तुळशी विवाह मंत्र पूजा विधी मंगलाष्टके व माहिती पहा

तुळशी विवाह
सण आणि उत्सव

तुलसी विवाह (tulsi vivah)
कार्तिक शुद्ध द्वादशीपासून पौणिमेपर्यंत कोणत्याही एका दिवशी तुळशीचा श्री कृष्णाशी विवाह लावण्याची पद्धत आहे. तुलसी विवाह केल्यास कन्यादानाचे पुण्य मिळते व मोक्ष प्राप्ती होते. भारतीय संस्कृतीत तुळशीला फार महत्व आहे. श्रीविष्णूला तुळस प्रिय असल्यामुळे तिला हरिप्रिया असेही संबोधले जाते. तुळशीवाचून केलेली विष्णूची पूजा व्यर्थ ठरते असे पद्मपुराणात म्हंटले आहे. समुद्र मंथनातून जेव्हा अमृत निघाले, तेंव्हा त्याचे थेंब जमिनीवर पडले, त्यापासून तुळस या वनस्पतीचा जन्म झाला, असे मानले जाते. तुळशी विवाह झाल्यानंतर चातुर्मासात जी व्रते घेतलेली असतील त्या सर्वांचे उद्यापन करतात.

तुळसी विवाह शुभ मुहुर्त 2021 (Tulsi Vivah 2021 Shubh Muhurta)
तुळसी विवाह या वर्षी 15 नोव्हेंबर रोजी सोमवारी आहे. या दिवशी एकादशी सकाळी 6:39 वाजता सुरू होईल आणि मंगळवार, 16 नोव्हेंबर रोजी सकाळी 8:01 वाजता संपेल. या दिवशी भगवान विष्णूच्या शालिग्राम अवताराशी माता तुळशीचा विवाह केला जाईल.

तुळसी विवाह चे महत्व (Tulsi Vivah 2021 Importance)
देववुठनी एकादशीच्या दिवशी तुळशी आणि भगवान शालिग्राम यांचा विवाह विधीनुसार केला जातो. असे मानले जाते की या दिवशी माता तुलसी आणि भगवान शालिग्रामची पूजा केल्यास सर्व इच्छा पूर्ण होतात आणि वैवाहिक जीवनात येणारे अडथळे दूर होतात. असे म्हटले जाते की तुळशी विवाह केल्याने कन्यादानसारखे पुण्य प्राप्त होते. सर्व शुभ कार्याची सुरुवात देखील देववुठनी एकादशीपासूनच होते

पूजेच्या वेळी लक्षात ठेवा या गोष्टी (Tulsi Vivah 2021)
देवउठनी एकादशीच्या दिवशी तुळशी विवाह केला जातो आणि प्रत्येक विवाहित स्त्रीने तुळशी विवाह नक्की केला पाहिजे असे मानले जाते. असे केल्याने अखंड सौभाग्य प्राप्त होते. तसेच पूजेच्या वेळी काही विशेष गोष्टी लक्षात ठेवणे अत्यंत आवश्यक आहे.

तुळशी विवाह आणि प्रबोधिनी एकादशी
तुळशी विवाह आणि प्रबोधिनी एकादशी यांचे जुने नाते आहे. विष्णू पुराण, पद्म पुराणासह अनेक धार्मिक ग्रंथांमध्ये तुळशी विवाहाचा उल्लेख आहे. दरवर्षी चार महिन्यांच्या निद्रानंतर ज्या दिवशी भगवान विष्णू योगनिद्रातून जागे होतात, त्या दिवशी संध्याकाळी तुळशीशी भगवान विष्णूच्या शाळीग्राम रूपाचा विवाह केला जातो. यंदा प्रबोधिनी एकादशी १४ आणि १५ नोव्हेंबर या दोन्ही दिवशी येत आहे. अशा परिस्थितीत जिथे एकादशीच्या तिथीबाबत संभ्रम आहे, तिथे तुळशीविवाह कोणत्या दिवशी होणार, असा प्रश्नही लोकांना पडला आहे. धर्मसिंधु नावाच्या ग्रंथानुसार ज्या दिवशी एकादशी तिथीसह द्वादशी येते त्या दिवशी प्रदोष काळात प्रबोधी उत्सव साजरा करावा म्हणजेच तुळशी विवाह करावा.

धर्मसिंधु ग्रंथात नमूद केलेल्या नियमांनुसार यावर्षी १५ नोव्हेंबरला तुलसी विवाह करणे आणि प्रबोधिनी एकादशीचे व्रत करणे योग्य ठरेल.

दरवर्षी तुळशीविवाह का?
प्रबोधिनी एकादशीला तुळशीविवाह करण्याची परंपरा प्राचीन काळापासून चालत आलेली आहे. याचे कारण असे की, भगवान विष्णू आणि शिव यांनी मिळून जालंधरचा वध करून देवतांना जालंधरच्या अत्याचारातून मुक्त केले, तेव्हा जालंधरची पत्नी सती वृंदा हिने भगवान विष्णूला दगड बनण्याचा शाप दिला. भगवान विष्णूने वृंदाला जालंधरचा वध करण्यासाठी फसवल्यामुळे वृंदाने भगवंताला शाप दिला होता. वृंदाच्या पावित्र्यामुळे जालंधर अजिंक्य बनल्यामुळे परमेश्वराला हे करावे लागले. जेव्हा वृंदाला आपली कपट आणि आपल्या पतीच्या हत्येबद्दल कळले तेव्हा तिने राग सहन केला नाही आणि भगवान विष्णूला शाप दिला. विश्वाचा समतोल राखण्यासाठी भगवान विष्णू असणे आवश्यक होते. अशा स्थितीत देवतांच्या विनंतीवरून वृंदाने स्वतःला अग्नीला शरण जाऊन भगवंतांना शापातून मुक्त केले. पण वृंदाचा शाप कायमस्वरूपी ठेवण्यासाठी भगवंतांनी शालिग्रामच्या रूपात स्वतःला प्रकट केले. एक तुळशीचे रोप दिसले जिथून वृंदाने तिचे शरीर अग्नीला समर्पित केले. भगवान विष्णूंनी वृंदाला वरदान दिले होते की तुझ्या अस्थिकलशातून तू तुळशीच्या रूपात प्रकट होशील आणि मला लक्ष्मीसारखी प्रिय होईल. मी तुला नेहमी डोक्यावर घेईन.

देव प्रबोधिनी एकादशी उपवास तिथी, उपवास कोणत्या दिवशी करावा?
प्रबोधिनी एकादशीच्या दिवशी देवी-देवतांना भगवान विष्णूचे शालिग्राम स्वरूप सती तुळशीशी विवाहबद्ध झाले. त्या दिवसाचे स्मरण करून देवी तुळशीचा विवाह शालिग्रामसोबत करण्याची परंपरा दरवर्षी सुरू आहे. हा एक प्रकारचा लग्नाच्या वाढदिवसाचा उत्सव आहे. असे म्हटले जाते की ज्यांचा तुळशीशी विवाह होतो त्यांचे वैवाहिक जीवन सुखी असते. पुढील जन्मातही त्यांना योग्य जीवनसाथी मिळतो.

अशा प्रकारे तुळशीविवाह करा
प्रबोधिनी एकादशीच्या दिवशी तुळशीला लाल चुनरी घालावी. भगवान विष्णूला पिवळे वस्त्र परिधान करावे. घरामध्ये शालिग्राम असल्यास ते पिवळ्या कपड्यात गुंडाळून तुळशीच्या मुळामध्ये ठेवावे आणि दोन्हीचे मिश्रण कापडाने करावे. तुळशीपासून पूजेचा मार्ग मोकळा केल्यानंतर त्यावर रांगोळी सजवा. तुळशीने विष्णूची पूजा करावी. भगवान विष्णूची पूजा करा आणि तुळशी मातेची पूजा करा. तुळशीच्या मुळामध्ये तुपाचा दिवा लावावा.

तुळशी विवाह मुहूर्त २०२१
15 नोव्हेंबर रोजी सायंकाळी 6 ते 7.39 या वेळेत प्रदोष काळातील तुळशी विवाहाचा शुभ मुहूर्त

कार्तिकी एकादशी

कार्तिक शुद्ध एकादशी ही कार्तिकी एकादशी म्हणून साजरी केली जाते. ही एकादशी मोठी एकादशी म्हणून देखील ओळखली जाते. या दिवशी वारकरी संप्रदायातील तसेच वैष्णव पंथीय एक दिवसाचे उपवासाचे व्रत करतात. चातुर्मास व्रताचा हा शेवटचा दिवस मानला जातो.कार्तिक शुद्ध एकादशी!!! तिलाच प्रबोधिनी एकादशी किंवा बोधिनी एकादशी असेही म्हणतात. यंदा रविवारी प्रबोधिनी एकादशी आहे तर सोमवारी भागवत एकादशा आहे या दिवशी भगवान विष्णु त्यांच्या चातुर्मासातल्या चार महिन्यांच्या योग निद्रेतुन जागी होतात व पुन्हा ह्या सृष्टीच्या पालनाचा कार्यभार स्विकारतात असे मानतात,

त्यामुळे हिला देवोत्थनी, देव उठी एकादशी असेही म्हणतात.. तुलसी विवाहाची सुरुवात होते ती याच दिवसापासून. कार्तिक पौर्णिमेला तुलसी विवाहाची सांगता होते आणि लग्नसराईचे दिवस सुरु होतात..पंढरीच्या विठुरायाचे स्मरण करण्याचा, त्याच्या नावाने उपवास करण्याचा हा दिवस.या रात्री श्रीविष्णूला बेल वाहतात आणि शिवाला तुळशीपत्र वाहतात. याला `हरिहर-भेट’ किंवा `हरिहर-अद्वैत’ म्हणतात. कार्तिकी एकादशी म्हणजे संप्रदायाच्या मर्यादा लंघून (ओलांडून) श्रीविष्णु आणि शिव यांचे ऐक्य अनुभवण्याचे व्रत ! ‘कार्तिकी एकादशीचे महत्त्व म्हणजे या दिवशी श्रीविष्णूला बेल वाहिला, तरी चालतो आणि शिवाला तुळस वाहता येते. हे असे का ? एकतर ही गोष्ट ‘हरि आणि हर’ म्हणजे ‘श्रीविष्णु आणि शिव’ यांच्यातील अद्वैत दाखवणारी आहे. दुसरे (अध्यात्मशास्त्रीय कारण) म्हणजे कालमाहात्म्यानुसार या दिवशी बेलामध्ये श्रीविष्णूची पवित्रके, तसेच तुळशीमध्ये शिवाची पवित्रके आकर्षित करण्याची क्षमता निर्माण होते. त्यामुळे या दिवशी शिवाला तुळस आणि श्रीविष्णूला बेल वाहता येतो.

ईश्वरप्राप्तीसाठी धडपडणार्‍या भक्तांनी ‘शैव-वैष्णव’ भेदाच्या आधारे एकमेकांस विरोध करणे, हे त्यांची संकुचित वृत्ती आणि ईश्वराविषयीचे अज्ञान यांचे द्योतक आहे. हे अज्ञान दूर व्हावे, तसेच भक्ताने संकुचित वृत्तीचा त्याग करून (स्वसंप्रदायाच्या सीमा लंघून) श्रीविष्णु आणि शिव यांचे ऐक्य अनुभवावे, हाही या व्रताचा महत्त्वाचा उद्देश आहे; कारण ईश्वर हा संप्रदायांच्याच नव्हे, तर सर्वच बंधनांपलीकडे असतो.’एकादशीच्या दिवशी सर्व प्राणिमात्रांची सात्त्विकता वाढत असल्याने या दिवशी व्रत केल्याने त्याचा अधिक लाभ होतो. शैव आणि वैष्णव अशा दोन्ही संप्रदायांत एकादशीचे व्रत केले जाते. या व्रताचे महत्त्व आणि त्याचे प्रकार यांविषयीचे विवेचन या लेखात केले आहे.

कार्तिकी एकादशी
सन २०२१ मध्ये १५ नोव्हेंबर रोजी कार्तिकी एकादशी आहे. वर्षभरात येणाऱ्या एकादशींपैकी आषाढी आणि कार्तिकी या दोन एकादशी भाविकांच्या दृष्टीने खूपच महत्त्वाच्या मानल्या गेल्या आहे. आषाढी एकादशीला जशी पंढरपूरची वारी केली जाते. तसेच हजारो वारकरी कार्तिकी एकादशीलाही पंढरपूरची वारी करून विठ्ठल दर्शन घेतात. या दोन एकादशींच्या दरम्यान चातुर्मास पाळला जातो.
कार्तिक पौर्णिमेला तुम्ही या ५ गोष्टी केल्या तर तुम्हाला धन, आरोग्य आणि मान-सन्मान मिळेल
विष्णुप्रबोधोत्सव
दक्षिणायन ही देवांची रात्र मानली जाते, तर उत्तरायण हा देवांचा दिवस. कर्क संक्रांत आषाढ मासात येते; म्हणूनच आषाढ शुद्ध एकादशीस ‘देवशयनी एकादशी’ म्हटले आहे; त्या दिवशी देव झोपी जातात, अशी समजूत रूढ आहे. कार्तिक शुद्ध एकादशीस देव झोप घेऊन जागृत होतात; म्हणून तिला ‘प्रबोधिनी (बोधिनी, देवोत्थानी) एकादशी’ असे म्हटले जाते. नवसृष्टीनिर्मिती हे ब्रह्मदेवाचे कार्य सुरू असताना पालनकर्ता श्रीविष्णु निष्क्रिय असतो; म्हणून चातुर्मासास विष्णुशयन म्हटले जाते. तेव्हा श्रीविष्णु क्षीरसागरात शयन करतो, अशी मान्यता असल्याचे म्हटले जाते. आषाढ शुद्ध एकादशीला विष्णुशयन, तर कार्तिक शुद्ध एकादशीनंतर म्हणजे द्वादशीला विष्णुप्रबोधोत्सव साजरा केला जातो.
कार्तिक शुद्ध द्वादशीपासून पौणिमेपर्यंत कोणत्याही एका दिवशी तुळशीचा श्री कृष्णाशी विवाह लावण्याची पद्धत आहे. तुलसी विवाह केल्यास कन्यादानाचे पुण्य मिळते व मोक्ष प्राप्ती होते. भारतीय संस्कृतीत तुळशीला फार महत्व आहे. श्रीविष्णूला तुळस प्रिय असल्यामुळे तिला हरिप्रिया असेही संबोधले जाते. तुळशीवाचून केलेली विष्णूची पूजा व्यर्थ ठरते असे पद्मपुराणात म्हंटले आहे. समुद्र मंथनातून जेव्हा अमृत निघाले, तेंव्हा त्याचे थेंब जमिनीवर पडले, त्यापासून तुळस या वनस्पतीचा जन्म झाला, असे मानले जाते. तुळशी विवाह झाल्यानंतर चातुर्मासात जी व्रते घेतलेली असतील त्या सर्वांचे उद्यापन करता

भागवत एकादशी

यंदाची कार्तिकी एकादशी नक्की कधी? हिंदू महिन्यात दर महिन्यात एकादशी येते. प्रत्येक महिन्याच्या एकदशीला एक विशिष्ट नाव आणि त्याचे विशिष्ट महत्त्व आहे. एकादशी ही भगवान विष्णूंना समर्पित केली जाते. कार्तिक महिन्यात येणाऱ्या एकदशीला प्रबोधिनी एकादशी असे म्हटले जाते. या दिवशी चार्तुमासाची सांगता होते. एकादशीचे स्मार्त आणि भागवत असे दोन भाग आहेत.

एकाच पक्षात अशाप्रकारचे दोन भेद येतात त्यावेळी पहिल्या दिवशी स्मार्त आणि दुसऱ्या दिवशी भागवत एकादशी लिहिलेले असते. यंदा १४ नोव्हेंबर म्हणजेच रविवारी प्रबोधिनी एकादशी आहे तर १५ नोव्हेंबर म्हणजेच सोमवारी भागवत एकादशी आहे. भागवत एकादशीला पंढरपूरची प्रसिद्ध यात्रा देखील आली आहे. आषाढ शुद्ध एकादशीला देवशयनी एकादशी म्हटले जाते. म्हणजेच या दिवसापासून देव झोपी जातात आणि चार महिन्यांनी कार्तिक शुद्ध एकादशीला देव झोपेतून जागे होतात असा समज आहे त्यामुळे या एकादशीला प्रबोधिनी एकादशी किंवा देवउठणी एकादशी असे म्हटले जाते.

कार्तिक शुद्ध एकादशीनंतर म्हणजेच द्वादशीला विष्णुप्रबोधोत्सव साजरा केला जातो. यंदाची कार्तिकी एकादशी ही १५ नोव्हेंबरला आली आहे. आषाढी आणि कार्तिकी एकादशीला पंढपूरची वारी केली जाते. याच दिवशी म्हणजेच कार्तिक शुद्ध द्वादशीपासून पौर्णिमेपर्यंत तुळशी विवाह साजरा केला जातो. तुळशीचा विवाह श्री कृष्णाशी केला जातो. तुळशीचे लग्न लावल्याने कन्यादानाचे पुण्य मिळते असे म्हटले जाते. भगवान विष्णूला तुळस अतिप्रिय आहे. त्यामुळे या दिवशी तुळशीचे पान तोडू नये असे म्हटले जाते. विष्णू पूजेतही तुळशीला फार महत्त्व आहे. समुद्र मंथनातून जेव्हा अमृत निघाले तेव्हा त्याचे थेंब जमिनीवर पडले त्यातून तुळस या वनस्पतीचा जन्म झाला असे मानले जाते.

शुभ मुहूर्त एकादशी तिथीचा प्रारंभ: १४ नोव्हेंबर २०२१ – सकाळी ५:४८ पासून एकादशी तिथीची समाप्ती: १५ नोव्हेंबर २०२१ – सकाळी ६:३९ वाजता पूजा विधी कार्तिकी एकादशीच्या दिवशी पंढरपूरात श्री विठ्ठलाच्या दर्शनासाठी मोठी गर्दी असते. राज्यातील अनेक जिल्ह्यांमधून पालख्या, वाऱ्या वाजत गाजत पंढरपूरात येतात. ज्यांना पंढरपूरात जाता येत नाही ते घरी राहूनही विठ्ठलाची पूजा करू शकतात. त्याचप्रमाणे प्रबोधिनी एकादशीला भगवान विष्णूची पूजा केली जाते. या दिवशी सकाळी लवकर उठून स्वच्छ कपडे परिधान करुन भगवान विष्णूची पूजा करुन उपवास करावा. त्यानंतर संध्याकाळी पूजेच्या ठिकाणी सुंदर रांगोळी काढून तुपाचे ११ दिवे लावावेत. भगवान विष्णूना ऊस, शिंगाड्याच्या पिठाचे पदार्थ, मुरमुऱ्यांचा प्रसाद दाखवला जातो.

आज आपण पाहणार आहोत.
दैनिक देव पूजा संकल्प.
तुलसी विवाह कथा.
तुलसी विवाह महत्त्व.
तुलसी विवाह पूजा.
भागवत एकादशी.
सविस्तर तुलसी विवाह माहिती.
अंत्ययात्रा त राम नामसत्य है का बोलतात.

दैनिक देव-पूजा संकल्प
देशकालोच्चार
श्रीमद्भगवतो महापुरुषस्यप विष्णोराज्ञया प्रवर्तमानस्य अद्य ब्रह्मणो द्वितीये परार्धे विष्णुपदे श्रीश्वेतवराहकल्पे वैवस्वत मन्वंतरे अष्टाविंशतितमे कलियुगे कलिप्रथम चरणे जंबुद्वीपे भरतवर्षे भारतखंडे दंडकारण्ये देशे आर्यावंतातर्गत ब्रह्मावैर्तकदेशे रामक्षेत्रे परशुरामाश्रमे शालिवाहन शके प्लवनाम संवत्सरे, दक्षिणायन, शरद ऋतौ, कार्तिक मासे, शुक्ल पक्षे द्वादशी तिथौ, सोम वासरे, उत्तराभाद्रपदा नक्षत्रे, वज्र योगे, बव करणे, मीन राशीस्थिते श्रीचंद्रे, तुळ राशिस्थिते श्रीसूर्ये, मकर राशिस्थिते श्रीदेवगुरौ, शेषेषु ग्रहेषु यथायथं राशि स्थानानि स्थितेषु सत्सु एवं ग्रहगुण विशेषण विशिष्टायां शुभ पुण्यतिथौ,
संकल्प (स्वतःचे गोत्र नाव उच्चार करावा.)
मम आत्मन: श्रृती स्मृति पुराणोक्त फल प्राप्त्यर्थं, दीर्घायुः पुष्टि धनधान्य समृध्यर्थम्, सर्वापत्तिनिवृत्ति सर्वाभिष्टफलावाप्ति धर्मार्थ काममोक्ष चतुर्विध पुरुषार्थ सिध्यर्थम्, सकल दुरितक्षयद्वारा अभिष्टफलप्राप्तर्थ्यं —–
देवताप्रीत्यर्थं यथामिलीतोपचारद्रव्यैर्ध्यानावाहनादि पूजनं अहं करिष्ये |
तदंगत्वेन भूमिपूजन असनशुध्दि, दिग्रक्षणं, कलशार्चनं, दीपार्क पूजन, शंख घंटा पूजन करिष्ये ।
आदौ गणेशवंदनं ।।
विशेष सुचना – हा संकल्प केवळ दैनिक घरगुतीख पूजेसाठी आहे. नित्यपूजेमध्ये आपणं तत्कालीन चिंता निवारणासाठी देवाला प्रार्थना करत असतो. त्यामुळे दैनिक संकल्पात अवश्यक असा संकल्प शास्रशुध्द दिलेला आहे. नैमित्तिक कर्मासाठी वेगवेगळे संकल्प असतात, त्यामुळे त्या नैमित्तिक कर्माचा संकल्प त्या त्या उपासनेनुसार करावा.

तुळशी विवाह
तुळशी विवाह हा सण साजरा करण्याची पद्धत, या सणाची वैशिष्ट्ये, तुलसी दर्शनाचे महत्त्व, तुळशीची आध्यात्मिक वैशिष्ट्ये, तुळशीचा विवाह प्रतिवर्षी श्रीकृष्णासमवेतच लावण्यासंबंधीची कथा, तसेच ‘देवाला नैवेद्य दाखवतांना तुळशीच्या पानांचा वापर का करावा ?’, यासंबंधीची माहिती येथे देत आहोत.
१. तिथी
हा विधी कार्तिक शुद्ध द्वादशीपासून पौर्णिमेपर्यंत एखाद्या दिवशी करतात.
२. पूजन
श्रीविष्णूचा (बाळकृष्णाच्या मूर्तीचा) तुळशीशी विवाह लावून देणे, हा तुळशी विवाहाचा विधी आहे. पूर्वीच्या काळी बालविवाहाची पद्धत होती. विवाहाच्या पूर्वदिवशी तुळशीवृंदावन रंगवून सुशोभित करतात. वृंदावनात ऊस, झेंडूची फुले घालतात आणि मुळाशी चिंचा अन् आवळे ठेवतात. हा विवाहसोहळा सायंकाळी करतात.
३. वैशिष्ट्ये
तुळशी विवाह झाल्यानंतर चातुर्मासात जी व्रते घेतलेली असतील, त्या सर्वांची सांगता करतात. चातुर्मासात जे पदार्थ वर्ज्य केले असतील, ते पदार्थ ब्राह्मणाला दान देऊन मग स्वतः सेवन करतात

.संदर्भ : सनातन-निर्मित ग्रंथ ‘सण, धार्मिक उत्सव आणि व्रते’
तुळशी विवाहाच्या दिवशी सायंकाळी ब्रह्मांड पोकळीतील विष्णु आणि लक्ष्मी या तत्त्वांच्या सूक्ष्मतर लहरींचे ब्रह्मांडात आगमन होते. वातावरणातील विष्णु आणि लक्ष्मी या तत्त्वांच्या कार्याचे प्रमाण वाढून या लहरींचा संयोग घडून येतो. या लहरींच्या संयोग सोहळ्यालाच तुळशी-विवाह असे म्हणतात. तुळशीच्या रूपात लक्ष्मीची आणि श्रीकृष्णाच्या रूपात श्रीविष्णूची पूजा केली जाते. या दोन्ही तत्त्वांचा अधिकाधिक लाभ मिळवण्यासाठी सायंकाळी तुळशी-विवाह साजरा केला जातो. तुळशी विवाहाच्या मुहूर्त कालातच श्रीविष्णु-लक्ष्मी या दोन तत्त्वांच्या लहरींचे आगमन आणि संयोग घडून येत असतो. वातावरणातील या सात्त्विकतेचा फायदा मिळावा, यासाठी तुळशी-विवाह हा मुहूर्त कालातच करावा.

४. तुलसी दर्शनाचे महत्त्व
‘प्रत्येक हिंदूच्या घरी तुळस असायलाच हवी’, असा संकेत आहे. ‘सकाळी आणि सायंकाळी सर्वांनीच तुलसीदर्शन करावे’, असे सांगितले आहे. या तुलसीदर्शनाचा मंत्र पुढीलप्रमाणे आहे.
तुलसि श्रीसखि शुभे पापहारिणि पुण्यदे ।
नमस्ते नारदनुते नारायणमनःप्रिये ॥ – तुलसीस्तोत्र, श्‍लोक १५
अर्थ : हे तुलसी, तू लक्ष्मीची मैत्रीण, शुभदा, पापहारिणी आणि पुण्यदा आहेस. नारदाने स्तवलेल्या आणि नारायणाला प्रिय अशा तुला मी वंदन करतो.

५. तुळशीची आध्यात्मिक वैशिष्ट्ये
५ अ. पापनाशक : ‘तुलशीचे दर्शन, स्पर्श, ध्यान, नमन, पूजन, रोपण आणि सेवन या गोष्टी युगायुगांची पातके नष्ट करतात.
५ आ. पवित्रता : तुलसीचे बन असलेल्या परिसरातील कोसभर भूमी गंगेसारखी पवित्र बनते. या संदर्भात स्कन्दपुराणात (वैष्णवखण्ड, अध्याय ८, श्‍लोक १३ मध्ये) म्हटले आहे,
तुलसीकाननं चैव गृहे यस्यावतिष्ठते ।
तद् गृहं तीर्थभूतं हि नायान्ति यमकिङ्कराः ॥
अर्थ : ज्या घरी तुलसीचे वन आहे, ते घर तीर्थासारखे पवित्र होय. त्या घरात यमदूत येत नाहीत.

५ इ. सर्व देवतांचा वास असणे : ‘तुलशीच्या वनस्पतीत मुळापासून अग्रापर्यंत सर्व देवता वास्तव्य करतात’, असे सांगितले आहे.
५ ई. श्रीविष्णूला परमप्रिय असणे
१. तुलसी वृंदावनात रहाते. ती श्रीविष्णूला परमप्रिय आहे.
२. तुलसीदलाविना श्रीविष्णूची पूजा केल्यास ती व्यर्थ ठरते. पद्मपुराणात म्हटले आहे की, सुवर्ण, रत्ने आणि मोती यांची फुले श्रीविष्णूला वाहिली, तरी त्यांना तुलसीदलाच्या १६ व्या कलेचीही सर येणार नाही.
३. तुलसीपत्र ठेवल्यावाचून किंवा तुलसीदलाने प्रोक्षण केल्यावाचून श्रीविष्णु नैवेद्य ग्रहण करत नाहीत.
४. कार्तिक मासात (महिन्यात) तुलसीदलाने केलेल्या विष्णुपूजेचे माहात्म्य विशेष आहे.
५. श्रीविष्णु, श्रीकृष्ण किंवा पांडुरंग यांच्या गळ्यात तुळशीचा घवघवीत हार घालतात.
संदर्भ : ‘भारतीय संस्कृतीकोश’, खंड ४, पान क्र. १५५

६. तुळशीचा विवाह प्रतिवर्षी श्रीकृष्णासमवेतच लावण्यासंबंधीची कथा !
देवांचे जलंधर दैत्याशी युद्ध चालू होते. त्या जलंधराची वृंदा नावाची पत्नी पतीव्रता होती. तिच्या पातिव्रत्याच्या प्रभावामुळे देवांकडून जलंधर दैत्याचा वध होत नव्हता. श्रीविष्णूने जलंधराचे रूप घेऊन वृंदेचे पातिव्रत्य भ्रष्ट केले. त्याच वेळी श्रीविष्णूने वृंदेच्या पातिव्रत्यावर प्रसन्न होऊन तिला वर दिला, ‘वृंदा, तू तुळस होऊन सर्वांना वंदनीय होशील. तुझ्या तुलसीपत्राने भक्त माझी पूजा करतील. तसेच प्रतिवर्षी कार्तिक मासात तुझा विवाह माझ्याशी लावण्यात येईल.’ भगवान श्रीकृष्ण हा श्रीविष्णूचा पूर्णावतार आहे. त्यामुळे प्रतिवर्षी कार्तिक शुक्ल पक्ष द्वादशीपासून पौर्णिमेपर्यंत एखाद्या दिवशी तुळशीचा विवाह श्रीकृष्णाशी लावतात.

७. देवाला नैवेद्य दाखवतांना तुळशीच्या पानाचा वापर का करावा ?
देवाला नैवेद्य दाखवतांना तुळशीच्या पानांचा वापर केल्याने नैवेद्य देवतेपर्यंत लवकर पोचणे, सात्त्विक होणे आणि त्याच्यावर वाईट शक्तींचे आक्रमण होण्याची शक्यता न्यून होणे
७ अ. तुळशीचे वैशिष्ट्य : तुळस ही वनस्पती वायूमंडलातील सात्त्विकता खेचण्यात आणि ती प्रभावीपणे जिवाकडे प्रक्षेपित करण्यात अग्रेसर आहे. ब्रह्मांडातील श्रीकृष्णतत्त्व खेचून घेण्याची क्षमताही तुळशीत अधिक असते.
७ आ. लाभ
१. तुळशीच्या पानाने नैवेद्य दाखवल्याने सात्त्विक अन्नातून प्रक्षेपित होणार्‍या सूक्ष्म-लहरी तुळशीच्या पानाकडून ग्रहण केल्या जातात. असे सूक्ष्म-लहरींनी युक्त पान नंतर देवाला अर्पण केल्यामुळे देवतेच्या तत्त्वाकडून त्या लहरी पटकन ग्रहण केल्या जातात. अशा प्रकारे आपण अर्पण केलेले अन्न तुळशीच्या पानांच्या माध्यमातून देवतेपर्यंत लवकर पोचून देवता लवकर संतुष्ट होण्यास साहाय्य होते.
२. अन्नावर आलेले रज-तम कणांचे आवरण तुळशीचे पान नैवेद्यावर ठेवल्यामुळे न्यून (कमी) होते. तुळशीदलातून प्रक्षेपित होणार्‍या सात्त्विक लहरींमुळे नैवेद्याभोवतीचे वायूमंडल शुद्ध झाल्याने नैवेद्यावर वाईट शक्तींचे आक्रमण होण्याची शक्यताही न्यून होते.
३. नैवेद्यावर भावपूर्णरित्या तुळशीदल ठेवल्याने ते त्याच्या उपजत गुणधर्माप्रमाणे देवतेकडून येणारे चैतन्य ग्रहण करून प्रभावीपणे नैवेद्याकडे संक्रमित करते. नंतर अशा नैवेद्याच्या सेवनाने जिवाच्या देहाला चैतन्यलहरी मिळण्यास साहाय्य होते.’
संदर्भ : सनातन-निर्मित ग्रंथ ‘पंचोपचार आणि षोडशोपचार पूजनामागील शास्त्र’

भागवत एकादशी.
संकलन: सदानंद पाटील, रत्नागिरी.
वारकरी संप्रादयामध्ये एकादशीचे व्रत अगदी भक्तीभावाने ठेवले जाते. या दिवशी भगवान विष्णुंची पूजा केली जाते. प्रत्येक चांद्रमासातील शुक्ल व कृष्ण पक्षातील ११ व्या तिथीला एकादशी म्हटले जाते. या दिवशी विष्णु भक्त तसेच विठ्ठल भक्त उपवास करतात. एकादशीच्या दुसर्‍या दिवशी उपवास सोडला जातो
एकादशीत ‘स्मार्त’ आणि ‘भागवत’, असे दोन भेद सांगितले आहे. ज्या पक्षात हे दोन भेद येतात. त्यावेळी पंचांगात पहिल्या दिवशी ‘स्मार्त’ व दुसर्‍या दिवशी ‘भागवत’, असे लिहिलेले असते. अनेकदा एका पक्षात ‘स्मार्त’ आणि ‘भागवत’, अशा एका पाठोपाठ दोन एकादशी असतात.

यातील पहिल्या येणाऱ्या स्मार्त एकादशीला नाव असते. परंतु, भागवत एकादशीला नाव नसते. या दिवशी भगवान विष्णुंची पूजा कशा पद्धतीने करावी तसेच एकादशीचे नेमकं महत्त्व काय याविषयी जाणून घेऊया.
वारकरी संप्रादयामध्ये परंपरेने या एकादशीच्या दिवशी भगवान विष्णुंची पूजा करून विष्णू भक्त दिवसभर उपवास करतात. भागवत एकादशी व्रत हे पूर्ण नियम, श्रद्धा व विश्वासाने केले जाते. या व्रताच्या प्रभावामुळे मोक्ष प्राप्ती होते. या व्रतामुळे अश्वमेध यज्ञ, घोर तपस्या, तीर्थ स्नान व दान या सर्वांपासून मिळणाऱ्या पुण्यापेक्षाही जास्त पुण्य मिळते, असे पौराणिक कथेत म्हटले आहे.

एकादशीचे महत्त्व.
वारकरी संप्रादयामध्ये एकादशीच्या व्रताला विशेष महत्त्व आहे. प्रत्येक मासात २ याप्रमाणे वर्षामध्ये २४ एकादशी येतात. यातील चैत्रापासून फाल्गुन मासातील शुक्ल पक्षात कामदा, मोहिनी, निर्जला, शयनी, पुत्रदा, परिवर्तिनी, पाशांकुशा, प्रबोधिनी, मोक्षदा, प्रजावर्धिनी, जयदा व आमलकी यांचा समावेश होतो.
याशिवाय कृष्ण पक्षात पापमोचनी, वरुधिनी, अपरा, योगिनी, कामिका, अजा, इंदिरा, रमा, फलदा, सफला, षट्‌तिला व विजया या एकादशींचा समावेश होतो. पौराणिक कथेनुसार, एकादशीच्या दिवशी सर्व पापे अन्नाचा आश्रय करून राहतात. म्हणून जो मनुष्य एकादशीच्या दिवशी अन्न भक्षण करतो त्याला ती पापे लागतात. म्हणून एकादशीला उपवास केला जातो. या दिवशी दान केल्यास भगवान विष्णू प्रसन्न होतात.
स्त्रोत: आंतरजाल.
।।श्री स्वामी समर्थ।।
तुलसी विवाह पूजा.

संकलन- सदानंद पाटील, रत्नागिरी.

*(कार्तिक शु. ११ ते कार्तिक शु. १५)*

साहित्य:- ४ ऊस, बोरे, चिंचा, नागवेलीची पाने, सुपाऱ्या, खारीक, बदाम, तुळशीची कुंडी, फुले, बाळकृष्णाची मूर्ती, हळद, कुंकू, घंटा, पळी, ताम्हण, फुलपात्र,आंतरपाटासाठी कापड, हळकुंड, फराळाचे साहित्य, अष्टगंध, गहू, अक्षतासाठी रंगीत तांदुळ, जानवे जोड, लाह्या, तूप दर्भ इ.
तुळशीसाठी सौभाग्य अलंकार:- मणी- मंगळसूत्र, जोडवे- विरोदे, हिरव्या बांगड्या, करंडा, फणी, वधु वरांना नविन वस्त्राचा तुकडा वस्त्र म्हणून, हार, सप्तपदीसाठी हवन सामुग्री समिधा.
पूजा मांडणी:- प्रथम तुळशीची कुंडी गेरूने रंगवून सुशोभित करावी. तुळशी भोवती रांगोळी काढावी. तुळशीच्या चारी बाजूने ऊस लावून ऊसाचा मांडव करावा. तुळशीसमोर पाटावर तांदुळाचे स्वस्तिक काढून त्यावर बाळकृष्ण ठेवणे. बाळकृष्णाचे तोंड पश्चिमेकडे असावे. विवाह संस्काराप्रमाणे बाळकृष्ण व तुळशीला चढती हळद लावावी. नंतर दोघांची षोडशोपचारे, पंचोपचारे पूजा करावी. (श्रीसूक्त व पुरुषसूक्ताचा अभिषेक करावा) मंगलाष्टक म्हणण्याआधी पुण्याहवाचन विधी करावा. (सक्तीचे नाही) त्यानंतर दोघांमध्ये अंतरपाट धरून, उपस्थितांना अक्षता वाटाव्यात. मंगलाष्टक झाल्यानंतर उपवर मुलीने तुळशीच्या वतीने बाळकृष्णास हार घालावा. उपवर मुलगा- मुलगी नसल्यास इतरांनी घालावा. त्यानंतर बाळकृष्णाच्या वतीने तुळशीला मणी- मंगळसूत्र, ओटीचे साहित्य व इतर साहित्य उपवर मुलगा वाहील. ज्यांना संपूर्ण विधी शक्य नसल्यास फक्त ‘अलंकार समर्पण’ पर्यंत केला तरी चालतो.
।।श्री स्वामी समर्थ।।
तुलसी कथा.

*जालंधर नांवाचा एक अत्यंत पराक्रमी राक्षस होता. त्याने अनेकांना जिंकून वैभव प्राप्त केले होते. त्याची पत्नी वृंदा ही एक महान पतिव्रता स्त्री होती. तिच्या पातिव्रताच्या जोरावरच तो अजिंक्य झाला होता. जालंधराचा युध्दात पराभव करावा, यासाठी विष्णुने एक कपट कारस्थान रचले. विष्णुने जालंधराचे रूप धारण केले, व त्याच रूपात तो वृंदा जवळ राहू लागला. वृंदेचे पातिव्रत्य भंग झाले. त्यामुळे जालंधर लढाईच्या मैदानात मारला गेला. हे सारे वृंदेच्या लक्षात आल्यावर तिने विष्णुला शाप दिला, व स्वत: सती गेली. तिने अग्नीकाष्टे भक्षण केली. तिच्या मृत्यूच्या ठिकाणी एक वनस्पती उगवली ती “तुळस” होय. त्यामुळेच विष्णुला तुळस ही प्रिय आहे असे सांगतात.*

*द्वापार युगातील एक घटणा..! कृष्ण अवतार झाला, आणि त्या वेळी वृंदेने रूक्मिणी होऊन कृष्णाशी कार्तिक शुध्द द्वादशीस लग्न केले, त्या वेळेपासून तुळशी विवाह समारंभ प्रचलित झाला, असे मानतात.* *घरातील लग्नसमारंभ साजरा करतो, त्याच उत्साहाने घरोघरी तुळशी विवाह साजरा केला जातो. तुळस ही पतिव्रता स्त्रीचे प्रतिक आहे. तिच्या निमित्ताने आपण पतिव्रता धर्माचे स्मरण करतो. तुळस ही थंडी, ताप, खोकला यावर गुणकारी औषध मानली जाते. उष्णतेच्या विकारांसाठी तुळशीला च्या बीयांचा ऊपयोग होतो. भाजणे, जळणे, गांधीलमाशी चावणे यावर तुळशीच्या मूळाजवळील माती लावतात, त्यामुळे थंडावा मिळतो. आपल्या जीवनास उपयुक्त असा प्राणवायू तुळशीद्वारे मिळतो. अशी ही औषधी आणि बहुगुणी वनस्पती आपल्या घरात ठेवण्यात पूर्वजांची दूरदृष्टी दिसून येते. तुळशीच्या लग्नात तुळस ही वधु व बाळकृष्ण हा वर आणि ऊस हा मामा असे मानले जाते.*

तुळशी विवाह.
संकलन: सदानंद पाटील, रत्नागिरी.
तुळशी विवाह हा विष्णूचा तुळशीशी विवाह लावण्याचा पूजोत्सव आहे. कार्तिक शुद्ध एकादशीपासून ते कार्तिक पौर्णिमेपर्यंत तुळशी विवाह करण्याचा प्रघात आहे. कार्तिक शुक्ल एकादशी ते पौर्णिमा असे पाच दिवस ही दिवाळी असते.
कार्तिक शुद्ध एकादशी म्हणजे प्रबोधिनी एकादशी होय. अशी श्रद्धा आहे की, या दिवशी श्रीविष्णू झोपेतून जागे होतात आणि चतुर्मास संपतो. विष्णूच्या या जागृतीचा जो उत्सव करतात त्याला प्रबोध उत्सव असे म्हणतात. हा उत्सव आणि तुळशी विवाह हे दोन्ही उत्सव एकतंत्राने करण्याची रूढी आहे.
तुळशी विवाह म्हणजे तुळशी (पवित्र तुळस) वनस्पतीच्या रोपाचे शालिग्राम किंवा विष्णू किंवा त्यांचे अवतार श्रीकृष्ण याच्याशी विवाह प्रबोधिनी एकादशीपासून करण्याची पूजोत्सव प्रथा आहे. भगवान विष्णू कार्तिक महिन्यातील देवउठनी एकादशीला संपूर्ण चार महिने झोपल्यानंतर उठतात, तेव्हा तुळशीशी लग्न लावतात. भगवान विष्णूला तुळशी खूप प्रिय आहेत, तुळस ही लक्ष्मीचे स्वरूप मानली जाते.

हिंदू धर्मात तुळशीला पापनाशिनी म्हणून अनन्यसाधारण महत्त्व आहे. तुळस ही भारताच्या सर्व प्रांतांत व सर्व भागांत उगवणारी वनस्पती आहे. बहुतेक हिंदू कुटुंबांच्या घरामागे अंगणात तुळशी वृंदावन असते. विष्णूचा तुळशीशी विवाह लावण्याचा पूजोत्सव कार्तिक द्वादशीपासून पौणिमेपर्यंत एखाद्या दिवशी संध्याकाळी करतात, पण मुख्यत: द्वादशीला करतात. तुलसी विवाह हे एक व्रत मानले गेले आहे. हे व्रत केल्याने कर्त्याला कन्यादानाचे फल मिळते असे मानले जाते.

घरातीलच कन्या मानून, घरातील तुळशी वृंदावनाची-तुळशीचे रोप असलेल्या कुंडीची- गेरू व चुन्याने रंगरंगोटी करतात, सजवितात. त्यावर बोर चिंच आवळा, कृष्णदेव सावळा असे लिहितात. बोर, चिंच, आवळा, सिताफळ, कांद्याची पात त्यात ठेवतात. कुटुंबातील कर्ता माणूस स्नान करून तुळशीची आणि कृष्णाची पूजा करतो. नंतर त्यांना हळद व तेल लावून मंगल स्नान घालतो. तुळशीला नवीन वस्त्र पांघरतात व त्यावर मांडव म्हणून उसाची वा धांड्याची खोपटी ठेवतात. पूजेचे उपचार समर्पण करून विष्णूला जागे करतात व त्यानंतर बाळकृष्ण व तुळस या दोघांमध्ये अंतरपाट धरून मंगलाष्टके म्हणून त्यांचा विवाह लावला जातो.
कर्त्याने यानंतर तुळशीचे कन्यादान करावे व नंतर मंत्रपुष्प आणि आरती करावी असा संकेत आहे. घरच्या कन्येस श्रीकृष्णासारखा आदर्श वर मिळावा असा त्यामागील हेतू आहे. या विधीच्या वेळी तुळशीभोवती दीप आराधना करण्याची पद्धती आहे.

गोवा, दीव आणि दमण येथे तुळशीविवाह सार्वजनिकरीत्या साजरा होतो. तुळशीची व बाळकृष्णाची वाद्यांच्या आणि फटाक्यांच्या दणदणाटात सरकारी इतमामात मिरवणूक निघते. सन २०१७ मध्ये गोव्यात तुळशी विवाहाचे पौरोहित्य महिलांनी केले आणि गोव्याच्या राज्यपालांनी तुळशीचे कन्यादान केले.

कांचीनगरीत कनक नावाचा राजा होता. त्याला नवसाने एक मुलगी झाली तिचे नांव किशोरी होते. तिची पत्रिका पाहून ज्योतिषाने सांगितले जो तिच्याशी विवाह करेल त्याच्या अंगावर वीज पडून तो मरेल. एका ब्राह्मणाने किशोरीला द्वादशाक्षरी विष्णू मंत्र सांगितला त्या मंत्राचा जप करावा, तुळशीची पूजा व कार्तिक शुद्ध नवमीला तिचा विष्णूशी विवाह लावावा असे व्रत त्यांनी सांगितले व ती त्याप्रमाणे करू लागली.

एकदा एक गंध्याने तिला पाहिले व तो तिच्यावर मोहित झाला माळिणीच्या मदतीने स्त्री वेष घेऊन त्या माळिणीबरोबर तो किशोरीकडे आला. ती माळीण म्हणाली, ही माझी मुलगी आहे. फुलांची रचना करण्यात तरबेज आहे. तुला देवासाठी फुलांच्या नाना प्रकारच्या रचना करून देत जाईल. गंधी किशोरीकडे दासी म्हणून राहू लागला. कांची राजाचा पुत्र मुकुंद हाही किशोरीवर मोहित झाला होता. तो सूर्याची खूप उपासना करायचा. सूर्याने स्वप्नात दृष्टांत देऊन त्याला सांगितले की, तू किशोरीचा नाद सोडून दे तिच्याशी विवाह करणारा वीज पडून मरेल. मुकुंद सूर्याला म्हणाला, तुझ्यासारख्या देवाला तिचे वैधव्य टाळता येईल. किशोरी मला लाभली नाही तर मी अन्न पाणी वर्ज्य करून मरून जाईन. सूर्याने किशोरीच्या वडलांना दृष्टांत देऊन सांगितले की राजपुत्र मुकुंदाला तू आपली मुलगी दे.

कनक राजाला हा विवाह मान्य करणे भाग पडले. कार्तिक द्वादशी ही लग्नाची तिथी ठरली. गंध्याला हे सर्व कळले. तो खूप दुःखी झाला, व त्याने ठरवले की, लग्न मंडपात जाण्याआधी तिचा हात धरायचा त्याच वेळी मेघगर्जनांसह विजा कडकडल्या किशोरीही भांबावून गेली व ती बाहेर आली व गंध्याने तिचा हात धरला व त्याच क्षणी गंध्याच्या डोक्यावर वीज कोसळली व तो मरण पावला. नंतर राजपुत्र मुकुंद याच्याशी तिचा विवाह झाला. तुळशी व्रताच्या प्रभावाने किशोरीचे वैधव्य टळले.
तुलसी व्रत हे एक काम्य व्रत आहे. तुळसी विवाह करणे हा या व्रताचाच भाग मानला जातो. यानिमित्ताने कर्त्याला कन्यादानाचे पुण्य लाभते असे मानले जाते.
स्त्रोत: विकिपीडिया.
।।श्री स्वामी समर्थ।।
तुलसी विवाह कथा.

संकलन- सदानंद पाटील, रत्नागिरी.

*(कार्तिक शु. ११ ते कार्तिक शु. १५)* *आपली संस्कृती मानवतेवर, स्रुष्टीवर प्रेम करणारी आहे. चराचर सोयरे व्हावेत, अशी अपेक्षा ज्ञानदेवांनी व्यक्त केली आहे. वनस्पतीप्रेम हा त्यातील एक भाग. तुळस ही एक अत्यंत उपयुक्त वनस्पती आहे. हिंदु स्त्रियांना तुळशीच्या पूजेचे महत्व फार वाटते. तुळस आरोग्यदायक औषधी वनस्पती आहे. दारात तुलसी वृंदावन असणे, ही हिंदू घर असल्याची महत्वाची खूण मानली जाते. अनेकजण तुलसी विवाह हा सण दिवाळीचाच एक भाग समजून तितक्याच उत्साहाने साजरा करतात.*

*कार्तिक शु. एकादशीपासुन ते कार्तिक शु. पौर्णिमेपर्यंत तुलसी विवाह करतात. या वेळेस विवाहातील सर्व विधी वाड़:निश्चयापासून, लज्जाहोम, सप्तपदी वगैरे सारे सोपस्कार करावेत. तुलसीविवाहामुळे घरातील मुला- मुलींचे अडलेले विवाह लवकर होतात, असे अनुभवातून आढळले आहे.*

*तुळस ही बहुगुणी व अत्यंत प्रभावी औषधी वनस्पती आहे, म्हणून तिचे नाते पितरांशी, देवांशी, मानवाशी जोडून दिले आहे. तुळस भगवान विष्णुंना अत्यंत प्रिय आहे. तुळशी शिवाय दररोजची पूजा पूर्ण होत नाही. तुळशीला प्रदक्षिणा घातल्यास स्त्रियांच्या विवाह मनोकामना पूर्णहोतात. मृत व्यक्तिच्या मुखात गंगाजलाप्रमाणे तुळशीचे पान ठेवण्यात येते. तुळशीला मानवी जीवनात महत्वाचे स्थान आहे.*

*भगवान श्रीकृष्णांची “तुला” करतांना एका पारड्यात भगवान श्रीकृष्ण व दुसऱ्या पारड्यात त्यांच्या वजनाचे दागिने, मुद्रा त्यांच्या सर्व पत्नींनी घातले, तरीही तुला पूर्ण होत नव्हती. त्यावेळेस हत्यभामेने तुळशीचे एक पान त्यावर ठेवले. त्याबरोबर अलंकाराचे पारडे झटकन खाली आले. तुळशीच्या पवित्र व निष्काम प्रेमामुळे ती तुला पूर्ण होऊ शकली. तेव्हा आशीर्वाद म्हणून भगवान विष्णूंनी तिला पत्नी स्वरूपात मान दिला, व “प्रत्येक वर्षी आधी माझा विवाह तुळशीशी होईल, व त्यानंतर इच्छित इतर वधु- वरांचे विवाह होतील !” असा आशीर्वाद दिला, त्याप्रमाणे आजपर्यंत ही प्रथा सुरू आहे.*

अंत्ययात्रेत ‘राम नाम सत्य है’ का म्हणतात?
जगातील प्रत्येक जीवाला कधी ना कधी मृत्यूचा सामना करावा लागतो. आजवर कोणीही यापासून वाचवले गेले नाही, किंवा पुढेही जाणार नाही. आयुष्यभरासाठी, पैशाची, गर्विष्ठतेची आणि फसवणूकीच्या बाबतीत, माणूस इकडे तिकडे पळत राहतो, फसवणूकीचा सहारा घेतो, पण मृत्यूनंतर त्याला जगातील सर्व काही सोडावे लागेल आणि वर जावे लागेल. त्याबरोबरच चांगली कामे केली जातात, ज्याच्या आधारे त्याला नवीन जन्म मिळतो.
या मार्गावर मानवाला आणखी एक गोष्ट मदत करते, आणि ती म्हणजे ‘राम नाम’. तुम्ही सर्वांनी पाहिलेच असेल की, जेव्हा हिंदूंमध्ये मृतदेह नेला जातो, तेव्हा लोक राम नामाचा उच्चार करत अंत यात्रा नेली जाते.

हे का केले जाते, हे आपल्याला माहिती आहे का? यामागील कारण काय आहे?
सर्वप्रथम, पांडवांचे थोरले बंधू धर्मराजा युधिष्ठिर यांनी एका श्लोकाद्वारे महाभारत काळात या गोष्टीचा उल्लेख केला आहे. ‘अहन्यहनि भूतानि गच्छंति यमममन्दिरम्। शेषा विभूतिमिच्छंति किमाश्चर्य मत: परम्।।’ म्हणजेच मृतांना स्मशानभूमीत नेत असताना, सर्व लोक ‘राम नाम सत्य है’ म्हणत असतात पण अंत्यसंस्कारानंतर घरी परत आल्यावर ते हा राम नाम विसरतात आणि पुन्हा मायाच्या मोहात पडतात.
लोक मृताचे पैसे, घर इत्यादी वाटण्याच्या काळजीत असतात. या मालमत्तेबद्दल ते एकमेकांशी भांडणे सुरू करतात. धर्मराजा युधिष्ठिर पुढे असे म्हणतात की “मनुष्य मरतो, पण शेवटी कुटुंबाला मालमत्ता हवी असते त्यापेक्षा आश्चर्यकारक गोष्ट काय आहे?”
एक दिवस इथे सर्व काही सोडले पाहिजे. फक्त आपले कर्म एकत्र असतात. केवळ आणि फक्त राम नावाने आत्म्यास वेग मिळेल. आणि मनुष्य दूसरा जन्म घेईल.

तुळशी लग्नाचे मंगलाष्टके पहा