सार्थ ज्ञानेश्वरी अध्याय १५ वा ओवी ३०१ ते ३२५ पहा.

301-15
जैसा अग्नीचा डोंगरु । नेघे कोणी बीज अंकुरु । तैसा मनीं जयां विकारु । उदैजेना ॥ 301 ॥
आगीमध्ये जसे कसलेही बी रुजणे शक्य नाही, तसा ज्याच्या मनांत विकार (सत्यत्वाने) उत्पन्नच होत नाही. 1
302-15
जैसा काढिलिया मंदराचळु । राहे क्षीराब्धि निश्चळु । तैसा नुठी जयां सळु । कामोर्मीचा ॥ 302 ॥
रवि (मंथा) म्हणून योजलेला मंदारपर्वत काढल्यावर समुद्र जसा स्थिर झाला त्याप्रमाणे, सदैव शांत असल्यामुळे ज्याच्या चित्तात कामाची उर्मी उठत नाही. 2
303-15
चंद्रमा कळीं धाला । न दिसे कोणें आंगी वोसावला । तेवीं अपेक्षेचा अवखळा । न पडे जयां ॥ 303 ॥
षोडषकलापूर्ण चंद्र जसा कोणत्याही अंगाने अपूर्ण नसतो, तसा पूर्णस्वरूप ह्याला कसलीच अपेक्षा असणे शक्य नाही. 3
304-15
हें किती बोलूं असांगडें । जेवीं परमाणु नुरे वायूपुढें । तैसें विषयांचें नावडे । नांवचि जयां ॥ 304 ॥
ह्या पुरुषाच्या निरुपम गोष्टी तुला किती सांगाव्या? वायूपुढे जसे परमाणूचे नावही घेण्याची सोय नाही, तसे ह्याला विषयाचे नांवही आवडत नाही. 4
305-15
एवं जे जे कोणी ऐसे । केले ज्ञानाग्नि हुताशें । ते तेथ मिळती जैसें । हेमीं हेम ॥ 305 ॥
ह्याप्रमाणे जे किंवा ज्ञानाग्नीने शुद्ध झाले आहेत, ते, सुवर्णातिसुवर्ण मिळावें त्याप्रमाणे क्षेत्रं प्राप्त होतात. 5

306-15
तेथ म्हणिजे कवणें ठाईं । ऐसेंही पुससी कांहीं । तरी तें पद गा नाहीं । वेंचु जया ॥ 306 ॥
तेथे म्हणजे कोठे असे म्हणशील तर, ज्या पदाचा केव्हाही नाश होत नाही अशी जी परमात्मवस्तु तेथे प्राप्त होतात. (तदरूप होतात) 6
307-15
दृश्यपणें देखिजे । कां ज्ञेयत्वें जाणिजे । अमुकें ऐसें म्हणिजे । तें जें नव्हे ॥ 307 ॥
जे दृष्टीचा विषय होईल, किंवा जे जाणले जाईल, जे असे किंवा तसे आहे असे म्हणतां येईल, असे जें नाही (ते, ते पद होय.) 7
न तद्भासयते सूर्यो न शशाङ्को न पवकः ।
यद्गत्वा न निवर्तन्ते तद्धाम परमं मम ॥15. 6॥
308-15
पैं दीपाचिया बंबाळीं । कां चंद्र हन जें उजळी । हें काय बोलों अंशुमाळी । प्रकाशी जें ॥ 308 ॥
दिव्याच्या भडक तेजांत किंवा चंद्रप्रकाशात जे स्पष्ट दिसते, इतकेच काय सांगावें? तर सूर्य ज्याचे प्रकाशन करितो. 8
309-15
तें आघवेंचि दिसणें । जयाचें कां न देखणें । विश्व भासतसे जेणें । लपालेनी ॥ 309 ॥
हा सर्व दिसण्याचा व्यवहार, म्हणजे ज्याचे अदर्शन किंवा अज्ञान आहे; कारण, त्या वस्तूच्या अदर्शन स्थितीतच (अज्ञानांतच) विश्वाभास होत असतो. 9
310-15
जैसें शिंपीपण हारपे । तंव तंव खरें होय रुपें । कां दोरी लोपतां सापें । फार होइजे ॥ 310 ॥
शिपीचा शिंपीपण जसा जसा नजरेआड होतो तसे तसे रुपे खरे वाटू लागते, किंवा दोरीचा दोरपणा लोपेल तोंवरच सापाची प्रतिष्ठा असणार. 310

311-15
तैसीं चंद्रसूर्यादि थोरें । इयें तेजें जियें फारें । तियें जयाचेनि आधारें । प्रकाशती ॥ 311 ॥
त्याचप्रमाणे, हे चंद्रसूर्यादि प्रकाशित थोर पदार्थ जिच्या अंधारांत म्हणजे (अज्ञानांत) प्रकाशित होतात.11
312-15
ते वस्तु कीं तेजोराशी । सर्वभूतात्मक सरिसी । चंद्रसूर्याच्या मानसीं । प्रकाशे जे ॥ 312 ॥
ती वस्तु तेजोराशि (तेजाची खाण) खरी; ती सर्व भूतांचा आत्मा असून सर्वत्र सम आहे, आणि चंद्र- सुर्यांनाही तिचाच प्रकाश आहे.12
313-15
म्हणौनि चंद्रसूर्य कडवसां । पडती वस्तूच्या प्रकाशा । यालागीं तेज जें तेजसा । तें वस्तूचें आंग ॥ 313 ॥
(अशी वस्तुस्थिति आहे) म्हणून, वस्तूच्या प्रकाशापुढे चंद्र व सूर्य हे कवडशासारखे क्षुद्र होत; यास्तव तेजिष्ठ वस्तूंच्या ठिकाणचे तेज ती वस्तुप्रभा होय.13
314-15
आणि जयाच्या प्रकाशीं । जग हारपे चंद्रार्केंसीं । सचंद्र नक्षत्रें जैसीं । दिनोदयीं ॥ 314 ॥
सूर्योदय झाल्यावर चंद्रासह सर्व नक्षत्रे जशीं लोप पावतात, त्याप्रमाणे, जी आत्मवस्तु स्वप्रकाशत्वाने प्रकाशित झाली असतां (आत्मानुभवकाली) चंद्रसूर्यासह जगाचा लोप होतो, 14
315-15
नातरी प्रबोधलिये वेळे । ते स्वप्नींची डिंडीमा मावळे । कां नुरेचि सांजवेळे । मृगतृष्णिका ॥ 315 ॥
किंवा जागृतींत स्वप्नांतील सर्व व्यवहार मावळतो अथवा संध्याकाळ झाल्यावर ज्याप्रमाणे मृगजल आपोआप नाहीसे होते. 15

316-15
तैसा जिये वस्तूच्या ठायीं । कोण्हीच कां आभासु नाहीं । तें माझें निजधाम पाहीं । पाटाचें गा ॥ 316 ॥
त्याप्रमाणे, ज्या वस्तूच्या ठिकाण अन्य कसलाही आभास नाहीं तें, अर्जुना, माझे मुख्यस्थान म्हणजे स्वरूप होय.16
317-15
पुढती जे तेथ गेले । ते न घेती माघौतीं पाउलें । महोदधीं कां मिनले । स्रोत जैसे ॥ 317 ॥
महासागराला मिळून सागररूप झालेले ओढे जसे माघारे येणें संभवत नाही, त्याप्रमाणे त्या स्थानाला जे गेले त्यांची पुन्हां जन्माला येण्याची गोष्टच नको. 17
318-15
कां लवणाची कुंजरी । सूदलिया लवणसागरीं । होयचि ना माघारी । परती जैसी ॥ 318 ॥
किंवा मिठाची केलेली हत्तीण लवण सागरांत सोडली असतां, जशी परत येणे शक्य नाहीं. 18
319-15
नाना गेलिया अंतराळा । न येतीचि वन्हिज्वाळा । नाहीं तप्तलोहौनि जळा । निघणें जेवीं ॥ 319 ॥
अथवा आकाशांत गेलेल्या अग्निज्वाला जशा परत फिरत नाहीत किंवा तापलेल्या लोखंडावर टाकलेले पाणी परत पाणीरूपाने आढळणे शक्य नाही. 19
320-15
तेवीं मजसीं एकवट । जे जाले ज्ञानें चोखट । तयां पुनरावृत्तीची वाट । मोडली गा ॥ 320 ॥
त्याप्रमाणे, यथार्थज्ञानाने जे माझ्याशी ऐक पावले म्हणजे मद्रूप झालेत्यांना पुन्हा मागे येण्याला रस्ता नाही. (पुनर्जन्म नाहीं) 320

321-15
तेथ प्रज्ञापृथ्वीचा रावो । पार्थु म्हणे जी जी पसावो । परी विनंती एकी देवो । चित्त देतु ॥ 321 ॥
(येथून 342 ओवी पर्यंतच्या ओव्या ह्या पुढील श्लोकाचे अवतरण जाणाव्या)
हे भाषण ऐकून सर्व बुद्धिमंतांमध्ये श्रेष्ठ असा जो अर्जुन, तो म्हणाला, हो हो ! मजवर आपला केवढा प्रसाद आहे म्हणून सांगावें ! पण, प्रभो, आणखी एक शंका येते, तिचे निरसन व्हावें अशी इच्छा आहे.21
322-15
तरी देवेंसि स्वयें एक होती । मग माघौते जे न येती । ते देवेंसि भिन्न आथी । कीं अभिन्न जी ॥ 322 ॥
ती अशी – जे आपल्याशी एकवट झाले, म्हणजे ऐक्य पावले म्हणून माघारे येत नाहीत, ते, प्रभो, आपल्याहूनमूळचे भिन्न आहेत की अभिन्न आहेत? 22
323-15
जरी भिन्नचि अनादिसिद्ध । तरी न येती हें असंबद्ध । जे फुलां गेलें षट्पद । ते फुलेंचि होती पां ॥ 323 ॥
जर ते अनादिसिद्ध म्हणजे मूळचेच भिन्न असतील तर माघरे येत नाहीत हें म्हणणे जुळत नाही; पहा कि मधु सेवनार्थं पुष्पांशी ऐक्य पावलेले भ्रमर काय पुष्परूपच होतात म्हणावयाचे? 23
324-15
पैं लक्ष्याहूनि अनारिसे । बाण लक्ष्यीं शिवोनि जैसें । मागुते पडती तैसे । येतीचि ते ॥ 324 ॥
दुसरे असे की नेम मारावयाच्या वस्तुहून भिन्न असलेले बाण त्याला स्पर्शून जसे मागे खाली पडतात, तसे भिन्न असून आपल्याला मिळालेले परत आलेच पाहिजेत. 24
325-15
नातरी तूंचि ते स्वभावें । तरी कोणें कोणासि मिळावें । आपणयासी आपण रुपावें । शस्त्रें केवीं? ॥ 325 ॥
नाहीतर तुम्ही तेच ते अशी जर वस्तुस्थिति असेल, तर, कोणी कोणास मिळावयाचें? शस्त्र आपले आपल्यालाच कसें खोचणार? 25

Sartha Dnyaneshwari Chapter 15th Complete
Sartha Dnyaneshwari Adhyay Pandharawa Sampurn
सार्थ ज्ञानेश्वरी अध्याय पंधरावा संपूर्ण
सार्थ ज्ञानेश्वरी अध्याय 15 वा संपूर्ण
सार्थ ज्ञानेश्वरी अध्याय १५ वा संपूर्ण