सार्थ ज्ञानेश्वरी अध्याय १६ वा ओवी ४२६ ते ४५० पहा.

426-16
सर्व दुःखां आपुलिया । दर्शना धनंजया । पाढाऊ हे भलतया । दिधलें आहाती ॥ 426 ॥
ज्याला सर्व दुःखांचा अनुभव यावा असे वाटेल, अशा वाटेल त्याला हे जणू वाटाडेच आहेत, हें अर्जुना, ध्यानांत असावें. 26
427-16
कां पापियां नरकभोगीं । सुवावयालागीं जगीं । पातकांची दाटुगी । सभाचि हे ॥ 427 ॥
किंवा पापी लोकांस नरकभोग घडविण्यासाठीं पातकांची ही एक मोठी सभाच होय. 27
428-16
ते रौरव गा तंवचिवरी । आइकिजती पटांतरीं । जंव हे तिन्ही अंतरीं । उठती ना ॥ 428 ॥
जोपर्यंत काम, क्रोध व लोभ ह्या तीन दोषांचा चित्तांत उद्भव झाला नाही तोपर्यंतच पुराणांती वर्णलेल्या रौरव नरकादिकांच्या गोष्टी ऐकाव्या. 28
429-16
अपाय तिहीं आसलग । यातना इहीं सवंग । हाणी हाणी नोहे हे तिघ । हेचि हाणी ॥ 429 ॥
ह्यांनी अपाय प्राप्ति त्वरित होते,यातनाही सवंग होतात व ह्यांनी हानि होते असे म्हणण्यापेक्षा हे तिघे म्हणजेच “मूर्त हानि” होत. 29
430-16
काय बहु बोलों सुभटा । सांगितलिया निकृष्टा । नरकाचा दारवंटा । त्रिशंकु हा ॥ 430 ॥
अर्जुना, तुला फार काय सांगावें ! वर वर्णीलेल्या निकृष्टस्थितिरूप नरकाचे जें प्रवेशद्वार त्याच्या हे तीन दोष म्हणजे उंबरठाच होत.430

431-16
या कामक्रोधलोभां- । माजीं जीवें जो होय उभा । तो निरयपुरीची सभा । सन्मानु पावे ॥ 431 ॥
ह्या कामक्रोधलोभांना जो जीवें वाहिला तो नरकपुरीच्या सभेत सन्मानाचे पद पावेल. 31
432-16
म्हणौनि पुढत पुढतीं किरीटी । हे कामादि दोष त्रिपुटी । त्यजावींचि गा वोखटी । आघवा विषयीं ॥ 432 ॥
म्हणून अर्जुना, सर्वप्रयत्ने करून ही कामादि दोषांची त्रिपुटी अत्यंत घातक म्हणून तिचा त्याग करच. 32
एतैर्विमुक्तः कौन्तेय तमोद्वारैस्त्रिभिर्नरः ।
आचरत्यात्मनः श्रेयस्ततो याति परां गतिम् 16.22॥
433-16
धर्मादिकां चौंही आंतु । पुरुषार्थाची तैंचि मातु । करावी जैं संघातु । सांडील हा ॥ 433 ॥
पुरुषार्थाची सीमा जे धर्म, अर्थ, काम व मोक्ष त्यांची गोष्ट तेव्हांच बोलतां कीं येईल ज्यावेळीं हे दोषत्रय जीवांच्या पदरी नसेल. 33
434-16
हे तिन्ही जीवीं जंव जागती । तंववरी निकियाची प्राप्ती । हे माझे कान नाइकती । देवोही म्हणे ॥ 434 ॥
हे तीन दोष जीवाच्या ठिकाणी जो वर जागे आहेत, तोपर्यंत या चार पुरुषार्थापैकी एकाची तरी प्राप्ति जीवास होईल हें ऐकण्यास माझे कान धजत नाहीत असें देवही म्हणाले. 34
435-16
जया आपणपें पढिये । आत्मनाशा जो बिहे । तेणें न धरावी हे सोये । सावधु होईजे ॥ 435 ॥
ज्याला आपल्या हिताची इच्छा आहे व जो आत्मनाशाला भितो त्याने ह्या त्रयीचा संग सोडावा; सावध असा बरें. 35

436-16
पोटीं बांधोनि पाषाण । समुद्रीं बाहीं आंगवण । कां जियावया जेवण । काळकूटाचें ॥ 436 ॥
पोटाशी पाषाण बांधून बाहुंनीं समुद्रतरण करू पहाणे किंवा जीवन जगविण्याकरितां काळकूट अन्न सेवन करणे. 36
437-16
इहीं कामक्रोधलोभेंसी । कार्यसिद्धि जाण तैसी । म्हणौनि ठावोचि पुसीं । ययांचा गा ॥ 437 ॥
ह्याप्रमाणे ह्या कामक्रोधलोभांनीं कार्यसिद्धि साधण्यासारखी आहे, म्हणून त्यांच्या वाटेलाही जाऊ नकोस हो ! 37
438-16
जैं कहीं अवचटें । हे तिकडी सांखळ तुटे । तैं सुखें आपुलिये वाटे । चालों लाभे ॥ 438 ॥
जेव्हां केव्हां अकस्मात् ही तीन दुव्यांची (पायांतील) सांखळी तुटेल, तेव्हां सुखाने आपले मार्गक्रमण करणे शक्य होईल. 38
439-16
त्रिदोषीं सांडिलें शरीर । त्रिकुटीं फिटलिया नगर । त्रिदाह निमालिया अंतर । जैसें होय ॥ 439 ॥
वात, पित्त, कफ, ह्या तीन दोषांपासून मुक्त असलेले शरीर, तीन कुटाळक्या ( चोरी, चहाडी, शिंदळकी? ) मुक्त असलेले नगर व त्रिविध तापांपासून (आध्यात्मिक, आधिभौतिक, आधिदैविक) मुक्त असलेले अंतःकरण जसे सुखी असतें. 39
440-16
तैसा कामादिकीं तिघीं । सांडिला सुख पावोनि जगीं । संगु लाहे मोक्षमार्गीं । सज्जनांचा ॥ 440 ॥
त्याप्रमाणे काम, क्रोध, लोभ ह्या तिघांपासून मुक्त असलेला जगांत सुखी होऊन मोक्षमार्गदायी सज्जन संगतीचा त्यास लाभ होतो. 440

441-16
मग सत्संगें प्रबळें । सच्छास्त्राचेनि बळें । जन्ममृत्यूचीं निमाळें । निस्तरें रानें ॥ 441 ॥
मग सत्संगतीच्या जोरावर, सच्छास्त्राच्या सहाय्यानें जन्ममृत्युरूप अरण्याची बिकट वाट तो चुकवू शकतो. 41
442-16
ते वेळीं आत्मानंदें आघवें । जें सदा वसतें बरवें । तें तैसेंचि पाटण पावे । गुरुकृपेचें ॥ 442 ॥
अशा प्रकारें आत्मानंदाचे जे नित्य निजस्थान अशी जी गुरुकृपा, ती त्याला प्राप्त होते. 42
443-16
तेथ प्रियाची परमसीमा । तो भेटे माउली आत्मा । तयें खेवीं आटे डिंडिमा । सांसारिक हे ॥ 443 ॥
व तिच्या योगे परमानंदतेची अखेरची सीमा अशी जी आत्मराज माउली तिचे अपरोक्ष (आविर्भाव) होऊन त्याचक्षणीं “ आपण संसारी आहों” अशा असलेल्या त्याच्या भ्रमाचा निरास होतो. 43
444-16
ऐसा जो कामक्रोधलोभां । झाडी करूनि ठाके उभा । तो येवढिया लाभा । गोसावी होय ॥ 444 ॥
ह्याप्रमाणे, कामक्रोधलोभ झांची झाडणी करून जो सिद्ध होतो, तोच अशा लाभाचा धनी होत असतो, 44
यः शास्त्रविधिमुत्सृज्य वर्तते कामकारत ।
न स सिद्धिमवाप्नोति न सुखं न परां गतिम् ॥16. 23॥
445-16
ना हें नावडोनि कांहीं । कामादिकांच्याचि ठायीं । दाटिली जेणें डोई । आत्मचोरें ॥ 445 ॥
किंवा हें न आवडून जो आत्मवंचक कामादिकांच्या ठिकाणी डोके देऊन व्यवहरतो; 45

446-16
जो जगीं समान सकृपु । हिताहित दाविता दीपु । तो अमान्यु केला बापु । वेदु जेणें ॥ 446 ॥
ज्याची सर्व जगावर समान कृपादृष्टि आहे, हित काय व अहित काय ह्यांचे मार्गदर्शन करणारा जो जणू दीपस्तंभ आहे असा जो वेद, तो ज्यांनी अप्रमाण केला. 46
447-16
न धरीचि विधीची भीड । न करीचि आपली चाड । वाढवीत गेला कोड । इंद्रियांचें ॥ 447 ॥
विधिनिषेधाची पर्वा न करिता, आपल्या हिताकडे दुर्लक्ष्य करून जो केवळ इंद्रियांचे लळे पुरे करितो. 47
448-16
कामक्रोधलोभांची कास । न सोडीच पाळिली भाष । स्वैराचाराचें असोस । वळघला रान ॥ 448 ॥
काम क्रोधादिकांची कास न सोडता जो त्यांच्या तंत्राप्रमाणे चालतो व स्वैराचाराच्या अरण्यांत संचार करितो. 48
449-16
तो सुटकेचिया वाहिणीं । मग पिवों न लाहे पाणी । स्वप्नींही ते कहाणी । दूरीचि तया ॥ 449 ॥
त्याला त्यांच्यापासून सुटण्याच्या मार्गावर आपण यावे अशी इच्छा होणे शक्य नाही, इतकेंच नव्हे, तर त्याला तसे नुसतें स्वप्न पडणेही शक्य नाही. 49
450-16
आणि परत्र तंव जाये । हें कीर तया आहे । परी ऐहिकही न लाहे । भोग भोगूं ॥ 450 ॥
आणि संसारबंध सुटून परलोकप्राप्ति होईल ही गोष्ट तर राहो; पण त्याला येथील भोगही सुखाने भोगत येत नाहीत. 450

Sartha Dnyaneshwari Chapter 16th Complete
Sartha Dnyaneshwari Adhyay Solava Sampurn
सार्थ ज्ञानेश्वरी अध्याय सोळावा संपूर्ण
सार्थ ज्ञानेश्वरी अध्याय 16 वा संपूर्ण
सार्थ ज्ञानेश्वरी अध्याय १६ वा संपूर्ण