सार्थ ज्ञानेश्वरी अध्याय १५ वा ओवी ३५१ ते ३७५ पहा.

351-15
किंबहुना आत्मा चोखटु । होऊनि प्रकृतीसी एकवटु । बांधे प्रकृतिधर्माचा पाटु । आपणपयां ॥ 351 ॥
काय सांगावें ! आत्मा चोखट खरा ! (शुद्धअसंग ) पण, प्रकृतीपाशी ऐक्य पावून तिच्या सर्व धर्माचा भार आपल्या माथ्यावर घेतो. 51
352-15
पैं मनादि साही इंद्रियें । श्रोत्रादि प्रकृतिकार्यें । तियें माझीं म्हणौनि होये । व्यापारारूढ ॥ 352 ॥
मन धरून होणारी सहा ज्ञानेंद्रियें हीं वस्तुतः प्रकृतिकार्ये आहेत, ती माझीं असें म्हणून, त्यांच्याकडून होणाच्या व्यापाराचा हाच कर्ता होतो. 52
353-15
जैसें स्वप्नीं परिव्राजें । आपणपयां आपण कुटुंब होईजे । मग तयाचेनि धांविजे । मोहें सैरा ॥ 353 ॥
ज्याप्रमाणे स्वनांत एखाद्या संन्याशाने आपणच आपले कुटुंब बनून त्यांच्या मोहानें इतस्ततः धांवावें, 53
354-15
तैसा आपलिया विस्मृती । आत्मा आपणचि प्रकृती- । सारिखा गमोनि पुढती । तियेसीचि भजे ॥ 354 ॥
याप्रमाणे, स्वस्वरूपाच्या विस्मृतीमुळे (स्वप्नांतील कुटुंबाप्रमाणे) आत्मा हा आपणच प्रकृतीसारख बनून पुन्हा तिचींच कार्यं करू लागतो. 54
355-15
मनाच्या रथीं वळघे । श्रवणाचिया द्वारें निघे । मग शब्दाचिया रिघे । रानामाजीं ॥ 355 ॥
ती अशीं-मनाच्या रथावर आरूढ होऊन, श्रवणेंद्रियद्वारा बाहेर पडून शब्दारण्यांत प्रवेश करितो;

356-15
तोचि प्रकृतीचा वागोरा । त्वचेचिया मोहरा । आणि स्पर्शाचिया घोरा । वना जाय ॥ 356 ॥
मग त्या रथाचा मोर्चा बदलून त्वगिंद्रियद्वारा स्पर्शरूपी घोर वनांत शिरतो. 56
357-15
कोणे एके अवसरीं । रिघोनि नेत्राच्या द्वारीं । मग रूपाच्या डोंगरीं । सैरा हिंडे ॥ 357 ॥
कधी नेत्रद्वारा बाहेर पडून रूपविषयरुपी पर्वतावर स्वैर संचार करितो.57
358-15
कां रसनेचिया वाटा । निघोनि गा सुभटा । रसाचा दरकुटा । भरोंचि लागे ॥ 358 ॥
किंवा, अर्जुना, जिव्हेच्या द्वाराने निघून रसांची दरी जे उदर तेंच भरु लागतो. 58
359-15
नातरी येणेंचि घ्राणें । जैं देहांशु करी निघणें । मग गंधाची दारुणें । आडवें लंघी ॥ 359 ॥
किंवा घ्राणेंद्रियद्वारा, माझा अंश जो हा जीव तो जेव्हां बाहेर पडतो, तेव्हां गंधाची मोठाली अरण्ये ओलांडतो. 59
360-15
ऐसेनि देहेंद्रियनायकें । धरूनि मन जवळिकें । भोगिजती शब्दादिकें । विषयभरणें ॥ 360 ॥
अशारीतीने देहेंद्रियांचा स्वामी जो जीव तो, मनाला हाताशी धरून शब्दस्पर्शादि पंचविषयांचा भोग घेतो. 360
शरीरं यदवाप्नोति यच्चाप्युत्क्रामतीश्वरः ।
गृहीत्वैतानि संयाति वायुर्गन्धानिवाशयात् ॥15. 8॥

361-15
परी कर्ता भोक्ता ऐसें । हें जीवाचे तैंचि दिसे । जैं शरीरीं कां पैसे । एकाधिये ॥ 361 ॥
पण जीवावें हें कर्तुत्व, भोक्तृत्व, तो जेव्हां एखाद्या शरीराचा आश्रय करील तेव्हांच अनुभवाला येतं. 61
362-15
जैसा आथिला आणि विलासिया । तैंचि वोळखों ये धनंजया । जैं राजसेव्या ठाया । वस्तीसि ये ॥ 362 ॥
पुरुषाची संपन्नता किंवा त्याचा विलासीपणा, हीं, तो जेव्हां एखाद्या राजवाडासारख्या बंगल्यांत रहावयास येतो, तेव्हांच प्रत्ययाला येतात. 62
363-15
तैसा अहंकर्तृत्वाचा वाढु । कां विषयेंद्रियांचा धुमाडु । हा जाणिजे तैं निवाडु । जैं देह पाविजे ॥ 363 ॥
जीवाला जेव्हां देह प्राप्त होतो तेव्हांच त्याच्या अहंकर्ता ह्या बुद्धीची वाढ, व विषयेंद्रियांचा धुमाकूळ ह्याचा निवाडा (स्पष्टता) होतो. 63
364-15
अथवा शरीरातें सांडी । तऱ्ही इंद्रियांची तांडी । हे आपणयांसवें काढी । घेऊनि जाय ॥ 364 ॥
अथवा, शरीरत्याग करतांना जीव आपल्याबरोबर येथील मन व ज्ञानेंद्रियें ह्यांचा समुदाय बरोबर घेऊन अन्य शरीरांत जातो. 64
365-15
जैसा अपमानिला अतिथी । ने सुकृताची संपत्ति । कां साइखडेयाची गती । सूत्रतंतू ॥ 365 ॥
अपमान करून अतिथीला विन्मुख केल्यास तो आपल्याबरोबर जसे यजमानाचे आणखी पुण्यही हरण करून नेतो, अथवा कळसूत्री खेळाचा दोरा काढून नेल्यास त्याबरोबर त्या चित्रांची गतीही जाते. 65

366-15
नाना मावळतेनि तपनें । नेइजेती लोकांचीं दर्शनें । हें असो द्रुती पवनें । नेईजे जैसी ॥ 366 ॥
अथवा सूर्य अस्तास जातांना बरोबर जशी लोकांची दृष्टीही नेतो, किंवा हे असो वारा आपल्याबरोबर जसा गंध (वास) नेतो. 66
367-15
तेवीं मनःषष्ठां ययां । इंद्रियांतें धनंजया । देहराजु ने देहा- । पासूनि गेला ॥ 367 ॥
त्याप्रमाणे, अर्जुना, हा देहस्वामी जो जीव, तो, हा देह सोडून जातांना, आपल्याबरोबर, मनासह असणाच्या सहा ज्ञानेंद्रियांना घेऊन जातो. 67
श्रोत्रं चक्षुः स्पर्शनं च रसनं घ्राणमेव च ।
अधिष्ठाय मनश्चायं विषयानुपसेवते ॥ 15.9॥

368-15
मग येथ अथवा स्वर्गीं । जेथ जें देह आपंगी । तेथ तैसेंचि पुढती पांगी । मनादिक ॥ 368 ॥
मग येथे असो, अथवा स्वर्गात असो; त्याला जेथे जो देह प्राप्त होईल या देहांत ह्या मनादिकांची तशीच व्यवस्था लावतो. 68
369-15
जैसा मालवलिया दिवा । प्रभेसी जाय पांडवा । मग उजळिजे तेथ तेधवां । तैसाचि फांके ॥ 369 ॥
अर्जुना, दिवा मालविला असतां जसा आपल्या प्रभेसह जातो व पुन्हा लावला तर प्रभेसहच लावावा तेथें प्रकट होतो. 69
370-15
तरी ऐसैसिया राहाटी । अविवेकियांचे दिठी । येतुलें हें किरीटी । गमेचि गा ॥ 370 ॥
असे आहे,तरी, अर्जुना, हा क्रम चालू असतां अविवेकी जनाला एवढे तरी वाटणारच: 370

371-15
जे आत्मा देहासि आला । आणि विषयो येणेंचि भोगिला । अथवा देहोनि गेला । हें साचचि मानिती ॥ 371 ॥
कीं, आत्माच जन्माला आला, आणि विषयही त्यानेच भोगिला, तसेच आत्माच मेला; त्यांच्या दृष्टीने हा सर्व व्यवहार सत्य आहे. 71
372-15
एऱ्हवीं येणें आणि जाणें । कां करणें हा भोगणें । हें प्रकृतीचें तेणें । मानियेलें ॥ 372 ॥
एऱ्हवीं विचारदृष्टीने पाहतां, येणे, जाणे, करणं, भोगणे हे सर्व प्रकृतीचे धर्म आहेत; पण तो ते आत्मधर्म असे मानतो. 72
उत्क्रामन्तं स्थितं वापि भुञ्जानं वा गुणान्वितं ।
विमूढा नानुपश्यन्ति पश्यन्ति ज्ञानचक्षुषः ॥ 15.10॥
यतन्तो योगिनश्चैनं पश्यन्त्यात्मन्यवस्थितं ।
यतन्तोऽप्यकृतात्मानो नैनं पश्यन्त्यचेतसः ॥ 15.11॥
373-15
परी देहाचे मोटकें उभें । आणि चेतना तेथ उपलभे । तिये चळवळेचेनि लोभें । आला म्हणती ॥ 373 ॥
देहाच्या आकाराच लहानसा पिंड उत्पन्न होऊन तेथें चेतना दिसू लागली की आत्मा आला असे म्हणतात. 73
374-15
तैसेंचि तयां संगती । इंद्रियें आपुलाल्या अर्थीं वर्तती । तया नांव सुभद्रापती । भोगणें जया ॥ 374 ॥
त्याच प्रमाणे, अर्जुना, त्याच्या संगतीने इंद्रियें आपापल्या विषयांचा व्यापार करू लागली कीं तो त्याच भोग चालू आहे असे म्हणतात. 74
375-15
पाठीं भोगक्षीण आपैसे । देह गेलिया ते न दिसे । तेथें गेला गेला ऐसें । बोभाती गा ॥ 375 ॥
भोग घेण्याचे संपून, आपोआप देह गेल्यावर चेतना दिसेनाशी झाली कीं, आत्मा गेला रे गेला अस एकच गिल्ला करितात.

Sartha Dnyaneshwari Chapter 15th Complete
Sartha Dnyaneshwari Adhyay Pandharawa Sampurn
सार्थ ज्ञानेश्वरी अध्याय पंधरावा संपूर्ण
सार्थ ज्ञानेश्वरी अध्याय 15 वा संपूर्ण
सार्थ ज्ञानेश्वरी अध्याय १५ वा संपूर्ण