सार्थ ज्ञानेश्वरी अध्याय १६ वा ओवी १०१ ते १२५ पहा.

101-16
नातरी ठेविलें देखावया । आदर कीजे दिविया । कां शाखा फळें यावया । सिंपिजे मूळ ॥ 101 ॥
अंधारांतील जिन्नस सांपडावा म्हणून दिव्याला जपतात; किंवा मुळांना पाणी घालतात ते मुळांसाठी नसून खाद्यांना (फांद्याना) फळे यावी म्हणून होय. 1
102-16
हें बहु असो आरिसा । आपणपें देखावया जैसा । पुढतपुढती बहुवसा । उटिजे प्रीती ॥ 102 ॥
किंवा हें असो, आपले स्वच्छ प्रतिबिंब दिसावे म्हणून आरसा जसा वारंवार साफ करितात. 2
103-16
तैसा वेदप्रतिपाद्यु जो ईश्वरु । तो होआवयालागीं गोचरु । श्रुतीचा निरंतरु । अभ्यासु करणें ॥ 103 ॥
त्याप्रमाणे वेदांनींच ज्याचे प्रतिपादन केले आहे,अस जो ईश्वर त्याचे दर्शन (प्राप्ति) होण्यासाठीं जो निरंतर श्रुत्यर्थाचा अभ्यास करितो. 3
104-16
तेंचि द्विजांसीच ब्रह्मसूत्र । येरा स्तोत्र कां नाममंत्र । आवर्तवणें पवित्र । पावावया तत्त्व ॥ 104 ॥
द्विजांनी हा अभ्यास ब्रह्मसूत्रद्वारा करावा व इतरांनी स्तोत्र नाममंत्रादिकांच्या आवर्तनाने करावा म्हणजे त्यांना तत्त्वज्ञान होईल. 4
105-16
पार्था गा स्वाध्यावो । बोलिजे तो हा म्हणे देवो । आतां तप शब्दाभिप्रावो । आईक सांगों ॥ 105 ॥
पार्था, ज्याला स्वाध्याय म्हणतात, तो देवांनी ह्याप्रमाणे सांगितला आहे.आतां तप शब्दाचा अभिप्राय सांगतों तो श्रवण कर. 5

106-16
तरी दानें सर्वस्व देणें । वेंचणें तें व्यर्थ करणें । जैसे फळोनि स्वयें सुकणें । इंद्रावणी जेवीं ॥ 106 ॥
आपले सर्वस्व दान करण्यांत खर्च करणें तें दान होय; नुसतें वाटेल तसें द्रव्य खर्च करणें तें दान न होतां व्यर्थ हानि होय. कसे तर, कडूवृंदावन वृक्ष वाटेल तेवढा फळांनी लादूनही व्यर्थ सुकून जातो. त्याप्रमाने 6
107-16
नाना धूपाचा अग्निप्रवेशु । कनकीं तुकाचा नाशु । पितृपक्षु पोषिता ऱ्हासु । चंद्राचा जैसा ॥ 107 ॥
अथवा धूपाचा व कनकाचा अग्निप्रवेश हा जसा गुणविकासामुळे त्यांचा एकप्रकारचा उत्कर्ष होय किंवा चंद्र कलांकलांनीं कृश झाला तरी पितृपक्षाचे वनस्पतींचे जसें पोषण होतें. 7
108-16
तैसा स्वरूपाचिया प्रसरा -। लागीं प्राणेंद्रियशरीरां । आटणी करणें जें वीरा । तेंचि तप ॥ 108 ॥
त्याप्रमाणे, अर्जुना, स्वस्वरूप (ब्रह्म) प्राप्तीसाठीं, प्राण, इंद्रिये, व शरीर ह्यांचा वेंच करणे तेच तप होय. 8
109-16
अथवा अनारिसें । तपाचें रूप जरी असे । तरी जाण जेवीं दुधीं हंसें । सूदली चांचू ॥ 109 ॥
अथवा याहून अन्य असे गणले गेलेलें जें तप, ती शुद्ध तप नसल्यामुळे त्यांतील शुद्धाशुद्धतेला हंसक्षीरन्याय लावणं प्राप्त आहे.9
110-16
तैसें देहजीवाचिये मिळणीं । जो उदयजत सूये पाणी । तो विवेक अंतःकरणीं । जागवीजे ॥ 110 ॥
म्हणून देह व जीव ह्यांचे तादात्म्य जन्मतःच तोडून टाकण्याकरितां ज्या विवेकाची आवश्यकता आहे तो विवेक अंतःकरणांत जागा असू दे. 110

111-16
पाहतां आत्मयाकडे । बुद्धीचा पैसु सांकडें । सनिद्र स्वप्न बुडे । जागणीं जैसें ॥ 111 ॥
जागृतींत निद्रेसह जसा स्वप्नाचा लय होतो, त्याचप्रमाणे अंतर्मुखतेने बुद्धि आत्म्याकडे वळली असतां तिची विषयाकडील धांव सहजच कुंठित होते. 11
112-16
तैसा आत्मपर्यालोचु । प्रवर्ते जो साचु । तपाचा हा निर्वेचु । धनुर्धरा ॥ 112 ॥
त्याचप्रमाणे आत्मप्राप्तीच्या इच्छेने ज्याची बुद्धि ह्याप्रमाणे प्रवृत्त होते, तें, अर्जुना, तप असे म्हणतात. 12
113-16
आतां बाळाच्या हितीं स्तन्य । जैसें नानाभूतीं चैतन्य । तैसें प्राणिमात्रीं सौजन्य । आर्जव तें ॥ 113 ॥
आतां स्तन्य (आईचे अथवा गाईचे दूध) जसें बालाचे व चैतन्य जसें भूतमात्राचे कल्याण होय, त्याचप्रमाणे, सर्व प्राणिमात्रांच्याविषयीं ज्याच्या ठिकाणी सौजन्य असतें तें “आर्जव” होय. 13
अहिंसा सत्यमक्रोध्स्त्यागः शान्तिरपैशुनम् ।
दया भूतेष्वलोलुप्त्वं मार्दवं ह्रीरचापलम् ॥16. 2॥
114-16
आणि जगाचिया सुखोद्देशें । शरीरवाचामानसें । राहाटणें तें अहिंसे । रूप जाण ॥ 114 ॥
आणि सर्व जगाला जेणकरून सुख होईल, असा कायावाचामने ज्याचा सर्व व्यापार सुरू असतो तें ‘अहिसेचे रूप’ होय असे समज. 14
115-16
आतां तीख होऊनि मवाळ । जैसें जातीचें मुकुळ । कां तेज परी शीतळ । शशांकाचें ॥ 115 ॥
आतां कमलकळिका जशी पाण्याचा भेद करते म्हणून तीक्ष्ण व स्पर्शाला पहावे तर अत्यंत मृदु असते किंवा प्रकाश देऊनही चंद्राचे तेज शीतल असते. 15

116-16
शके दावितांचि रोग फेडूं । आणि जिभे तरी नव्हे कडु । ते वोखदु नाहीं मा घडू । उपमा कैंची ॥ 116 ॥
ज्याच्या दर्शनानेच रोगनिवृत्ति होते व जें सेवन केले असतां कटु अगर अरोचक नसते असे औषधच दिसत नाही; मग ती उपमा कशी द्यावी? 16
117-16
तरी मऊपणें बुबुळे । झगडतांही परी नाडळे । एऱ्हवीं फोडी कोंराळें । पाणी जैसें ॥ 117 ॥
आणि मृदुपणा पाहू गेले तर जे डोळयाच्या बुबुळालाही खुपणार नाही असे असून कठोरता पाहू गेले तर पर्वताचे कडे फोडून बाहेर पडणाऱ्या पाण्यासारखे आहे. 17
118-16
तैसें तोडावया संदेह । तीख जैसें कां लोह । श्राव्यत्वें तरी माधुर्य । पायीं घालीं ॥ 118 ॥
त्याचप्रमाणे संदेहनिवृत्तिमध्यें जें लोखंडाच्या हत्याराप्रमाणे तीक्ष्ण असून, माधुर्यालाहि मागे टाकील असें श्रवण करितांना गोड वाटते. 18
119-16
ऐकों ठातां कौतुकें । कानातें निघती मुखें । जें साचारिवेचेनि बिकें । ब्रह्मही भेदी ॥ 119 ॥
ज्याचे कौतुकानें ही श्रवण केले असतां कानाला अधिक सेवनाची इच्छा होऊन जणू मुखेच फुटतात व सत्यत्वाच्या सामर्थ्याच्या दृष्टीने जे ब्रह्मालाही मागे टाकील अथवा हार जाणार नाही.19
120-16
किंबहुना प्रियपणे । कोणातेंही झक{ऊं} नेणे । यथार्थ तरी खुपणें । नाहीं कवणा ॥ 120 ॥
किंबहुना, प्रियपणाच्या दृष्टीने पाहू गेले त्याचे शब्द कोणालाही फसविणारे नसतात व यथार्थ असूनही ते कोणालाही खुपण्यासारखे नसतात. 120

121-16
एऱ्हवीं गोरी कीर काना गोड । परी साचाचा पाखाळीं कीड । आगीचें करणें उघड । परी जळों तें साच ॥ 121 ॥
नाहीतर, फांसेपारध्याचे गायन अगर ध्वनि कानास गोड लागतो खरा; पण त्यांत सत्याच लेश नसतो; किंवा अग्नि आपलें कर्म चोरून नव्हे तर उघडपने करितो, पण त्या उघड अगर सत्य कर्माला काय आग लावावयाची आहे? 21
122-16
कानीं लागतां महूर । अर्थें विभांडी जिव्हार । तें वाचा नव्हे सुंदर । लांवचि पां ॥ 122 ॥
वरून कानारा गोड वाटणारे, पण, अर्थदृषष्ठया काळजाला घर पाडणारें भाषण सुंदर न म्हणत ती शुद्ध मायावी राक्षसीच म्हणावी. 22
123-16
परी अहितीं कोपोनि सोप । लालनीं मऊ जैसें पुष्प । तिये मातेचें स्वरूप । जैसें कां होय ॥ 123 ॥
परंतु अहितापासून रक्षण करण्याकरिता वरून रागाचा आव आणणारी, पण, अंतःकरणांत रक्षणाविषयीं पुष्पाप्रमाणे मृदु असणारी अशी आई असते. 23
124-16
तैसें श्रवणसुख चतुर । परीणमोनि साचार । बोलणें जें अविकार । तें सत्य येथें ॥ 124 ॥
तसें ऐकतांना मधुर व कौतुकास्पद, परिणामी सत्य व कोणाचेही वर्म न दुखविणारें जें भाषण ते ” सत्य ” असे म्हणतात. 24
125-16
आतां घालितांही पाणी । पाषाणीं न निघे आणी । कां मथिलिया लोणी । कांजी नेदी ॥ 125 ॥
किंवा दगडावर पाणी घातले तरी जसा अंकुर फुटणे शक्य नाही किंवा कांजी घुसळली असतां जसे लोणी निघणें शक्य नसतें. 25

Sartha Dnyaneshwari Chapter 16th Complete
Sartha Dnyaneshwari Adhyay Solava Sampurn
सार्थ ज्ञानेश्वरी अध्याय सोळावा संपूर्ण
सार्थ ज्ञानेश्वरी अध्याय 16 वा संपूर्ण
सार्थ ज्ञानेश्वरी अध्याय १६ वा संपूर्ण