सार्थ ज्ञानेश्वरी अध्याय १५ वा ओवी ५५१ ते ५७५ पहा.

551-15
पैं नेणतयाप्रती । रुपेपणाची प्रतीती । रुपें न होनि शुक्ती । दावी जेवीं ॥ 551 ॥
किंवा, ज्याप्रमाणे, शुक्ति स्वतः रूपे न होतां नेणत्याला रुप्याचा भास होण्यास कारण होते 51
552-15
कां नाना अलंकारदशे । सोनें न लपत लपालें असे । विश्व न होनियां तैसें । विश्व जो धरी ॥ 552 ॥
नित्य प्रकट असणारें सोने अलंकाररूपानें स्थित असले म्हणजे नेणत्यांना लपाल्यासारखे होऊन त्यांना फक्त अलंकारच दिसतात; याप्रमाणे उत्तम पुरुष आपण केव्हांही विश्व न होतां नेणत्यांच्या दृष्टीला दिसणाऱ्या विश्वाचा आधार आहे. 52
553-15
हें असो जलतरंगा । नाहीं सिनानेपण जेवीं गा । तेवीं दिसता प्रकाशु जगा । आपणचि जो ॥ 553 ॥
हें असो. जल व त्यावरील लाटा ह्यात जशी भिन्नता नसते (पाण्याच्या अस्तित्वावरच लाटांचे अस्तित्व असते) त्याप्रमाणे, उत्तम पुरुषाच्या अस्तितेवरच नांदनारे जगत् (अन्वयदृष्टीने) त्याहून वेगळे नाही 53
554-15
आपुलिया संकोचविकाशा । आपणचि रूप वीरेशा । हा जळीं चंद्र हन जैसा । समग्र गा ॥ 554 ॥
केवळ चंद्राच्या संकोच विकासावरच जसा त्याच्या प्रतिबिंबाचा संकोच विकास अवलंबून आहे, त्याप्रमाणे आत्म्याचे प्रगट होणें अगर स्वरूपावस्थान असणे ह्यावर विश्वाचा प्रकटपणा अगर लोप अवलंबून आहे. 54
555-15
तैसा विश्वपणें कांहीं होये । विश्वलोपीं कहीं न जाये । जैसा रात्रीं दिवसें नोहे । द्विधा रवि ॥ 555 ॥
तसाच विश्वस्थितींत तो कांहीं होतही नाहीं अगर विश्वाच्या लोपाने तो कोठे जातही नाही. (आहे तसाच असतो ) ह्याला उदाहरण, रात्र आणि दिवस हे सूर्याच्या ठिकाणी भेद उत्पन्न करू शकत नाहीत. 55

556-15
तैसा कांहींचि कोणीकडे । कायिसेनिहि वेंचीं न पडे । जयाचें सांगडें । जयासीचि ॥ 556 ॥
याप्रमाणे तो कशांतही नसतो, कशानेहि न्यूनता पावत नाही; म्हणून तो कसा आहे हे सांगणे झाल्यास त्याच्यासारखाच तो आहे असे म्हणावें लागते. 56
यस्मात्क्षरमतीतोऽहमक्षरादपि चोत्तमः ।
अतोऽस्मि लोके वेदे च प्रथितः पुरुषोत्तमः ॥ 15.18॥
557-15
जो आपणपेंचि आपणया । प्रकाशीतसे धनंजया । काय बहु बोलों जया । नाहीं दुजें ॥ 557 ॥
अन्यप्रकाशनिरपेक्ष जो आपला आपणच प्रकाश करितो (स्वप्रकाशरूप आहे) तो, अर्जुना, काय सांगावें? केवल एकरूप आहे. त्यावांचुन दुसरें कांहीं नाहींच. 57
558-15
तो गा मी निरुपाधिकु । क्षराक्षरोत्तमु एकु । म्हणौनि म्हणे वेद लोकु । पुरुषोत्तमु ॥ 558 ॥
असा क्षराक्षराहून उत्तम किंवा श्रेष्ठ जो मी, हे माझे निरुपाधिक स्वरूप होय; म्हणूनच वेदांनी व लोकांनी ह्यांचे पुरुषोत्तम असे वर्णन केले आहे. 58
यो मामेवमसंमूढो जानाति पुरुषोत्तमम् ।
स सर्वविद्भजति मां सर्वभावेन भारत ॥ 15.19॥
559-15
परी हें असो ऐसिया । मज पुरुषोत्तमातें धनंजया । जाणे जो पाहलेया । ज्ञानमित्रें ॥ 559 ॥
परंतु हें असो, अर्जुना, असा जो भी पुरुषोत्तम त्याला तोच एक पाहू शकतो की, ज्याच्या अंतःकरणांत यथार्थ ज्ञानसूर्याचा उदय झाला आहे. 59
560-15
चेइलिया आपुलें ज्ञान । जैसें नाहींचि होय स्वप्न । तैसें स्फुरतें त्रिभुवन । वावों जालें ॥ 560 ॥
जागे झाल्यावर स्वप्नव्यवहार जसा नाहीसा होतो, तसेच “चेइलिया आपुलें ज्ञान” म्हणजे आत्मज्ञानाचा उदय झाल्यावर दिसणारे विश्व स्वप्नवत् वाव होते. 560

561-15
कां हातीं घेतलिया माळा । फिटे सर्पाभासाचा कांटाळा । तैसा माझेनि बोधें टवाळा । नागवे तो ॥ 561 ॥
जिच्यावर सर्पभ्रम झाला होता ती माळच हाती घेतल्यावर (अपरोक्ष झाल्यावर) जसा सर्पभ्रम व भीति नाहीशी होते, तसें ज्याला माझे ज्ञान झाले आहे तो ह्या टवाळ म्हणजे मिथ्या जगदाभासाने फसत नाही. (दृढमिथ्यात्वनिश्चयामुळे) 61
562-15
लेणें सोनेंचि जो जाणें । तो लेणेंपण तें वावो म्हणे । तेवीं मी जाणोनि जेणें । वाळिला भेदु ॥ 562 ॥
अलंकाराला ज्याने सुवर्णत्वाने जाणलें तो जसा अलंकार म्हणून कांहीं स्वतंत्र वस्तु मानीत नाही त्याप्रमाणे ज्याला माझे ज्ञान झाले त्याची, अलंकाराच्या दृष्टांताप्रमाणे, भेदबुद्धि पार नाहींशी अगर बाधित होते. 62
563-15
मग म्हणे सर्वत्र सच्चिदानंदु । मीचि एकु स्वतःसिद्धु । जो आपणेनसीं भेदु । नेणोनियां जाणे ॥ 563 ॥
मग, असा भेदबुद्धि बाधित झालेला पुरुष, स्वतःसिद्ध सच्चिदानंदस्वरूप असा मीच सर्वत्र आहे असे म्हणतो; व आपल्या स्वतःलाही दुजेपणाने न पहातां मला जाणतो. 63
564-15
तेणेंचि सर्व जाणितलें । हेंही म्हणणें थेंकुलें । जे तया सर्व उरलें । द्वैत नाहीं ॥ 564 ॥
आतां त्याला त्या पुरुषालाच सर्व ज्ञान झालें हेंही म्हणणे अपुरें म्हणजे वस्तुस्थितिदर्शक नाही; कारण, त्याला सर्व म्हणून कांहीं द्वैत उरलेच नाहीं. 64
565-15
म्हणौनि माझिया भजना । उचितु तोचि अर्जुना । गगन जैसें आलिंगना । गगनाचिया ॥ 565 ॥
म्हणून, अर्जुना, माझे भजन करावयास तोच (मद्रूप झालेला) एक योग्य होय; अरे! गगनाला आलिंगन देण्याची योग्यता एका गगनाचीच आहे, अन्याची नव्हे. 65

566-15
क्षीरसागरा परगुणें । कीजे क्षीरसागरचिपणें । अमृतचि होऊनि मिळणें । अमृतीं जेवीं ॥ 566 ॥
क्षीरसागराचा पाहुणचार क्षीरसागरानेच करणे अथवा अमृतत्वानेच अमृतास मिळणे जसे योग्य 66
567-15
साडेपंधरा मिसळावें । तैं साडेपंधरेंचि होआवें । तेवीं मी जालिया संभवे । भक्ति माझी ॥ 567 ॥
उत्तम सुवर्णात तद्रूप होण्यास जसे उत्तम सुवर्णच पाहिजे, त्याप्रमाणे जो मद्रूप झाला यालाच माझी भक्ति करणे शक्य व योग्य आहे. 67
568-15
हां गा सिंधूसि आनी होती । तरी गंगा कैसेनि मिळती? । म्हणौनि मी न होतां भक्ती । अन्वयो आहे? ॥ 568 ॥
गंगा सिंधूहून जर भिन्न असती तर ती सिंधुरूप कशी झाली असती? म्हणून “मी न होतां “ म्हणजे माझी सर्वव्यापकता न बाणतां परिच्छिन्न बुद्धी केलेली भक्ति खरी किंवा सार्थ होईल काय? 68
569-15
ऐसियालागीं सर्व प्रकारीं । जैसा कल्लोळु अनन्यु सागरीं । तैसा मातें अवधारीं । भजिन्नला जो ॥ 569 ॥
ह्यासाठी, समुद्राच्याच्या लाटा जशा समुद्राशीं सर्वथैव अनन्य (अभिन्न) आहेत, त्याप्रमाणे माझे भजन करणारा अनन्य असा, अगर अनन्य असेल त्यानेच खरे भजन केलें असें जाण. 69
570-15
सूर्या आणि प्रभे । एकवंकी जेणें लोभें । तो पाडु मानूं लाभे । भजना तया ॥ 570 ॥
सूर्य आणि प्रभा यांचे जसें नित्य ऐक्य आहे तशी वरील अनन्यभजनाची योग्यता आहे. 570
इति गुह्यतमं शास्त्रमिदमुक्तं मयाऽनघ ॥
एतद्बुद्ध्वा बुद्धिमान्स्यात् कृतकृत्यश्च भारत ॥15. 20॥
ॐ तत्सदिति श्रीमद्‌भगवद्‌गीतासूपनिषत्सु ब्रह्मविद्यायां योगशास्त्रे श्रीकृष्णार्जुनसंवादे पुरुषोत्तमयोगो नाम पञ्चदशोऽध्यायः ॥15॥
अर्थ : ॐ हे परमसत्य आहे. याप्रमाणे श्रीमद्‌भगवद्‌गीतारूपी उपनिषद तथा ब्रह्मविद्या आणि योगशास्त्राविषयी श्रीकृष्ण आणि अर्जुन यांच्या संवादातील पुरुषोत्तमयोग नावाचा हा पंधरावा अध्याय समाप्त झाला. ॥15॥

571-15
एवं कथिलयादारभ्य । हें जें सर्व शास्त्रैकलभ्य । उपनिषदां सौरभ्य । कमळदळां जेवीं ॥ 571 ॥
ह्याप्रमाणे अध्यायाला आरंभ केल्यापासून येथवर जे सर्व सांगितलें तें केवळ शास्त्रांपासूनच प्राप्त होत असते; आणि कमलांना सुगंध ही जशी शोभा, तसें हे गीताशास्त्र हे उपनिषद्रूप कमलांचा सुगंध होय. 71
572-15
हें शब्दब्रह्माचें मथितें । श्रीव्यासप्रज्ञेचेंनि हातें । मथुनि काढिलें आयितें । सार आम्हीं ॥ 572 ॥
शब्दब्रह्मरूप जो वेदार्णव त्यापासून व्यासबुद्धिरूप रवीनें मंथन करून आम्हीं हे अनादिसिद्ध लोणी काढले आहे.72
573-15
जे ज्ञानामृताची जाह्नवी । जे आनंदचंद्रींची सतरावी । विचारक्षीरार्णवींची नवी । लक्ष्मी जे हे ॥ 573 ॥
ही गीता ज्ञानामृताची गंगा, आनंदरूप चंद्राची सतरावी कला, अथवा विचाररूप क्षीरसागरांतून अवतरलेला नवीन लक्ष्मीचाच अवतार होय.73
574-15
म्हणौनि आपुलेनि पदें वर्णें । अर्थाचेनि जीवेंप्राणें । मीवांचोनि हों नेणें । आन कांहीं ॥ 574 ॥
म्हणून ही, आपल्या प्रत्येक शब्दानें, वर्णनाने, आणि अर्थरूपी जिव्हाळयानें मजवांचून दुसरी कोणतीही गोष्ट जाणत नाही. 74
575-15
क्षराक्षरत्वें समोर जालें । तयांचें पुरुषत्व वाळिलें । मग सर्वस्व मज दिधलें । पुरुषोत्तमीं ॥ 575 ॥
तिच्यासमोर क्षर व अक्षर असे दोन पुरुष आले असतां (दर्शनानेच) त्यांचे पुरुषत्व तिने नाकारले, व मग, आपलें सर्वस्व मज पुरुषोत्तमास अर्पिले. 75

Sartha Dnyaneshwari Chapter 15th Complete
Sartha Dnyaneshwari Adhyay Pandharawa Sampurn
सार्थ ज्ञानेश्वरी अध्याय पंधरावा संपूर्ण
सार्थ ज्ञानेश्वरी अध्याय 15 वा संपूर्ण
सार्थ ज्ञानेश्वरी अध्याय १५ वा संपूर्ण