सार्थ पंचदशी मराठी चतुर्दशः परिच्छेदः- ब्रह्मानन्दे विद्यानन्दः श्लोक २१ ते ३५

सत्ता चितिर्द्वयं व्यक्तं धीवृत्त्योर्घोरमूढयोः ।
शान्तवृत्तौ त्रयं व्यक्तं मिश्रं ब्रह्मेत्थमीरितम् ॥ २१॥
अमिश्रं ज्ञानयोगाभ्यां तौ च पूर्वमुदीरितौ ।
आद्येऽध्याये योगचिन्ता ज्ञानमध्यायोर्द्वयोः ॥२२॥
असत्ता जाड्यदुःखे द्वे मायारूपं त्रयं त्विदम् ।
असत्ता नरशृङ्गादौ जाड्यं काष्ठशिलादिषु ॥२३॥
घोरमूढधियोर्दुःखमेवं माया विजृम्भिता ।
शान्तादि बुद्धिवृत्त्यैक्यान्मिश्रं ब्रह्मेति कीर्तितम् ॥२४॥
एवं स्थितेऽत्र यो ब्रह्म ध्यातुमिच्छेत्पुमानसौ ।
नृशृङ्गादिमुपेक्षेत शिष्टं ध्यायेद्यथायथम् ॥२५॥
शिलादौ नामरूपे द्वे त्यक्त्वा सन्मात्रचिन्तनम् ।
त्यक्त्वा दुःखं घोरमूढधियोः सच्चिद्विचिन्तनम् ॥२६॥
शान्तासु सच्चिदानन्दांस्त्रीनप्येवं विचिन्तयेत् ।
कनिष्ठमध्यमोत्कृष्टास्तिस्रश्चिन्ताः क्रमादिमाः ॥२७॥
मन्दस्य व्यवहारेऽपि मिश्रब्रह्मणि चिन्तनम् ।
उत्कृष्टं व्यक्तुमेवात्र विषयानन्द ईरितः ॥२८॥
औदासीन्ये तु धीवृत्तेः शैथिल्यादुत्तमोत्तमम् ।
चिन्तनं वासनानन्दे ध्यानमुक्तं चतुर्विधम् ॥२९॥
न ध्यानं ज्ञानयोगाभ्यां ब्रह्मविद्यैव सा खलु ।
ध्यानेनैकाग्र्यमापन्ने चित्ते विद्या स्थिरीभवेत् ॥३०॥
विद्यायां सच्चिदानन्दा अखण्डैकरसात्मताम् ।
प्राप्य भान्ति न भेदेन भेदकोपाधिवर्जनात् ॥३१॥
शान्ता घोराः शिलाद्याश्च भेदकोपाधयो मताः ।
योगाद् विवेकतो वैषमुपाधीनामपाकृतिः ॥३२॥
निरुपाधिब्रह्मतत्त्वे भासमाने स्वयंप्रभे ।
अद्वैते त्रिपुटी नास्ति भूमानन्दोऽत उच्यते ॥३३॥
ब्रह्मानन्दाभिधे ग्रन्थे पञ्चमोऽध्याय ईरितः ।
विषयानन्द एतेन द्वारेणान्तः प्रवेश्यताम् ॥३४॥
प्रीयाद्धरिहरोऽनेन ब्रह्मानन्देन सर्वदा ।
पायाच्च प्राणिनः सर्वान् स्वाश्रितां शुद्धमानसान् ॥३५॥
इति ब्रह्मानन्दे विषयानन्दः समाप्तः ॥१५॥
इति श्रीमत्परमहंसपरिव्राजकाचार्य
श्री विद्यारण्यमुनिविरचितः
पञ्चदशी ग्रन्थः समाप्तः ।

घोर आणि मूढ या दोन वृत्तींमध्ये सत्ता आणि चैतन्य हे दाने स्वभाव व्यक्त असतात. आणि शांत वृत्तीमध्ये सत्ता, चैतन्य आणि सुख हे तीनही व्यक्त होतात. याप्रमाणें मिश्र ब्रह्म सांगितलें. ॥ २१ ॥
आतां जें अमिश्र म्हणजे शुद्ध ब्रह्म आहे तें ज्ञान आणि योग यांहींकरून समजले जातें. तें ज्ञान व योग पूर्वीच सांगितले आहेत. प्रथमाध्यायीं म्हणजे ब्रह्मानंद प्रकरणी योगाचा विचार सांगितला. पुढील दोन अध्यायांत ज्ञान सांगितलें. ॥ २२ ॥
असत्ता जाड्य आणि दुःख ही तीन मायेची रूपे आहेत. नरशृंगादिकाचेठायी असत्ता पहावी. काष्ठशिलादिकांचेठायी जाड्य पहा. ॥ २३ ॥
आणि घोर व मूढ वृत्तिचेठायी दुःख अनुभवास येतें. याप्रकारे माया पसरली आहे. शांत आदिकरून ज्या बुद्धिवृत्ति सांगितल्या त्यांशीं ऐक्य पावल्यामुळें मिश्र ब्रह्म असें म्हटले. ॥ २४ ॥
हें सर्व येथें सांगण्याचे कारण इतकेंच कीं, ब्रह्मध्यान करण्याची ज्याची इच्छा असेल त्यानें नरशृंगाची उपेक्षा करून बाकी उरेल त्याचें ध्यान करावे. ॥ २५ ॥
म्हणजे असें कीं, शिलादिकांचेठायीं नाम आणि रूप ही दोन वर्ज्य करून केवळ अस्तित्वाचें चिंतन करावे. घोर आणि मूढ या दोन वृत्तींचेठायी दुःख तेवढे वर्ज्य करून सत्ता आणि चैतन्य याचें ध्यान करावे ॥ २६ ॥
आणि शांतवृत्तीचेठायीं सत्ता, चैतन्य आणि आनंद या तिहींचेही ध्यान करावे. यांत पहिले कनिष्ठ, दुसरे मध्यम आणि तिसरे उत्तम प्रतीचे ध्यान समजावे. ॥ २७ ॥
मूढाच्या व्यवहारांत देखील मिश्र ब्रह्माचे उत्कृष्ट चिंतन करतां यावेंम्हणून या प्रकरणी विषयानंदाचा विचार आम्ही सांगितला. ॥ २८ ॥

उदासीन स्थितीमध्यें वृत्ति शिथिल असल्यामुळें वासनानंद असतो. तेव्हां जें ब्रह्मध्यान होतें तें उत्तमोत्तम होय. याप्रमाणें चार प्रकारचे ध्यान समजावे. ॥ २९ ॥
हें जें शेवटले ध्यान सांगितलें त्याला ध्यान म्हणणे देखील गौणच. कारण ज्ञान आणि योग यांच्या साहाय्याने ती ब्रह्मविद्याच होते. या ध्यानेंकरून चित्ताचे ऐकाग्र्य झालें असतां ती विद्या दृढ होते. ॥ ३० ॥
ती विद्या स्थिर झाली असतां सत्, चित्, आनंद हें तीनही ब्रह्माचे स्वभाव भेदक उपाधि गेल्यामुळे अखंडैकरसात्मतेप्रत पावून एकरूप होतात. ॥ ३१ ॥
ते भेदक उपाधि कोणते म्हणाल तर शांत वृत्ति, घोर वृत्ति आणि शिलादि जड पदार्थ हे होत. योगेंकरून किंवा विवेकेंकरून या उपाधीचा निरास होतो. ॥ ३२ ॥
मग निरुपाधि असें स्वयंप्रकाश ब्रह्मच राहते. तेथें त्रिपुटी नसल्यामुळें त्यास भूमानंद असें ह्मणतात. ॥ ३३ ॥

याप्रमाणे ब्रह्मानंद प्रकरणाच्या पांचवे अध्यायांत हा विषयानंदाचा विचार सांगितला. या द्वारे अंतरीं प्रवेश करावा. ॥ ३४ ॥

या ब्रह्मानंदेंकरून हरिहर प्रसन्न होवोत व आपल्याठायीं आश्रय पावलेले जे शुद्ध मनाचे प्राणी आहेत त्यांचें संरक्षण करोत. ॥ ३५ ॥
विषयानंदः समाप्तः
श्रीमत्परमहंसपरिव्राजकाचार्य
श्री विद्यारण्यमुनिविरचितः
पञ्चदशी ग्रन्थः समाप्तः ।