सार्थ ज्ञानेश्वरी अध्याय १७ वा ओवी ३०१ ते ३२५ पहा.

301-17
विपायें घुणाक्षर पडे । टाळिये काउळा सांपडे । तैसे तामसां पर्व जोडे । पुण्यदेशीं ॥ 301 ॥
भुंग्यानें कोरलेल्या लांकडावर कदाचित् अक्षरा कृति उठावी अथवा टाळी मारीत असतां त्यांत कावळा सहज सांपडावा, त्याप्रमाणे ह्या तामसदान करणारालां पुण्यक्षेत्रांत पर्वणीचा काळ लाभतो. 1
302-17
तेथ देखोनि तो आथिला । योग्यु मागोंही आला । तोही दर्पा चढला । भांबावें जरी ॥ 302 ॥
तेथे ह्याचे ऐश्वर्य पाहून सहज सत्पात्र ब्राह्मण दान मांगूआला, तेव्हां हा गर्वाने फुगून त्यास कांहीं द्यावें असेंही त्यास वाटले. 2
303-17
तरी श्रद्धा न धरी जिवीं । तया माथाही न खालवी । स्वयें न करी ना करवी । अर्घ्यादिक ॥ 303 ॥
तरी त्याजबद्दल मनांत श्रद्धा न धरितां किंवा त्याला नमस्कार न करितां स्वतः किंवा अन्याकडूनही त्याच्या हातावर दानाचें उदक सोडीत नाही. 3
304-17
आलिया न घली बैसों । तेथ गंधाक्षतांचा काय अतिसो । हा अप्रसंगु कीर असो । तामसीं नरीं ॥ 304 ॥
त्याला आसनही देत नाही, मग गंधअक्षतादिकांची गोष्ट कशाला? असा तो त्याचा अपमान करितो 4
305-17
पैं बोळविजे रिणाइतु । तैसा झकवी तयाचा हातु । तूं करणें याचा बहुतु । प्रयोगु तेथ ॥ 305 ॥
व एखाद्या ऋणकऱ्याची जशी बोळवण करावी त्याप्रमाणे, त्याच्या हातावर थोडेसें द्रव्य देतो व तेव्हांही त्याची ‘अरे तुरे” अशा भाषेनेच संभावना करितो. 5

306-17
आणि जया जें दे किरीटी । तयातें उमाणी तयासाठीं । मग कुबोलें कां लोटी । अवज्ञेच्या ॥ 306 ॥
आणि ज्याला जे थोडे बहुत देतो, तेवढयाच्या जोरावर त्याचा अपमान करून त्याला अपशब्द बोलण्यासही कमी करीत नाही. 6
307-17
हें बहु असो यापरी । मोल वेंचणें जें अवधारीं । तया नांव चराचरीं । तामस दान ॥ 307 ॥
हें पुरें; असें जें दान त्याला लोकांत तामस दान असे म्हणतात. 7
308-17
ऐशीं आपुलाला चिन्हीं । अळंकृतें तिन्हीं । दानें दाविलीं अभिधानीं । रजतमाचिया ॥ 308 ॥
ह्याप्रमाणे त्या त्या दानांचीं तिन्ही लक्षणे तुला सांगितलीं 8
309-17
तेथ मी जाणत असें । विपायें तूं गा ऐसें । कल्पिसील मानसें । विचक्षणा ॥ 309 ॥
अर्जुना, मी समजतों कीं तुझ्या मनांत ह्यावर अशी शंका येणें संभवनीय आहे कीं, 9
310-17
जें भवबंधमोचक । येकलें कर्म सात्त्विक । तरी कां वेखासी सदोख । येर बोलावीं? ॥ 310 ॥
संसारबंधापासून मुक्त करणारें जें एक सात्विक कर्म त्याचेच वर्णन मी करावयाचे होतें, अन्य सदोष कर्माचें कां केलें? 310

311-17
परी नोसंतितां विवसी । भेटी नाहीं निधीसी । का धूं न साहतां जैसी । वाती न लगे ॥ 311 ॥
परंतु भूतसमंधादिकांची अडचण दूर केल्याशिवाय जसे जुने ठेवने प्राप्त होत नाही, किंवा, धूर सोसल्याशिवाय जसा अग्नि पेटत नाही. 11
312-17
तैसें शुद्धसत्त्वाआड । आहे रजतमाचें कवाड । तें भेदणे यातें कीड । म्हणावें कां? ॥ 312 ॥
त्याप्रमाणे शुद्ध सात्विक गुणाच्या आड रज व तम ह्यांचा प्रतिबंध आहे; अरे, त्यांचा नाश करणे चुकीचे ठरेल काय? 12
313-17
आम्ही श्रद्धादि दानांत । जें समस्तही क्रियाजात । सांगितलें कां व्याप्त । तिहीं गुणीं ॥ 313 ॥
श्रद्धे पासून दानापर्यंत जेवढया क्रिया सांगितल्या त्या सर्व ह्या तीन गुणांनी युक्त असतात.13
314-17
तेथ भरंवसेनि तिन्ही । न सांगोंचि ऐसें मानीं । परी सत्त्व दावावया दोन्ही । बोलिलों येरें ॥ 314 ॥
खरोखर त्या तीहीचे वर्णन आम्हीं केलेंच नसतें हें ध्यानांत ठेव; पण, सत्वगुणाची स्पष्ट कल्पना येण्यासाठी दुसऱ्या दोन गुणांची लक्षणे सांगणं प्राप्तच झाले. 14
315-17
जें दोहींमाजीं तिजें असे । तें दोन्ही सांडितांचि दिसे । अहोरात्रत्यागें जैसें । संध्यारूप ॥ 315 ॥
ज्याप्रमाणे दिवस नाहीं व रात्र नाही अशा दोहींच्या त्यागाने संध्याकाळचे स्पष्टरूप ध्यानांत येते; त्याप्रमाणे रज व तम ह्या दोहोंहून निराळा असा जो तिसरा गुण तो सत्व होय, हे स्पष्टपणे ध्यानांत येते. 15

316-17
तैसें रजतमविनाशें । तिजें जें उत्तम दिसे । तें सत्त्व हें आपैसें । फावासि ये ॥ 316 ॥
तसेच रज तम ह्यांच्या नाशानें (त्यागाने) तिसरा जो सत्वगुण तो आपोआप उत्तमपणे लक्ष्यांत येतो. 16
317-17
एवं दाखवावया सत्त्व तुज । निरूपिलें तम रज । तें सांडूनि सत्त्वें काज । साधीं आपुलें ॥ 317 ॥
ह्याप्रमाणे तुला सत्वाची स्पष्ट कल्पना यावी म्हणून रज व तम ह्यांचे निरूपण केलें; त्यांचा त्याग करून सत्वाने आपले कार्य साधून घे. 17
318-17
सत्त्वेंचि येणें चोखाळें । करीं यज्ञादिकें सकळें । पावसी तैं करतळें । आपुलें निज ॥ 318 ॥
या सत्वाच्याच सहाय्याने यज्ञादि सर्व क्रियाजात आचर. म्हणजे तुला आपल्या स्वरूपाची करतळावरील वस्तूप्रमाणे प्राप्ति होईल. 18
319-17
सूर्यें दाविलें सांतें । काय एक न दिसे तेथें । तेवीं सत्त्वें केलें फळातें । काय नेदी? ॥ 319 ॥
सूर्यच स्वतः सहाय झाल्यावर कोणती वस्तु दिसणार नाहीं? तसें सात्विक आचाराला कोणतें फल येणार नाहीं? 19
320-17
हे कीर आवडतांविखीं । शक्ति सत्त्वीं आथी निकी । परी मोक्षेंसी एकीं । मिसळणें जें ॥ 320 ॥
सत्वाच्या आंगीं असे वाटेल तितके सामर्थ्य असले तरी, मोक्षप्राप्ति म्हणून जो एक स्थिति आहे. 320

321-17
तें एक आनचि आहे । तयाचा सावावो जैं लाहे । तैं मोक्षाचाही होये । गांवीं सरतें ॥ 321 ॥
तिचे एक निराळेच तंत्र आहे; त्यांचे सहाय्य जेव्हां ह्या सत्वाला मिळेल तेव्हां त्या सत्वगुणाला मोक्षापर्यंत मजल मारितां येईल. 21
322-17
पैं भांगार जऱ्हीं पंधरें । तऱ्ही राजावळींचीं अक्षरें । लाहें तैंचि सरे । जियापरी ॥ 322 ॥
पंधरा दराचे उत्तम सुवर्ण असले तरी त्यावर जेव्हां राजसत्तेचा शिक्का पडेल तेव्हांच हे जसे चालते. 22
223-17
स्वच्छें शीतळें सुगंधें । जळें होती सुखप्रदें । परी पवित्रत्व संबंधें । तीर्थाचेनि ॥ 323 ॥
स्वच्छ, शीतळ व सुगंध असें आल्हादकारी उदक असले तरी, त्यास तीर्थासंबंधावांचून पवित्रता येत नाही. (आंत तीर्थ घालावें लागतं.) 23
324-17
नयी हो कां भलतैसी थोरी । परी गंगा जैं अंगीकारी । तैंचि तिये सागरीं । प्रवेशु गा ॥ 324 ॥
सामान्य ओढयाला स्वतः थोरवी नसो; पण गंगेला तो मिळाला म्हणजे त्याला समुद्र प्रवेशाची योग्यता येते. 24
325-17
तैसें सात्त्विका कर्मां किरीटी । येतां मोक्षाचिये भेटी । न पडे आडकाठी । तें वेगळें आहे ॥ 325 ॥
त्याप्रमाणे, अर्जुना, सात्विक कर्माचरणानें मोक्ष प्राप्तीकडे जात असता, ज्याचा प्रतिबंध होऊ नये तें एक वेगळेच आहे. 25

Sartha Dnyaneshwari Chapter 17th Complete
Sartha Dnyaneshwari Adhyay Satarawa Sampurn
सार्थ ज्ञानेश्वरी अध्याय सतरावा संपूर्ण
सार्थ ज्ञानेश्वरी अध्याय 17 वा संपूर्ण
सार्थ ज्ञानेश्वरी अध्याय १७ वा संपूर्ण