सार्थ ज्ञानेश्वरी अध्याय १६ वा ओवी १५१ ते १७५ पहा.

151-16
वरी कोणे एकें उपायें । पडिलें तें उभें होये । तेंच कीजे परी घाये । नेदावे वर्मीं ॥ 151 ॥
तर, जो कोणी पतित असेल तो ज्या उपायाने उभा राहील म्हणजे सुधारेल ते उपाय योजून त्याचा मर्मच्छेद करू नये. 51
152-16
पैं उत्तमाचियासाठीं । नीच मानिजे किरीटी । हें वांचोनि दिठी । दोषु न घेपे ॥ 152 ॥
किंवा, अर्जुना, एखाद्या उत्तम किंवा पुरुषाची तुलना मनांत आणून त्यामानाने हा कनिष्ठ आहे असें मनांत न आणितां जो त्याच्या दोषांकडे दुर्लक्ष करितो. 52
153-16
अगा अपैशून्याचें लक्षण । अर्जुना हें फुडें जाण । मोक्षमार्गींचें सुखासन । मुख्य हें गा ॥ 153 ॥
अर्जुना, ” अपैशुन्याचे ” अथवा सुजनतेनें हे लक्षण होय व मोक्षमार्गातील हे एक सुखसाधन आहे. 53
154-16
आतां दया ते ऐसी । पूर्णचंद्रिका जैसी । निववितां न कडसी । सानें थोर ॥ 154 ॥
आतां दया म्हणजे काय विचारशील, तर ती अशी असावी कीं, पूर्णचंद्र परतापहरण करितांना जसा भेदाभेद राखीत नाही, तशी ती प्राणिमात्राच्या ठिकाणी सारखी असावी. 54
155-16
तैसें दुःखिताचें शिणणें । हिरतां सकणवपणें । उत्तमाधम नेणें । विवंचूं गा ॥ 155 ॥
म्हणून कोणाही दुःखितांचे दुःख पाहून, त्याचा उत्तमपणा अगर अधमपणा मनांत न आणितां त्याची करुणा करावी. 55

156-16
पैं जगीं जीवनासारिखें । वस्तु अंगवरी उपखें । परी जातें जीवित राखे । तृणाचेंहि ॥ 156 ॥
किंवा जगांत जीवनासारखी (जलासारखी) दुसरी कोणती वस्तु आहे की जी आपला सर्वस्व वेंच करून घेऊनही गवतासारख्याचेही जीवित रक्षण करितें. 56
157-16
तैसें पुढिलाचेनि तापें । कळवळलिये कृपें । सर्वस्वेंसीं दिधलेंहि आपणपें । थोडेंचि गमे ॥ 157 ॥
त्याप्रमाणे दुःखातं पाहून ज्याला कृपेने कळवळा येतो व जो त्याच्या सहाय्यार्थं आपले सर्वस्व देऊनही कांहींच दिलें नाहीं असें चित्तांत मानतो. 57
158-16
निम्न भरलियाविणें । पाणी ढळोंचि नेणे । तेवीं श्रांता तोषौनि जाणें । सामोरें पां ॥ 158 ॥
सखल प्रदेश पूर्ण भरल्याशिवाय पाणी जसे वाहू लागतच नाही, त्याप्रमाणे ज्याला समोरील पीडिताचे दुःख निवारण केल्याशिवाय अन्य कांहीही करणे सुचत नाहीं. 58
159-16
पैं पायीं कांटा नेहटे । तंव व्यथा जीवीं उमटे । तैसा पोळे संकटें । पुढिलांचेनि ॥ 159 ॥
किंवा पायांत मोडलेला कांटा असेपर्यंत जसें जीवाला त्याचे दुःख होतें, त्याप्रमाणे पुढीलांचे संकट पाहून जो नित्य पाळतो. 59
160-16
कां पावो शीतळता लाहे । कीं ते डोळ्याचिलागीं होये । तैसा परसुखें जाये । सुखावतु ॥ 160 ॥
किंवा पावलाला शीतलोपचार केले तर त्यांचा जसा त्यांच्यापेक्षा डोळ्यांनाच अधिक उपयोग होतो, त्याप्रमाणे जो दुसऱ्यायाचें सुख पाहूनच मनांत सुखी होतो. 160

161-16
किंबहुना तृषितालागीं । पाणी आरायिलें असे जगीं । तैसें दुःखितांचे सेलभागीं । जिणें जयाचें ॥ 161 ॥
किंबहुना, तृषितांची तृषा हरण व्हावी म्हणूनच जस जगांत पाण्याचा जन्म आहे, त्याप्रमाणे दुःखितांचे दुःख हरण करावें हेंच ज्याच्या जीवनाचे मुख्य कर्तव्य आहे.61
162-16
तो पुरुषु वीरराया । मूर्तिमंत जाण दया । मी उदयजतांचि तया । ऋणिया लाभें ॥ 162 ॥
अर्जुना, असा जो पुरुष तो दयेची केवळ मूर्तींच होय; तो जन्मत:च मला ऋणी करून ठेवितो. 62
163-16
आतां सूर्यासि जीवें । अनुसरलिया राजीवें । परी तें तो न शिवे । सौरभ्य जैसें ॥ 163 ॥
आतां, कमल जरी, सूर्यापाशीं जीवें भावें अनन्य असले तरी, तो जसा त्याच्या सुगंधाला स्पर्शही करीत नाही,63
164-16
कां वसंताचिया वाहाणीं । आलिया वनश्रीच्या अक्षौहिणी । ते न करीतुचि घेणी । निगाला तो ॥ 164 ॥
किंवा वसंतऋतूच्या आगमनाने सर्व वनश्री जरी पत्र, पुष्प, फल युक्त ऐश्वर्याला धारण करते तरी, तो त्या ऐश्वर्याकडे ढंकूनही न पहातां जसा सरळ निघून जातो. 64
165-16
हें असो महासिद्धीसी । लक्ष्मीही आलिया पाशीं । परी महाविष्णु जैसी । न गणीच ते ॥ 165 ॥
किंवा, ही राहो, सर्व सिद्धींसह लक्ष्मी पायाशी आली असतांही श्रीमहाविष्णु जसे तिला मुळींच महत्त्व देत नाही. 65

166-16
तैसे ऐहिकींचे कां स्वर्गींचे । भोग पाईक जालिया इच्छेचे । परी भोगावे हें न रुचे । मनामाजीं ॥ 166 ॥
त्याप्रमाणे ऐहिक किंवा पारत्रिक भोग ह्याच्या इच्छेचे दास होऊन पुढे आले तरी, त्यांच्या भोगाविषयीं ज्याला यत्किंचितही इच्छा होत नाही. 66
167-16
बहुवें काय कौतुकीं । जीव नोहे विषयाभिलाखी । अलोलुप्‌त्वदशा ठाउकी । जाण ते हे ॥ 167 ॥
बहुत काय सांगावें? कौतुकाखातरही ज्याला कधीं विषयसेवनाची इच्छा होत नांहीं. अशी जी दशा तें “अलोलुप्त्व” होय. 67
168-16
आतां माशियां जैसें मोहळ । जळचरां जेवीं जळ । कां पक्षियां अंतराळ । मोकळें हें ॥ 168 ॥
आतां, मधमाशांना जसे मोहोळ किंवा जलचरांना जसें जल, किंवा पक्षांना जसें आकाश नित्यप्रिय असतें. 68
169-16
नातरी बाळकोद्देशें । मातेचें स्नेह जैसें । कां वसंतीच्या स्पर्शें । मऊ मलयानिळु ॥ 169 ॥
किंवा, बालकाविषयीं मातेचे चित्त जसें नित्य प्रेमयुक्त असतें अथवा मलयागिरीवरून वसंतांत येणारा वारा जसा मधुर व कोमल असतो. 69
170-16
डोळ्यां प्रियाची भेटी । कां पिलियां कूर्मीची दिठी । तैसीं भूतमात्रीं राहटी । मवाळ ते ॥ 170 ॥
पतिव्रतेला पतिदर्शन, किंवा कांसवीच्या पिलांना मातृदृष्टि, ह्याप्रमाणे भूतमात्राविषयीं ज्याच्या अंतःकरणांत नित्यप्रेम व मार्दव असतें. 170

171-16
स्पर्शें अतिमृदु । मुखीं घेतां सुस्वादु । घ्राणासि सुगंधु । उजाळु आंगें ॥ 171 ॥
स्पर्श केला तर मृदु, सेवन केला तर रुचकर, वास घेतला तर सुगंधित, व रूपाने शुभ्र असा जो कापूर. 71
172-16
तो आवडे तेवढा घेतां । विरुद्ध जरी न होतां । तरी उपमे येता । कापूर कीं ॥ 172 ॥
तो वाटेल तेवढा सेवन करून जर बाधा न करितां, तर, त्याची उपमा देतां आली असती. 72
173-16
परी महाभूतें पोटीं वाहे । तेवींचि परमाणूमाजीं सामाये । या विश्वानुसार होये । गगन जैसें ॥ 173 ॥
परंतु ज्याच्या पोटांत पंचमहाभूतांचा समावेश होऊनही जे परमाणूमध्येही प्रविष्ट असते व जें विश्वाचा आकार धारण करिते असें जें गगन. 73
174-16
काय सांगों ऐसें जिणें । जें जगाचेनि जीवें प्राणें । तया नांव म्हणें । मार्दव मी ॥ 174 ॥
फार काय सांगावें ! याचें जिणे म्हणजे केवळ जगाच्या कल्याणार्थच असते त्याला ‘मार्दव’ असें मी म्हणतों74
175-16
आतां पराजयें राजा । जैसा कदर्थिजे लाजा । कां मानिया निस्तेजा । निकृष्टास्तव ॥ 175 ॥
आतां पराभव पावलेला राजा जसा लज्जेने व्यथित होतो, किंवा मानी पुरुष निकृष्ट स्थिति प्राप्त झाली असतां जसा निस्तेज होतो. 75

Sartha Dnyaneshwari Chapter 16th Complete
Sartha Dnyaneshwari Adhyay Solava Sampurn
सार्थ ज्ञानेश्वरी अध्याय सोळावा संपूर्ण
सार्थ ज्ञानेश्वरी अध्याय 16 वा संपूर्ण
सार्थ ज्ञानेश्वरी अध्याय १६ वा संपूर्ण