गीता व ज्ञानेश्वरीतील राजसिक आहार
राजसिक आहार Rajasic Food
ये आहार शरीर और मस्तिष्क को कार्य करने के लिए प्रेरित करते हैं। इनका अत्यधिक सेवन शरीर में अतिसक्रियता, बेचैनी, क्रोध, चिड़चिड़ापन, अनिद्रा इत्यादि लाते हैं I
अतिस्वादिष्ट खाद्य पदार्थ राजसिक हैं I
उदाहरण – मसालेदार भोजन, प्याज, लहसुन, चाय, कॉफी और तले हुए खाद्य पदार्थ I
कट्वम्ललवणात्युष्णतीक्ष्णरूक्षविदाहिनः ।
आहारा राजसस्येष्टा दुःखशोकामयप्रदाः ॥ 17.9॥
139-17
तरी मारें उणें काळकुट । तेणें मानें जें कडुवट । कां चुनियाहूनि दासट । आम्ल हन ॥ 139 ॥
फक्त मरण आणीत नाही इतकेच काय तें कमी; बाकी कडूपणाला काळकूट विषासारखे; चुन्याहून दाह करणारे जे आंबट असते. 39
140-17
कणिकीतें जैसें पाणी । तैसेंचि मीठ बांधया आणी । तेतुलीच मेळवणी । रसांतरांची ॥ 140 ॥
कणीक भिजविण्यास लागणाऱ्या पाण्याच्या बरोबरीने आंत मीठ व अन्य खारट तुरट रस मिळविणे.140
141-17
ऐसें खारट अपाडें । राजसा तया आवडे । ऊन्हाचेनि मिषें तोंडें । आगीचि गिळी ॥ 141 ॥
असे अत्यंत खारट पदार्थ राजस प्रकृतीच्या पुरुषाला आवडतात व तो इतके कढत पदार्थ सेवन करितो की, तोंडाने जणु अग्नीच गिळतो ! 41
142-17
वाफेचिया सिगे । वातीही लाविल्या लागे । तैसें उन्ह मागे । राजसु तो ॥ 1142 ॥
त्या पदार्थातून निघणाऱ्या वाफांवर जणु दिव्याची वातही पेटवित येईल असे उष्ण पदार्थ तो मागत असतो. 42
143-17
वावदळ पाडूनि ठाये । साबळु डाहारला आहे । तैसें तीख तो खाये । जें घायेविण रुपे ॥ 143 ॥
वावटळीपेक्षांही तुफान उडविणारें व प्रहार करील असें तिखट तो खातो कीं, ज्याने प्रत्यक्ष घावाशिवाय जणु जखम झाली आहे असे वाटावें. 43
144-17
आणि राखेहूनि कोरडें । आंत बाहेरी येके पाडें । तो जिव्हादंशु आवडे । बहु तया ॥ 144 ॥
आणि आंत बाहेर सारखे कोरडे व रूक्ष असें तोंडी लावणे त्याला फार आवडतें. 44
145-17
परस्परें दांतां । आदळु होय खातां । तो गा तोंडीं घेतां । तोषों लागे ॥ 145 ॥
जे पदार्थ खाऊ गेले असतां दांतावर दांत आदळावे असे कडक पदार्थ खाण्यांत त्याला संतोष वाटतो. 45
146-17
आधींच द्रव्यें चुरमुरीं । वरी परवडिजती मोहरी । जियें घेतां होती धुवारी । नाकेंतोंडें ॥ 146 ॥
जातीनेच पदार्थ झणझणीत, त्यांत वर मोहरीसारखी फोडणी कीं, जी खातांना नाकातोंडांतून श्वास अगर शिंका येतात. 46
147-17
हें असो उगें आगीतें । म्हणे तैसें राइतें । पढियें प्राणापरौतें । राजसासि गा ॥ 147 ॥
हे असो; आगीलाही मागे टाकणारें असें सणसणीत रायतें त्या राजसाला प्राणापेक्षां आवडतें. 47
148-17
ऐसा न पुरोनि तोंडा । जिभा केला वेडा । अन्नमिषें अग्नि भडभडां । पोटीं भरी ॥ 148 ॥
ज्याची कितीही भक्षण केले तरी तृप्ति होत नाहीं असा जिभेचा वेडा झालेला मनुष्य, अन्नाच्या मिषाने जणू पोटांत अग्नीच सांठवितो. 48
149-17
तैसाचि लवंगा सुंठे । मग भुईं गा सेजे खाटे । पाणियाचें न सुटे । तोंडोनि पात्र ॥ 149 ॥
त्याचप्रमाणे लवंगा, सुंठ वगैरे खाऊन भुईवर अंथरुणावर किंवा खाटेवर जो लोळतो व तोंडापुढील पाण्याचे भांडे दूर करीत नाही. 49
150-17
ते आहार नव्हती घेतले । व्याधिव्याळ जे सुतले । ते चेववावया घातलें । माजवण पोटीं ॥ 150 ॥
तो त्यांनीं आहार केला असें न म्हणतां शरीरांत सुप्त असलेले रोगरूपी सर्प जागे करण्यासाठीं पोटांत जणू माजोरी पदाथच भरले आहेत. 150
151-17
तैसें एकमेकां सळें । रोग उठती एके वेळे । ऐसा राजसु आहारु फळे । केवळ दुःखें ॥ 151 ॥
तसेच एकमेकांची स्पर्धा करीत सर्व रोग एकेच वेळीं उद्भवतात, असा राजस आहाराचा दुःखदायक परिणाम होतो. 51
152-17
एवं राजसा आहारा । रूप केलें धनुर्धरा । परीणामाचाहि विसुरा । सांगितला ॥ 152 ॥
याप्रमाणे राजस आहाराची लक्षणे सांगून त्यांचा परिणाम कसा होतो हेंही सांगितलें. 52
153-17
आतां तया तामसा । आवडे आहारु जैसा । तेंही सांगों चिळसा । झणें तुम्ही ॥ 153 ॥
आतां त्या तामसाला कोणता आहार प्रिय असतो तें सांगतों कीं, जो ऐकून तुम्हांस खंतीच वाटेल. 53
154-17
तरी कुहिलें उष्टें खातां । न मनिजे तेणें अनहिता । जैसें कां उपहिता । म्हैसी खाय ॥ 154 ॥
तरी सडलेलें अगर उष्टे अन्न खातांना हें अहितकर आहे अशी मुळीच शंका न येतां जशी म्हैस आंबलेलें आंबण तसा जो आहार आहे. 54
