सार्थ ज्ञानेश्वरी अध्याय १६ वा ओवी ४०१ ते ४२५ पहा.

401-16
आणि अभिचारावेगळें । विपायें जे अवगळें । तया टाकिती इटाळें । पैशून्याचीं ॥ 401 ॥
आणि कोणी कदाचित् ह्या अभिचारांतून गळले तर त्यांच्यावर नीचतेचे आरोप करितात. (आणि त्यांस छळतात) 1
402-16
सती आणि सत्पुरुख । दानशीळ याज्ञिक । तपस्वी अलौकिक । संन्यासी जे ॥ 402 ॥
सती, सत्वशील पुरुष, दानशूर पुरुष, याज्ञिक, अलौकिक तपी असे संन्यासी जे असतील. 2
403-16
कां भक्त हन महात्मे । इयें माझीं निजाचीं धामें । निर्वाळलीं होमधर्में । श्रौतादिकीं ॥ 403 ॥
किंवा भक्त आणि महात्मे, हीं माझी श्रौतादि यज्ञयागानें शुद्ध झालेलीं निवास संस्थानेच होत.3
404-16
तयां द्वेषाचेनि काळकूटें । बासटोनि तिखटें । कुबोलांचीं सदटें । सूति कांडें ॥ 404 ॥
अशा पवित्र जनांवर व्देषरूपी कालकूट विषाचे जे तीक्ष्ण वाग्बाण, यांचा वर्षाव करितात. 4
तानहं द्विषतः क्रूरान् संसारेषु नराधमान् ।
क्षिपाम्यजस्रमशुभानासुरीष्वेव योनिषु ॥ 16.19॥
405-16
ऐसे आघवाचि परी । प्रवर्तले माझ्या वैरी । तयां पापियां जें मी करीं । तें आइक पां ॥ 405 ॥
याप्रकारें जे सर्व प्रकारांनीं मजपाशी वैर करण्यास प्रवृत्त होतात, त्या पाप्याना मी जें शासन करितों, तो ऐक. 5

406-16
तरी मनुष्यदेहाचा तागा । घेऊनि रुसती जे जगा । ते पदवी हिरोनि पैं गा । ऐसे ठेवीं ॥ 406 ॥
तरी, जगात मनुष्याच्या जन्माला येऊन जे त्या देहाची कर्तव्ये मात्र करीत नाहीत, त्यांचा तों देह हरण करून अशा स्थितीत ठेवितों, 6
407-16
जे क्लेशगांवींचा उकरडा । भवपुरींचा पानवडा । ते तमोयोनि तयां मूढां । वृत्तीचि दें ॥ 407 ॥
क जी योनि अत्यंत क्लेशदायक, घाणेरडी, जन्ममरणरूप यातनेची पायवाट असून अंधकारमय (अज्ञानरूप) असते तशी योनि त्यांना देतों. 7
408-16
मग आहाराचेनि नांवें । तृणही जेथ नुगवे । ते व्याघ्र वृश्चिक आडवे । तैसिये करीं ॥ 408 ॥
मग क्षुधा लागली तर गवतही उपयोगी पडू नये अशा व्याघ्र वृश्चिकादि जातींचा त्यांस अरण्यांत जन्म देतों. 8
409-16
तेथ क्षुधादुःखें बहुतें । तोडूनि खाती आपणयातें । मरमरों मागुतें । होतचि असती ॥ 409 ॥
तेथें अत्यंत क्षुधित झाले असतां, आपल्याच शरीराचे लचके तोडून खाण्याची पाळी येते आणि मरून पुनःपुनः त्याच योनीत जन्म घेतात. 9
410-16
कां आपुला गरळजाळीं । जळिती आंगाची पेंदळी । ते सर्पचि करीं बिळीं । निरुंधला ॥ 410 ॥
किंवा ज्याचा आपल्या विषाच्याच दाहाने साऱ्या अंगाचा दाह होतो अशा सर्पयोनींत घालून त्यास बिळांत कोंडून ठेवितों. 410

411-16
परी घेतला श्वासु घापे । येतुलेनही मापें । विसांवा तयां नाटोपे । दुर्जनांसी ॥ 411 ॥
परंतु आत घेतलेला श्वास बाहेर सोडण्यास जितका थोडा वेळ लागतो तितकीही मी त्यांस विश्रांति लाभू देत नाही. 11
412-16
ऐसेनि कल्पांचिया कोडी । गणितांही संख्या थोडी । तेतुला वेळु न काढी । क्लेशौनि तयां ॥ 412 ॥
अशा अगणित कल्पांच्या कोडीच्या कोडी लोटेपर्यंत मी त्यांस त्या योनींतून बाहेर काढीत नाही. 12
413-16
तरी तयांसी जेथ जाणें । तेथिंचें हें पहिलें पेणें । तें पावोनि येरें दारुणें । न होती दुःखें ॥ 413 ॥
तरी त्यांना पुढे जेथे जावयाचे आहे त्यांतील हा पहिला मुक्काम होय; तर मग त्यापुढील योनीत दारुण दुःखे होणार नाहीत काय? 13
आसुरीं योनिमापन्ना मूढा जन्मनि जन्मनि ।
मामप्राप्यैव कौन्तेय ततो यान्त्यधमां गतिम् ॥16. 20॥
414-16
हा ठायवरी । संपत्ति ते आसुरी । अधोगती अवधारीं । जोडिली तिहीं ॥ 414 ॥
त्या आसुरी संपत्तीच्या योगाने त्यांना अशी दुर्दशा प्राप्त होत असते हे लक्ष्यांत ठेव.14
415-16
पाठीं व्याघ्रादि तामसा । योनी तो अळुमाळु ऐसा । देहाधाराचा उसासा । आथी जोही ॥ 415 ॥
पण, व्याघ्रादि तामस योनींमध्येही देहाच्या आधाराने त्यांस अधूनमधून तरी थोडी विश्रांति मिळते. 15

416-16
तोही मी वोल्हावा हिरें । मग तमचि होती एकसरें । जेथे गेलें आंधारें । काळवंडैजे ॥ 416 ॥
तेवढी थोडी विश्रांतीही हिरावून घेऊन जेणें अंधारही काळिमेच्या दृष्टीने कमी पडेल अशा केवल तमोरूप योनीमध्ये मी त्यांना घालतों. 16
417-16
जयांची पापा चिळसी । नरक घेती विवसी । शीण जाय मूर्च्छी । सिणें जेणें ॥ 417 ॥
ज्या तमोयोनीचा पापालाही किळस येतो किंवा नरकही जिला भितो, किंवा जेथे श्रमही श्रमून मूर्च्छित होतो. 17
418-16
मळु जेणें मैळे । तापु जेणें पोळे । जयाचेनि नांवें सळे । महाभय ॥ 418 ॥
जेथे मलही मलिन होतो, तपालाही ताप होतो, किंवा ज्या योनीचे नुसतें नांव घेतले असतां महाभयही भयभीत होते. 18
419-16
पापा जयाचा कंटाळा । उपजे अमंगळ अमंगळा । विटाळुही विटाळा । बिहे जया ॥ 419 ॥
जेथे पापही कंटाळतें, अमंगलव देखील अमंगल होतें व विटाळही आपण विटाळू अशी भीत बाळगतो. 19
420-16
ऐसें विश्वाचेया वोखटेया । अधम जे धनंजया । तें ते होती भोगूनियां । तामसा योनी ॥ 420 ॥
अर्जुना, साऱ्या विश्वांत अधमांतील अधम अशी जी ही तामस योनी तिच्यांत त्यांची अशा भोगांनी अशी दुर्दशा होते. 420

421-16
अहा सांगतां वाचा रडे । आठवितां मन खिरडे । कटारे मूर्खीं केवढे । जोडिले निरय ॥ 421 ॥
तिचे वर्णन करितांना वाणीला कष्ट होतात, मन कच खाते आणि असे वाटते की केवढा रे घोर अनर्थ ह्यांनी ओढवून घेतला ! 21
422-16
कायिसया ते आसुर । संपत्ति पोषिती वाउर । जिया दिधलें घोर । पतन ऐसें ॥ 422 ॥
जिच्यामुळे असा घोर पतनप्रसंग प्राप्त होतो ती आसुरी संपत्ति हे मूर्ख कशाला रे अशी वाढवितात असे वाटू लागले. 22
423-16
म्हणौनि तुवां धनुर्धरा । नोहावें गा तिया मोहरा । जेउता वासु आसुरा । संपत्तिवंता ॥ 423 ॥
म्हणून, अर्जुना, तू त्या संपत्तीकडे किंवा जेथे आसुरी संपत्तिमान वास करतात त्या योनीकडे नुसतें ढुंकूनही पाहू नको. की त्यांचे नांवही घेऊ नको. 23
424-16
आणि दंभादि दोष साही । हे संपूर्ण जयांच्या ठायीं । ते त्यजावे हें काई । म्हणों कीर? ॥ 424 ॥
मग, दंभादि सहा दोषांची खाण जी आसुरी संपत्ति तिच तू त्याग कर, हे काय निराळे सांगावयाची आवश्यकता आहे? 24
त्रिविधं नरकस्येदं द्वारं नाशनमात्मनः ।
कामः क्रोधस्तथा लोभस्तस्मादेतत् त्रयं त्यजेत् ॥16. 21॥
425-16
परी काम क्रोध लोभ । या तिहींचेंही थोंब । थांवे तेथें अशुभ । पिकलें जाण ॥ 425 ॥
परंतु, काम, क्रोध आणि लोभ ह्यांच्या एकीचा वृक्ष जेथे जोरावतो जेथे शुभफलनिष्पत्ति होत असते हे लक्षांत असू दे. 25

Sartha Dnyaneshwari Chapter 16th Complete
Sartha Dnyaneshwari Adhyay Solava Sampurn
सार्थ ज्ञानेश्वरी अध्याय सोळावा संपूर्ण
सार्थ ज्ञानेश्वरी अध्याय 16 वा संपूर्ण
सार्थ ज्ञानेश्वरी अध्याय १६ वा संपूर्ण