सार्थ ज्ञानेश्वरी अध्याय १५ वा ओवी ३७६ ते ४०० पहा.

376-15
पैं रुखु डोलतु देखावा । तरी वारा वाजतु मानावा । रुखु नसे तेथें पांडवा । नाहीं तो गा? ॥ 376 ॥
पण अर्जुना, असे पहा कीं, वृक्ष हलत असला म्हणजेच वारा वहात असल्यामुळे आहे असे म्हणावें? आणि जेथे वृक्षच नसेल तेथे वारा नाहींच असें कां समजावयाचें? 76
377-15
कां आरिसा समोर ठेविजे । आणि आपणपें तेथ देखिजे । तरी तेधवांचि जालें मानिजे । काय आधीं नाहीं? ॥ 377 ॥
किंवा, आरसा समोर ठेवून आपण आपलें रूप त्यांत पाहिले, म्हणजे मूळरूपही तेव्हांच झालें असें कां समजावयाचे? ते आधीं नव्हतें कां? 77
378-15
कां परता केलिया आरिसा । लोपु जाला तया आभासा । तरी आपणपें नाहीं ऐसा । निश्चयो करावा? ॥ 378 ॥
किंवा आरसा परत नेला, आणि त्यांतील आभासाचा लोप झाला म्हणजे आपलाच लोप झाला असा कां निश्चय करावयाचा? 78
379-15
शब्द तरी आकाशाचा । परी कपाळीं पिटे मेघाचा । कां चंद्रीं वेगु अभ्राचा । अरोपिजे ॥ 379 ॥
वस्तुतः शब्द हा आकाशाच गुण आहे,पण ( मेघांचा ) गडगडाट झाला म्हणजे तो ध्वनि मेघांचा आहे असे सर्व लोक म्हणतात, किवा अभ्रांच्या गतीचा आरोप चंद्रावर करून चंद्रच चालतो आहे असे म्हणतात. 79
380-15
तैसें होइजे जाइजे देहें । तें आत्मसत्ते अविक्रिये । निष्टंकिती गा मोहें । आंधळे ते ॥ 380 ॥
उत्पन्न होणे किवा नष्ट होणे हे वस्तुतः देहाचे धर्म आहेत, पण, ज्यांची विचारशक्ति लोपली आहे असे अज्ञजन मोहाने, ते धर्म, अविक्रिय व सत्तास्वरूप जो आत्मा त्याचेच आहेत असा निश्चय करितात. 380

381-15
येथ आत्मा आत्मयाच्या ठायीं । देखिजे देहींचा धर्मु देहीं । ऐसें देखणें तें पाहीं । आन आहाती ॥ 381 ॥
ह्या व्यवहारांत ( होणें जाणें ) आत्म्याचा कांहीही संबंध नसून, तो स्वसत्तेनेच असंगत्वाने स्थित आहे; व हे केवल देहधर्म होत, अशी ज्यांची दृष्टि ( निश्चय ) आहे ते निराळेच अगर विरळा आहेत. 81
382-15
ज्ञानें कां जयाचे डोळे । देखोनि न राहती देहींचे खोळे । सूर्यरश्मी आणियाळे । ग्रीष्मीं जैसें ॥ 382 ॥
ग्रीष्म ऋतूतील सूर्याचे तीक्ष्ण किरण मेघांतून पार निघून खालील पृथ्वीतलापर्यंत जसे पोंचतात, त्याप्रमाणे ज्यांची दृष्टि ( बुद्धि ) ज्ञानामुळे पांचभौतिक देहखोळ पाहून तेथेच कुंठित होत नाही. 82
383-15
तैसे विवेकाचेनि पैसें । जयांची स्फूर्ती स्वरूपीं बैसे । ते ज्ञानिये देखती ऐसें । आत्मयातें ॥ 383 ॥
तर, वरील दृष्टांताप्रमाणंविवेकाच्या प्रकाशने ती दृष्टि देहाच्या पलीकडील जी आत्मवस्तु तेथवर पोचू शकते, असे जे ज्ञानी, ते, आत्म्याला असा पहातात. 83
384-15
जैसें तारांगणीं भरलें । गगन समुद्रीं बिंबलें । परी तें तुटोनि नाहीं पडिलें । ऐसें निवडे ॥ 384 ॥
जसे अनंत नक्षत्रयुक्त आकाश समुद्रात प्रतिबिंबित झाले असतां, तें कांहीं वरून तुटून पडलें नाहीं असेंच सर्व मानतात. 84
385-15
गगन गगनींचि आहे । हें आभासे तें वाये । तैसा आत्मा देखती देहें । गंवसिलाही ॥ 385 ॥
व आकाश होते तसेच आपल्या ठिकाणी आहे, हा दिसणारा केवळ मिथ्याभ्यास आहे असे म्हणतात; त्याचप्रमाणे देहस्थ वाटणारा आत्माही वस्तुतः देहस्थ नाहीं (तो स्वस्वरूपस्थित आहे) अशी ज्ञान्यांची दृष्टि असते 85

386-15
खळाळाच्या लगबगीं । फेडूनि खळाळाच्या भागीं । देखिजे चंद्रिका कां उगी । चंद्रीं जेवीं ॥ 386 ॥
पाण्याच्या खळाळीची चंचलता, त्यांत प्रतिफलित झालेल्या चंद्राचीही आहे असे जरी दिसले तरी, ती चंद्राची नसून केवळ पाण्याची आहे, चंद्र अचलच आहे असे जसे मानतात, 86
387-15
कां नाडरचि भरे शोषें । सूर्यु तो जैसा तैसाचि असे । देह होतां जातां तैसें । देखती मातें ॥ 387 ॥
डबक्यांतील सूर्याचे प्रतिबिंब दिसणे अगर लोपणे हा केवळ त्यांत पाणी असणे अगर नसणे ह्याचा खेळ होय; सूर्याचा त्याच्याशीं कांहीही संबंध नसून तो स्वस्थानीं जसाच्या तसाच असतो, तसाच देहाच्या होण्याजाण्याने मला कांहीही विकार होत नाही असे जे ज्ञानी पाहातात. 87
388-15
घटु मठु घडले । तेचि पाठीं मोडले । परी आकाश तें संचलें । असतचि असे ॥ 388 ॥
घट, मठ घडले आणि मागून मोडले तरी तेथील आकाश असते तसेच स्थित असतें. (विकार पावत नाही.) 88
389-15
तैसें अखंडे आत्मसत्ते । अज्ञानदृष्टि कल्पितें । हें देहचि होतें जातें । जाणती फुडें ॥ 389 ॥
तसेच, अखंड जी आत्मसत्ता तिच्या आधारावर अज्ञान्यांनी कल्पिलेले हे देहच होतात जातात, त्याने (वरील आकाशाच्या दष्टांताप्रमाणे आत्मसत्तेत वर कांहीही विकार नाही असे ते स्पष्ट जाणतात. 89
390-15
चैतन्य चढे ना वोहटे । चेष्टवी ना चेष्टे । ऐसें आत्मज्ञानें चोखटें । जाणती ते ॥ 390 ॥
ज्यांना यथार्थ आत्मबोध झाला आहे त्यांच्या दृष्टीने, शुद्ध चैतन्यस्वरूप आत्मा कधी वाढतही नाही, किंवा घटतही नाही; तसाच तो कांहीं चेष्टा करीतहि नाहीं किंवा करवीतही नाही. 390

391-15
आणि ज्ञानही आपैतें होईल । प्रज्ञा परमाणुही उगाणा घेईल । सकळ शास्त्रांचें येईल । सर्वस्व हातां ॥ 391 ॥
इतर ज्ञानाची गोष्ट घेतली तर, ते स्वाधीन होणे शक्य आहे, इतकें की, त्यायोगे पृथ्वीचे परमाणूही मोजतां येतील आणि सकल शास्त्रसार करतलामलकवत् ग्रहण होईल, 91
392-15
परी ते व्युत्पत्ति ऐसी । जरी विरक्ति न रिगे मानसीं । तरी सर्वात्मका मजसीं । नव्हेचि भेटी ॥ 392 ॥
परंतु इतका व्युत्पन्न व ज्ञानसंपन्न होऊनही, जर अत:करणांत वैराग्याचा प्रवेश नसेल तर, सर्वात्मक जो मी, त्या माझी भेट (ज्ञान) त्याला होणारच नाहीं. 92
393-15
पैं तोंड भरो कां विचारा । आणि अंतःकरणीं विषयांसि थारा । तरी नातुडें धनुर्धरा । त्रिशुद्धी मी ॥ 393 ॥
आणखीही असे की, सर्व शास्त्रे मुखोद्गत असूनही अंत:करणांत विषयलालसा असेल, तरीही, अर्जुना, माझी त्याला कालत्रयी प्राप्ति होणार नाही. 93
394-15
हां गा वोसणतयाच्या ग्रंथीं । काई तुटती संसारगुंती? । कीं परिवसिलिया पोथी । वाचिली होय? ॥ 394 ॥
अरे, झोंपेत बरळल्या गेलेल्या ग्रंथांतील वाक्यांनी कोणी संसारमुक्त झाला आहे काय? किंवा पोथीचे नुसते रक्षण अगर तिची पूजा करून ती वाचल्याचे श्रेय येतें काय? 94
395-15
नाना बांधोनियां डोळे । घ्राणीं लाविजती मुक्ताफळें । तरी तयांचें काय कळे । मोल मान? ॥ 395 ॥
किंवा डोळे बांधुन परीक्षेसाठीं मोती नाकास लाविले तर त्यांचे मुल्य अगर महत्व कळेल काय? 95

396-15
तै सा चित्तीं अहंते ठावो । आणि जिभे सकळशास्त्रांचा सरावो । ऐसेनि कोडी एक जन्म जावो । परी न पविजे मातें ॥ 396 ॥
त्याप्रमाणे, चित्तांत अहंकाराचे बिऱ्हाड, (पक्के ठाण) आणि जिव्हेवर सर्व शास्त्रे खेळती, असे कोट्यवधी जन्म गेले तरी मत्प्राप्ति होणें नाहीं. 96
397-15
जो एक मी कां समस्तीं । व्यापकु असें भूतजातीं । ऐक तिये व्याप्ती । रूप करूं ॥ 397 ॥
एक असणारा जो मी, त्या माझी, सर्व भूतांत कधी व्याप्ति आहे तिची तुला फोड करून सांगू. 97
यदादित्यगतं तेजो जगद्भासयतेऽखिलम् ।
यच्चन्द्रमसि यच्चाग्नौ तत्तेजो विद्धि मामकम् ॥15. 12॥
398-15
तरी सूर्यासकट आघवी । हे विश्वरचना जे दावी । ते दीप्ति माझी जाणावी । आद्यंतीं आहे ॥ 398 ॥
सूर्य आणि ही सर्व विश्वरचना ज्या प्रकाशानें दिसते तो सर्व प्रकाश माझा आहे असे समज. तोच विश्वरचनेच्या आधी व नंतरही आहेच. 98
399-15
जल शोषूनि गेलिया सविता । ओलांश पुरवीतसे जे माघौता । ते चंद्रीं पंडुसुता । ज्यो{त्}स्ना माझी ॥ 399 ॥
अर्जुना, सूर्य, जळ शोषण करून गेल्यावर, तेथे, मागाहून ओलावा पुरविणारी जी चंद्रप्रभा, ती माझी होय. 99
400-15
आणि दहन-पाचनसिद्धी । करीतसे जें निरवधी । ते हुताशीं तेजोवृद्धी । माझीचि गा ॥ 400 ॥
आणि, दहन किंवा पाचन करण्याची जी अग्नीच्या ठिकाणची अमर्याद शक्ति, तेंही माझेच तेज होय. 400
गामाविश्य च भूतानि धारयाम्यहमोजसा ।
पुष्णामि चौषधीः सर्वाः सोमो भूत्वा रसात्मकः ॥15. 13॥

Sartha Dnyaneshwari Chapter 15th Complete
Sartha Dnyaneshwari Adhyay Pandharawa Sampurn
सार्थ ज्ञानेश्वरी अध्याय पंधरावा संपूर्ण
सार्थ ज्ञानेश्वरी अध्याय 15 वा संपूर्ण
सार्थ ज्ञानेश्वरी अध्याय १५ वा संपूर्ण