गीता व ज्ञानेश्वरीतील सात्विक आहार
Sattvic Food Satvik Food
सात्विक आहार Sattvic Food Satvik Food
सात्विक भोजन वह है जो शरीर को शुद्ध करता है और मन को शांति प्रदान करता है I
पकाया हुआ भोजन यदि ३-४ घंटे के भीतर सेवन किया जाता है तो इसे सात्विक माना जाता है I
उदाहरण – ताजे फल, हरी पत्तेदार सब्जियाँ,बादाम आदि, अनाज और ताजा दूधI
संत ज्ञानेश्वर महाराज सांगतात सात्विक आहाराचे लक्षण फळ ज्ञानेश्वरीत
124-17
पैं आहार लक्षण पहिले? । सांगों जें म्हणितलें । तें आईक गा भलें । रूप करूं ॥ 124 ॥
परंतु आधीं प्रथम सांगितलेल्या आहाराचे लक्षण सांगतों, ते नीट श्रवण कर. 24
आयुः सत्त्वबलारोग्यसुखप्रीतिवर्धनाः ।
रस्याः स्निग्धाः स्थिरा हृद्या आहाराः सात्त्विकप्रियाः ॥17. 8॥
125-17
तरी सत्त्वगुणाकडे । जें दैवें भोक्ता पडे । तैं मधुरीं रसीं वाढे । मेचु तया ॥ 125 ॥
तरी, दैवयोगानें, जेव्हां भोक्ता सत्वगुणी असतो तेव्हां, मिष्टान्न सेवनाकडे त्याचा विशेष ओढा असतो. 25
126-17
आंगेंचि द्रव्यें सुरसें । जे आंगेंचि पदार्थ गोडसे । आंगेंचि स्नेहें बहुवसें । सुपक्वें जियें ॥ 126 ॥
जे पदार्थ अंगानेच उत्तम रसभरित, गोड बव्हंशीं स्निग्ध, आणि सुपक्व असतात. 26
127-17
आकारें नव्हती डगळें । स्पर्शें अति मवाळें । जिभेलागीं स्नेहाळें । स्वादें जियें ॥ 127 ॥
जे आकाराने अवजड नसतात, स्पर्शाला मऊ असतात, जिभेला स्निग्ध रुचीचे असून जे स्वादिष्ट असतात. 27
128-17
रसें गाढीं वरी ढिलीं । द्रवभावीं आथिलीं । ठायें ठावो सांडिलीं । अग्नितापें ॥ 128 ॥
रसयुक्त वरून मऊ, पाणीदार (सुकलेली नव्हेत) व अग्नितापादिकांनीं कसलेली नव्हेत. 28
129-17
आंगें सानें परीणामें थोरु । जैसें गुरुमुखींचें अक्षरु । तैशी अल्पीं जिहीं अपारु । तृप्ति राहे ॥ 129 ॥
गुरूपदेशाचीं अक्षरे थोडी असली तरी अर्थ फार थोर असतो, तसा जो आहार आकाराने स्वल्प, पण परिणामाच्या दृष्टीने थोर असून ज्याचे अल्प सेवन करूनही तृप्ति टिकून असते. 29
130-17
आणि मुखीं जैसीं गोडें । तैसीचिहि ते आंतुलेकडे । तिये अन्नीं प्रीति वाढे । सात्त्विकांसी ॥ 130 ॥
आणि जें रुचीने गोड तसेच परिणामानेही गोड अशा अन्नाविषयीं सात्विक जीवाचे प्रेम असतें. 130
131-17
एवं गुणलक्षण । सात्त्विक भोज्य जाण । आयुष्याचें त्राण । नीच नवें हें ॥ 131 ॥
सात्विक अन्नाचे लक्षण असे असते; ह्याच्या सेवनाने नित्य आयुष्यवर्धन होत असते. 31
132-17
येणें सात्त्विक रसें । जंव देहीं मेहो वरीषे । तंव आयुष्यनदी उससे । दिहाचि दिहा ॥ 132 ॥
अशा सात्विक अन्नांचा वर्षाव देहावर होत असतां दिवसेंदिवस त्या देहाच्या आयुष्य नदीला पूर येतो. 32
133-17
सत्त्वाचिये कीर पाळती । कारण हाचि सुमती । दिवसाचिये उन्नती । भानु जैसा ॥ 133 ॥
दिवसाच्या वृद्धीला जसा सूर्य कारण आहे त्याप्रमाणे सत्ववृद्धीस व रक्षणास हाच आहार कारण आहे. 33
134-17
आणि शरीरा हन मानसा । बळाचा पैं कुवासा । हा आहारु तरी दशा । कैंची रोगां ॥ 134 ॥
आणि शरीराला व मनाला बल अर्पण करणाऱ्या ह्या आहाराचा आश्रय असल्यावर तेथे रोगाचा प्रवेश कसा होणार? 34
135-17
हा सात्त्विकु होय भोग्यु । तैं भोगावया आरोग्यु । शरीरासी भाग्यु । उदयलें जाणो ॥ 135 ॥
असा सात्विक आहार भोग्य म्हणून प्राप्त असेल तरच आरोग्याच भोग घडण्याचे शरीराचे भाग्य उदयाला आले आहे असे म्हणावें. 35
136-17
आणि सुखाचें घेणें देणें । निकें उवाया ये येणें । हें असो वाढे साजणें । आनंदेंसीं ॥ 136 ॥
आणि त्याचे सर्व व्यापार या आहाराने सुखमय होतात; फार काय सांगावें? त्याची वृत्ति सदा आनंदी असते. 36
137-17
ऐसा सात्त्विकु आहारु । परीणमला थोरु । करी हा उपकारु । सबाह्यासी ॥ 137 ॥
-ह्याप्रमाणे सात्विक आहाराचा फार थोर परिणाम असून तो अंतर्बाह्य सर्वप्रकारें उपकारक आहे. 37
138-17
आतां राजसासि प्रीती । जिहीं रसीं आथी । करूं तयाही व्यक्ती । प्रसंगें गा ॥ 138 ॥
आतां प्रसंगवशांत ज्या रसांची राजस वृत्तीच्या माणसाला आवड असते त्याचेही वर्णन करू.38
आहार आणि त्याचे प्रकारासह अधिक माहिती
आहार आणि त्याचे प्रकारासह अधिक माहिती
