सार्थ ज्ञानेश्वरी अध्याय १५ वा ओवी ४५१ ते ४७५ पहा.

451-15
जैसा आरिसा आलिया जवळां । दिसे आपणपें आपला डोळा । तैसा संवादिया तूं निर्मळा । शिरोमणी ॥ 451 ॥
आरसा जवळ आणिला असतां जसे आपले मुख आपल्यास दिसते, त्याप्रमाणे, शुद्धस्वरूपवस्तुविषयक संवाद करणारांमध्ये श्रेष्ठ असा तू, मला जणू आरसाच भेटल्यामुळे माझ्या सुखरूपतेचा त्यांत मला पुन्हा भोग घडणार आहे. 51
452-15
तुवां नेणोनि पुसावें । मग आम्ही परिसऊं बैसावें । तो गा हा पाडु नव्हे । सोयरेया ॥ 452 ॥
अर्जुना, तुला माहित नाही म्हणून तू विचारीत आहेस, आणि म्हणून आम्ही सांगतों अशां तला हा प्रकार नाही. 52
453-15
ऐसें म्हणौनि आलिंगिलें । कृपादृष्टी अवलोकिलें । मग देवो काय बोलिले । अर्जुनेंसीं ॥ 453 ॥
असे म्हणून देवांनीं अर्जुनाला प्रेमानें आलिंगन दिले आणि त्याजकडे कृपादृष्टीने पाहून पुढे त्याला म्हणाले, 53
454-15
पैं दोहीं वोठीं एक बोलणें । दोहीं चरणीं एक चालणें । तैसें पुसणें सांगणें । तुझें माझें ॥ 454 ॥
अरे, दोन ओठा मिळून शब्द एक, दोन पायांनी होणारे चालणे एक, त्याचप्रमाणे तुझे पुसणेआणि माझे सांगणे हा प्रकार आहे (प्रश्न आणि उत्तर दोहीं मिळून निष्पत्ति एक आत्मज्ञानच.) 54
455-15
एवं आम्ही तुम्ही येथें । देखावें एका अर्थातें । सांगतें पुसतें येथें । दोन्ही एक ॥ 455 ॥
एकंदरीत, त्या विषयाबद्दल तुझी व माझी अर्थदृष्टि एकच आहे, म्हणून, मी सांगणारा व तू विचारणारा असे दिसले, तरी आपण दोघे एकच म्हटले पाहिजेत. 55

456-15
ऐसा बोलत देवो भुलला मोहें । अर्जुनातें आलिंगूनि ठाये । मग बिहाला म्हणे नोहें । आवडी हे ॥ 456 ॥
असें बोलणें चाललें असतां स्नेहानें मोहित होऊन गहिंवरून देवांनीं अर्जुनाला पोटाशी आलिंगून धरिलें व तसेच बसले; व थोडयाच वेळांत वृत्तीवर येऊन स्वतःशीच म्हणाले, ह्या प्रसंगी इतका मोह कामाचा नाहीं 56
457-15
जाले इक्षुरसाचें ढाळ । तरी लवण देणें किडाळ । जे संवादसुखाचें रसाळ । नासेल थितें ॥ 457 ॥
कां कीं, उसाच्या रसाच्या ठेपीस नासू नये म्हणून क्षाराचे मिश्रण लागते. तसेच संवादसुख नुसतें गोठू दिले तर नासेल. त्यालाही द्वैताचा,क्षार दिला तरच गोडी टिकेल. 57
458-15
आधींच आम्हां यया कांहीं । नरनारायणासी भिन्न नाहीं । परी आतां जिरो माझ्या ठाईं । वेगु हा माझा ॥ 458 ॥
आम्हा नरनारायणांत मूळचा भेद नाहींच; तरीही ह्या वेळी मला आलेला प्रेमाचा वेग माझ्या ठिकाणी जिरविलाच पाहिजे. 58
459-15
इया बुद्धी सहसा । श्रीकृष्ण म्हणे वीरेशा । पैं गा तो तुवां कैसा । प्रश्नु केला? ॥ 459 ॥
असा विचार करून, देव सावध झाल्यासारखे करून एकदम म्हणाले, अर्जुना, आतांच तू मला काय प्रश्न केलास रे? 59
460-15
जो अर्जुन श्रीकृष्णीं विरत होता । तो परतोनि मागुता । प्रश्नावळीची कथा । ऐकों आला ॥ 460 ॥
इकडे अर्जुनाची वृत्तीही श्री कृष्णरूप होत होती, तो देवांच्या ह्या प्रश्नने देहभानावर येऊन, आपल्या प्रश्नाचे उत्तर ऐकण्यास तयार झाला. 460

461-15
तेथ सद्गदें बोलें । अर्जुनें जी जी म्हणितलें । निरुपाधिक आपुलें । रूप सांगा ॥ 461 ॥
व सद्गदित वाणीने म्हणाला, “ हो, हो, देवा, आपले निरुपाधिक रूप सांगा” असें मी म्हटलें होतें. 61
462-15
यया बोला तो शारङ्गी । तेंचि सांगावयालागीं । उपाधी दोहीं भागीं । निरूपीत असे ॥ 462 ॥
अर्जुनाचें हे भाषण ऐकून, तें निरुपाधिक रूप सांगण्यासाठी भगवंतांनी प्रथम उपाधींचे दोन प्रकारे निरूपण केले. 62
463-15
पुसिलिया निरुपहित । उपाधि कां सांगे येथ । हें कोण्हाही प्रस्तुत । गमे जरी ॥ 463 ॥
आपलें निरुपाधिक रूपवर्णन ऐकण्याची इच्छा अर्जुनाने दर्शविली असतां, देवांनी प्रथम उपाधींचे वर्णन कां केलें अशी जर कोणास शंका येईल. 63
464-15
तरी ताकाचें अंश फेडणें । याचि नांव लोणी काढणें । चोखाचिये शुद्धी तोडणें । कीडचि जेवीं ॥ 464 ॥
तर असे पहा, की दह्यांतील तक्रांश (तक) काढून टाकणे ह्याचेच नांव लोणी काढणे. (ती कांहीं स्वतंत्र क्रिया नहीं) होय; किंवा शुद्ध सोनें पाहिजे असेल तेव्हां त्यांतील अशुद्ध धातु जाळून नाहीशी करणें हेंच होय. 64
465-5
बाबुळीचि सारावी हातें । परी पाणी तंव असे आइतें । अभ्रचि जावें गगन तें । सिद्धचि कीं ॥ 465 ॥
शेवाळ बाजूला करणे ह्याचाच अर्थ पाणी शुद्ध करणे होय; (हे तर प्रथमच शुद्ध असतें, करावें लागत नाहीं) अथवा, अभ्र मावळलें कीं आकाश मूळचेच स्वच्छ आहे. 65

466-15
वरील कोंडियाचा गुंडाळा । झाडूनि केलिया वेगळा । कणु घेतां विरंगोळा । असे काई? ॥ 466 ॥
अशुद्धता आणणाच्या वरील कोंडयाचे वेष्टन बाजूस झाडून टाकलें कीं शुद्ध धान्य प्राप्तीला वेळ कसला? 66
467-15
तैसा उपाधि उपहितां । शेवटु जेथ विचारितां । तें कोणातेंही न पुसतां । निरुपाधिक ॥ 467 ॥
(उपहित चैतन्य विचाराचा विषय होऊ शकतें; शुद्ध चैतन्य नव्हे उपहितांतीलही केवळ उपाधीच विचारार्ह आहे, चैतन्य नव्हे म्हणून ) उपाधियुक्त वस्तूतील उपाधीचा जेथे विचाराने शेवट अंत होतो, त्याच्या पलिकडे जे राहिलें तें निरुपाधिक; ते स्वप्रकाश आहे त्याला कोणाची संमंति नको. 67
468-15
जैसें न सांगणेंवरी । बाळा पतीसी रूप करी । बोल निमालेपणें विवरी । अचर्चातें ॥ 468 ॥
लग्न झालेली लहान मुलगी (घोडनवरी नव्हे) जे नांव घेतले असतां होय किंवा नहीं कांहीं न म्हणता, खाली मान घालून उगी रहाते, हे तिच्या पतीचे नांव तिच्या मनाने ठरले त्याप्रमाणे त्या शुद्ध, निरुपाधिक, अनिदं स्वरूपाच्या वर्णनात श्रुतीने मौन पत्करून त्यांचे “आवाङ्मनसगोचरत्व” दर्शित केले. 68
469-15
पैं सांगणेया जोगें नव्हे । तेथींचें सांगणें ऐसें आहे । म्हणौनि उपाधि लक्ष्मीनाहे । बोलिजे आदीं ॥ 469 ॥
म्हणून जें शब्दाने सांगण्यासारखे नसते त्याचे असें आजूबाजूने वर्णन करावें लागतें, हे मनांत आणून लक्ष्मीपति भगवंतानें प्रथम उपाधीचे वर्णन केले. 69
470-15
पाडिव्याची चंद्ररेखा । निरुती दावावया शाखा । दाविजे तेवीं औपाधिका । बोली इया ॥ 470 ॥
शुद्ध प्रतिपदेच्या चंद्रदर्शनार्थ जसा एखाद्या खांदीचा (फांदीचा) आधार दृष्टीला द्यावा लागतो, त्याप्रमाणे निरुपाधिक स्वरूपाचे वर्णन करितांना तें उपाधिद्वारांच करावें लागते. 470
द्वाविमौ पुरुषौ लोके क्षरश्चाक्षर एव च ।
क्षरः सर्वाणि भूतानि कूटस्थोऽक्षर उच्यते ॥ 15.16॥

471-15
मग तो म्हणे गा सव्यसाची । पैं इये संसारपाटणींची । वस्ती साविया टांची । दुपुरुषीं ॥ 471 ॥
देव म्हणाले, अर्जुना, या संसाररूप नगरांत, फक्त दोनच पुरुषांची वस्ती आहे. (क्षर व अक्षर) 71
472-15
जैसी आघवांचि गगनीं । नांदत दिवोरात्री दोन्ही । तैसे संसार राजधानीं । दोन्हीचि हे ॥ 472 ॥
ज्याप्रमाणे, सर्व आकाशांत दिवस आणि रात्र ही दोनच नांदतात त्याप्रमाणे ह्या संसार राजधानींत हे दोनच पुरुष नांदतात. 72
473-15
आणिकही तिजा पुरुष आहे । परी तो या दोहींचें नांव न साहे । जो उदेला गांवेंसीं खाये । दोहींतें ययां ॥ 473 ॥
आणखीही एक तिसरा पुरुष आहे, पण त्याच्या पुढे या दोन पुरुषांचे नुसतें नांवही घेण्याची सोय नाही; तो प्रगट झाला कीं, ह्या दोघांचा त्यांच्या नगरासह ग्रास करून टाकतो. 73
474-15
परी ते तंव गोठी असो । आधीं दोन्हींची हे परियेसों । जें संसारग्रामा वसों । आले असती ॥ 474 ॥
पण ह्या तिसन्या पुरुषाची गोष्ट तूर्त राहू दे; ह्या संसारग्रामांत प्रथम वस्तीला आलेले जे दोन पुरुष यांची गोष्ट ऐक. 74
475-15
एक आंधळा वेडा पंगु । येर सर्वांगें पुरता चांगु । परी ग्रामगुणें संगु । घडला दोघां ॥ 475 ॥
त्यांतील एक आंधळा, वेडा व पंगु असून दुसरा सर्वांगपूर्ण व चांगला आहे; पण एकाच गांवांत आल्याने ही विषम मैत्री जडली. 75

Sartha Dnyaneshwari Chapter 15th Complete
Sartha Dnyaneshwari Adhyay Pandharawa Sampurn
सार्थ ज्ञानेश्वरी अध्याय पंधरावा संपूर्ण
सार्थ ज्ञानेश्वरी अध्याय 15 वा संपूर्ण
सार्थ ज्ञानेश्वरी अध्याय १५ वा संपूर्ण