सार्थ ज्ञानेश्वरी अध्याय १६ वा ओवी १७६ ते २०० पहा.

176-16
नाना चांडाळ मंदिराशीं । अवचटें आलिया संन्याशी । मग लाज होय जैसी । उत्तमा तया ॥ 176 ॥
किंवा एखादा संन्यासी आकस्मिकपणे चांडाळगृह आला असतां या श्रेष्ठ पुरुषाला जशी लज्जा उत्पन्न होते. 76
177-16
क्षत्रिया रणीं पळोनि जाणें । तें कोण साहे लाजिरवाणें । कां वैधव्यें पाचारणें । महासतियेतें ॥ 177 ॥
रणांतून पळून जाणें ही लाजिरवाणी गोष्ट कोणता जातिवंत क्षत्रिय सहन करील? किंवा महापतिव्रतेला वैधव्यबोधक शब्द लावणे कोणास आवडेल? 77
178-16
रूपसा उदयलें कुष्ट । संभावितां कुटीचें बोट । तया लाजा प्राणसंकट । होय जैसें ॥ 178 ॥
देखण्या व्यक्तीला अंगावर कोड उठावें, किंवा एखाद्या सन्माननीय गृहस्थावर वेडावांकडा आळ यावा हे जसें प्राणसंकटासारखें होतें. 78
179-16
तैसें औटहातपणें । जें शव होऊनि जिणें । उपजों उपजों मरणें । नावानावा ॥ 179 ॥
त्याप्रमाणे साडेतीन हात प्रेतरूप शरीर त्याच्या आधारावर स्वतःचे जगणे अथवा आस्तित्व मानून पुनःपुन्हा जन्माला यावें व मरावे. 79
180-16
तियें गर्भमेदमुसें । रक्तमूत्ररसें । वोंतीव होऊनि असे । तें लाजिरवाणें ॥ 180 ॥
व त्या गर्भाशयरूप मुशीत (सांच्यांत) रक्तमूत्रादि रसांची ओतीव मूर्ति होऊन राहणे हा जो लाजिरवाणा भोग. 180

181-16
हें बहु असो देहपणें । नामरूपासि येणें । नाहीं गा लाजिरवाणें । तयाहूनी ॥ 181 ॥
फार काय सांगावें ! देहपणानें नामरूपाला येऊन मिरवणे ह्यासारखी दुसरी लाजिरवाणी गोष्ट नाहीं. 81
182-16
ऐसैसिया अवकळा । घेपे शरीराचा कंटाळा । ते लाज पैं निर्मळा । निसुगा गोड ॥ 182 ॥
स्वतःला अशा हीन दशेला आणणान्या शरीराचें धारण करण्याचा भोग वांटयास यावा ह्याची साधुपुरुषांना लाज व खंती वाटते; परंतु निर्लज्जाला तेंच गोड वाटतें. 82
183-16
आतां सूत्रतंतु तुटलिया । चेष्टाचि ठाके सायखडिया । तैसें प्राणजयें कर्मेंद्रियां । खुंटे गती ॥ 183 ॥
आतां चलन देणारी दोरी तुटल्यावर कळसूत्री बाहुल्यांच्या सर्व चेष्टा जशा बंद पडतात, त्याप्रमाणे प्राणांचा जय (योग) केला असतां सर्व कमेंद्रियांच्या चेष्टा बंद पडतात. 83
184-16
कीं मावळलिया दिनकरु । सरे किरणांचा प्रसरु । तैसा मनोजयें प्रकारु । ज्ञानेंद्रियांचा ॥ 184 ॥
किंवा सूर्यास्ताबरोबर सर्व किरणांचा पसारा जसा संपतो त्याप्रमाणे मनोजय केला असतां ज्ञानेंद्रियांचे व्यापार बंद होतात. 84
185-16
एवं मनपवननियमें । होती दाही इंद्रियें अक्षमें । तें अचापल्य वर्में । येणें होय ॥ 185 ॥
ह्याप्रमाणे प्राणजय व मनोजय केल्याने दशेंद्रियांच्या सर्व चेष्टा थांबून ती स्तब्ध होतात त्यालाच “अचापल्य” असे म्हणतात. 85
तेजः क्षमा धृतिः शौचमद्रोहो नातिमानिता ।
भवन्ति संपदं दैवीमभिजातस्य भारत ॥ 16.3॥

186-16
आतां ईश्वरप्राप्तीलागीं । प्रवर्ततां ज्ञानमार्गीं । धिंवसेयाचि आंगी । उणीव नोहे ॥ 186 ॥
आतां ईश्वरप्राप्तीसाठीं ज्ञानमार्गाकडे प्रवृत्ति झाली असतां धैर्याची उणीव भासत नाही. 86
187-16
वोखटें मरणा{ऐ}सें । तेंही आलें अग्निप्रवेशें । परी प्राणेश्वरोद्देशें । न गणीचि सती ॥ 187 ॥
मरणासारखा अत्यंत अप्रिय प्रसंग, व तोही जिवंतपणीं अग्निप्रवेश करून येणार; पण, प्राणपतीच्या उद्देशानें तो ओढवून घेतांना पतिव्रता सतीला त्याचें कांहींच वाटत नाही. 87
188-16
तैसें आत्मनाथाचिया आधी । लाऊनि विषयविषाची बाधी । धांवों आवडे पाणधी । शून्याचिये ॥ 188 ॥
त्याप्रमाणे ज्याला आत्मप्राप्तीची तळमळ लागली आहे, तो, विषयांचा विषवत् त्याग करून, आवश्यक तर, प्राणनिरोधनाने शून्यसमाधीसारखे कठीण साधनही करण्यास तयार होतो. 88
189-16
न ठाके निषेधु आड । न पडे विधीची भीड । नुपजेचि जीवीं कोड । महासिद्धीचें ॥ 189 ॥
विधिनिषेधाचे भान रहात नाही किंवा महासिद्धीसारखी प्राप्ति झाली असतांही त्याला तिचे कौतुक वाटत नाही. 89
190-16
ऐसें ईश्वराकडे निज । धांवे आपसया सहज । तया नांव तेज । आध्यात्मिक तें ॥ 190 ॥
ज्याच्या वृत्तीचा स्वाभाविक ईश्वर प्राप्तीकडे असा ओढा असतो, त्याला अध्यात्मिक (शारीरिक) तेज असे म्हणतात. 190

191-16
आतां सर्वही साहातिया गरिमा । गर्वा न ये तेचि क्षमा । जैसें देह वाहोनि रोमा । वाहणें नेणें ॥ 191 ॥
आतां येईल तो घोर किंवा थोर प्रसंग सहन करूनही ज्याला, देहाला आपण अनंत रोम धारण केले आहेत ह्याचे जसे भानही नसते त्याप्रमाणे, मुळींच गर्व अगर स्वतःच्या सहनशीलतेचे भानही नसतें ती “ क्षमा” होय.91
192-16
आणि मातलिया इंद्रियांचे वेग । कां प्राचीनें खवळले रोग । अथवा योगवियोग । प्रियाप्रियांचे ॥ 192 ॥
आणि इंद्रियांच्या वृत्ति अनावर झाल्या असतां, किंवा अदृष्टानें रोगादि भोग उभे राहिले असतां, अथवा प्रिय किंवा अप्रिय वस्तूंचा योग किंवा वियोग घडला असतां. 92
193-16
यया आघवियांचाचि थोरु । एके वेळे आलिया पूरु । तरी अगस्त्य कां होऊनि धीरु । उभा ठाके ॥ 193 ॥
किंवा हे प्रसंग पृथक् पणे न येतां एकाच वेळ ह्या सर्वांचा पूर आला तरी जो अगस्ति ऋषीप्रमाणे ह्या सर्वांचा एकदम ग्रास करून टाकतो व अकंप असतो. 93
194-16
आकाशीं धूमाची रेखा । उठिली बहुवा आगळिका । ते गिळी येकी झुळुका । वारा जेवीं ॥ 194 ॥
आकाशांत धुराचा केवढाही स्तंभ उंच गेला असला तरी, वाऱ्याची एकच झळूक तो जसा मोडून टाकते. 94
195-16
तैसें अधिभूताधिदैवां । अध्यात्मादि उपद्रवां । पातलेयां पांडवा । गिळुनि घाली ॥ 195 ॥
त्याप्रमाणे अर्जुना, आध्यात्मिक, आधिभौतिक अथवा आधिदैविक वगैरे पीडा उत्पन्न झाल्या असतां, त्या सर्व जो गिळून जातो. 95

196-16
ऐसें चित्तक्षोभाच्या अवसरीं । उचलूनि धैर्या जें चांगावें करी । धृति म्हणिपे अवधारीं । तियेतें गा ॥ 196 ॥
अशा चित्तक्षोभाच्या प्रसंगांत ज्याचे धैर्य टिकून राहते त्याला धृति म्हणतात, हे लक्षांत असूदे. 96
197-16
आतां निर्वाळूनि कनकें । भरिला गांगें पीयूखें । तया कलशाचियासारिखें । शौच असें ॥ 197 ॥
आतां सुवर्णकलश स्वच्छ करून आंत शुद्ध गंगोदक भरावें, त्याप्रमाणे ” शौच ” म्हणजे शुद्धतेचे स्वरूप आहे. 97
198-16
जे आंगीं निष्काम आचारु । जीवीं विवेकु साचारु । तो सबाह्य घडला आकारु । शुचित्वाचाचि ॥ 198 ॥
ज्याचे आचरण निष्काम असून, चित्तांत विवेक नित्य जागा असतो, तो सबाह्य शुचित्वाची मूर्तीच होय असे समज. 98
199-16
कां फेडित पाप ताप । पोखीत तीरींचे पादप । समुद्रा जाय आप । गंगेचें जैसें ॥ 199 ॥
समुद्राकडे वाहणारें गंगोदक जसें स्नान करणान्यांच्या पापाचा व तापाचा नाश करून तीरावर असलेल्या वृक्षांचे सहज पोषण करितें. 99
200-16
कां जगाचें आंध्य फेडितु । श्रियेचीं राउळें उघडितु । निघे जैसा भास्वतु । प्रदक्षिणे ॥ 200 ॥
किंवा सूर्य नित्याच्या फेरीला निघाला असतां जगांतील अंधकाराचा नाश करून सर्व व्यवहार व्यापार प्रकट करितो. 200

Sartha Dnyaneshwari Chapter 16th Complete
Sartha Dnyaneshwari Adhyay Solava Sampurn
सार्थ ज्ञानेश्वरी अध्याय सोळावा संपूर्ण
सार्थ ज्ञानेश्वरी अध्याय 16 वा संपूर्ण
सार्थ ज्ञानेश्वरी अध्याय १६ वा संपूर्ण