद आलें परिपाकें । आमोदासी ॥1.52॥मग ते नवनीत ज्ञानरुप अग्नीच्या…
26-1कां तीर्थें जियें त्रिभुवनीं । तियें घडती समुद्रावगाहनीं । ना तरी अमृतरसास्वादनीं । रस सकळ ॥1.26॥एका समुद्र स्नानामुळे त्रैलोक्यांत जेवढी तीर्थे आहेत, त्या सर्वांचे स्नान केल्याचे पुण्य प्राप्त होते; किंवा एका अमृत रसाच्या सेवनाने जगातील सर्व रस सेवन केल्या प्रमाणे…
संपूर्ण सार्थ ज्ञानेश्वरी-सर्व अध्यायअध्याय पहिला :- अर्जुनविषादयोगः एकून श्लोक : 47 धृतराष्ट्राचे श्लोक:1 संजयाचे, श्लोक अर्जुनाचे श्लोक: भ. श्रीकृष्णाचे श्लोक एकून ओव्या : 275 अध्याय पहिलासंपूर्ण सार्थ ज्ञानेश्वरी-सर्व अध्यायअध्याय पहिला :- अर्जुनविषादयोगःएकून श्लोक : 47 धृतराष्ट्राचे श्लोक:1 संजयाचे, श्लोकअर्जुनाचे श्लोक:…
सार्थ-ज्ञानेश्वरी-अध्याय १ ला संपूर्ण ओव्या सूची सार्थ ज्ञानेश्वरी अध्याय १ ला ओवी १ ते २५ पहा. सार्थ ज्ञानेश्वरी अध्याय १ ला ओवी २६ ते ५० पहा. सार्थ ज्ञानेश्वरी अध्याय १ ला ओवी ५१ ते ७५ पहा. सार्थ ज्ञानेश्वरी अध्याय १…
DSGDHSGSDG श्रीमद्भगवद्गीता संहिता ७०० व्हिडीओ सूची श्रीमद्भगवद्गीता संस्कृत श्लोक MP3 पारायण गीता १००० प्रश्न उत्तर गीता संहिता ७०० व्हिडीओ सर्व सॉफ्टवेअर युट्युब व्हिडीओ गीता जयंती महात्म्य गीता महात्म्य अभंग गीता नमन, न्यास, ध्यान मोक्षदा एकादशी गीता व्हिडीओ संहिता १ ला…
श्रीमद्भगवद्गीता मुख्य सूची गीता १००० प्रश्न उत्तर गीता संहिता ७०० व्हिडीओ सर्व सॉफ्टवेअर युट्युब व्हिडीओ गीता जयंती महात्म्य गीता महात्म्य अभंग गीता नमन, न्यास, ध्यान मोक्षदा एकादशी गीता १ ला अध्याय गीता २ रा अध्याय गीता ३ रा अध्याय गीता…
श्रीमद्भगवद्गीता मुख्य सूची गीता १००० प्रश्न उत्तर गीता संहिता ७०० व्हिडीओ सर्व सॉफ्टवेअर युट्युब व्हिडीओ गीता जयंती महात्म्य गीता महात्म्य अभंग गीता नमन, न्यास, ध्यान मोक्षदा एकादशी गीता १ ला अध्याय गीता २ रा अध्याय गीता ३ रा अध्याय गीता…
आपल्याजवळ धार्मिक माहिती असल्यास 9422938199 या whatsaap नंबरवर पाठवावी. नमन ज्ञानेश्वरी नमनवक्रतुण्ड् महाकाय सूर्य कोटि समप्रभ: निर्विघ्नं कुरु मे देवो सर्व कार्येषु सर्वदा: ॥१॥ गणनाथ सरस्वति रवि शुक्र बृहस्पति !पञ्चैतानि स्मरेनित्यं वेदवाणी प्रवृत्तते ॥२॥ गुरुर्ब्रम्हा गुरुर्विष्णुः गुरुर्देवो महेश्वरः !गुरुः साक्षात् परब्रम्ह तस्मै…
सार्थ ज्ञानेश्वरी संपूर्ण १८ अध्याय ओवी व त्याचा अर्थ. १.)सार्थ ज्ञानेश्वरी अध्याय पहिला :- अर्जुनविषादयोग २.)सार्थ ज्ञानेश्वरी अध्याय दुसरा :- सांख्ययोग ३) सार्थ ज्ञानेश्वरी अध्याय तीसरा:- कर्मयोगः ४) सार्थ ज्ञानेश्वरीअध्याय चौथा:- ज्ञाकर्मसंन्यासयोगः ५) सार्थ ज्ञानेश्वरी अध्याय पाचवा:- संन्यासयोगः ६) सार्थ…
गीता १००० प्रश्न उत्तर गीता संहिता ७०० व्हिडीओ सर्व सॉफ्टवेअर युट्युब व्हिडीओ गीता जयंती महात्म्य गीता महात्म्य अभंग गीता नमन, न्यास, ध्यान मोक्षदा एकादशी गीता १ ला अध्याय गीता २ रा अध्याय गीता ३ रा अध्याय गीता ४ था अध्याय…
